روسیه و اوکراین که بیش از ۲۶ ماه است درگیر جنگی خونبار هستند، به‌ندرت از شمار تلفات خود خبر می‌دهند اما هر دو طرف همچنان مردان بیشتری را بسیج و روانهٔ جبهه‌ها می‌کنند.
از پاییز دو سال پیش بسیج اجباری در روسیه به‌دستور رئيس‌جمهور این کشور ادامه دارد. به‌تازگی پارلمان اوکراین نیز قانون مشابهی را تصویب کرده که دولت امیدوار است با اجرای آن مسئلهٔ کمبود نیرو در ارتش اوکراین حل شود.
اما مخالفان می‌گویند مقررات جدید ممکن است به افزایش تنش‌های اجتماعی و همین‌طور فساد مالی بیشتر دامن بزند.
جزئیات قانون جدید بسیج عمومی در اوکراین چیست؟
مطابق قانونی که اخیراً تصویب شده و ماه آیندۀ میلادی به اجرا درمی‌آید، تمام مردان اوکراینی بین ۱۸ تا ۶۰ ساله موظف‌اند طی دو ماه اطلاعات شخصی کامل به همراه نتایج معاینهٔ جدید پزشکی را در پایگاه عمومی وزارت دفاع اوکراین به‌روز کنند.
حداقل سن کسانی که می‌توانند به جبهه اعزام شوند، از ۲۷ به ۲۵ سال کاهش یافته. مردهای بین ۱۸ تا ۲۵ سال موظف‌اند ۵ ماه دورهٔ آموزش نظامی ببینند و زنان می‌توانند به‌طور داوطلبانه در چنین دوره‌هایی شرکت کنند.
برای کسانی که از اجرای مقررات جدید سرپیچی می‌کنند هم جریمه‌های سنگین و محدودیت‌های متعددی مانند ممنوعیت فروش خانه و استفاده از خودرو در نظر گرفته شده است. مردان اوکراینی مشمول شرایط سربازگیری که خارج از اوکراین هستند، حق استفاده از خدمات کنسولی را از دست می‌دهند. حتی پیش از اجرای رسمی قانون جدید، کنسولگری‌های اوکراین به‌دستور وزیر خارجهٔ این کشور صدور گذرنامه، کارت ملی، گواهی‌نامهٔ رانندگی و تأیید هرگونه اسناد رسمی بدون برگ معافیت از سوی وزارت دفاع را ممنوع اعلام کرده است.
این ماده که براساس آن نیروهای اعزامی عملاً «بلیت یک‌طرفه» می‌گیرند و بازگشت به زندگی عادی پیش از پایان جنگ برای آن‌ها در نظر گرفته نشده، انتقادهای فراوانی را برانگیخته است.
بیشتر در این باره: رئیس جمهور اوکراین قانون کاهش حداقل سن سربازی را امضا کردچرا مخالفان این قانون بسیارند؟
برآورد می‌شود حدود پنج میلیون مرد اوکراینی مشمول شرایط بسیج عمومی باشند و دولت اوکراین انتظار دارد حدود ۵۰۰ هزار نفر در اسرع وقت به نیروهای درگیر جنگ در جبهه بپیوندند. اما منتقدان بر این باورند که نمی‌توان کسانی را که از سربازگیری فراری هستند، به‌زور روانهٔ جبهه کرد.
دمیترو رازومکوف که پیشتر رئيس پارلمان اوکراین بود و اکنون از قانونگذاران مخالف دولت است، گفته مطمئن است مردانی که داخل اوکراین هستند، به‌دنبال راه‌های غیرقانونی فرار از جبهه خواهند بود و همین بر فساد مالی در میان مقامات مسئول سربازگیری اجباری می‌افزاید؛ مردهایی هم که خارج از اوکراین اقامت دارند، احتمالاً برای دریافت تابعیت کشورهای دیگر تلاش خواهند کرد.
جمعیت مردان اوکراینی خارج از کشور چقدر است؟
بنابه داده‌های سازمان ملل متحد، جنگ باعث شده حدود شش و نیم میلیون اوکراینی به کشورهای دیگر پناه ببرند. مطابق اطلاعات یوروستت (ادارهٔ آمار اروپا)، حدود چهار میلیون و ۳۰۰ هزار نفر در کشورهای اروپایی و بیشتر از همه در آلمان هستند؛ ۸۶۰ هزار نفر از پناهجویان اوکراینی مردان بین ۱۸ تا ۶۰ سال هستند.
این در حالی است که از آغاز تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه علیه اوکراین، خروج مردهای بین ۱۸ تا ۶۰ ساله از اوکراین ممنوع اعلام شده؛ به استثنای معلولین، پدران سه فرزند و بیشتر، یگانه سرپرست خانواده، کسانی که نزدیک‌ترین اقوام خود را از سال ۲۰۱۴ و جنگ روسیه در شرق اوکراین تاکنون از دست داده‌اند، کارمندان دولت، پلیس، دیپلمات‌ها، ملوانان، مهندسین کامپیوتر و متخصصان امنیت سایبری، دانشجویان و کارکنان برخی صنایع راهبردی که از بسیج اجباری معاف هستند و شماری از آن‌ها در خارج از اوکراین اقامت گزیده‌اند.
عکسی از مراجعۀ مردانی اوکراینی در پراگ به ادارۀ خدمات گذرنامه پس از تصویب قانون جدید سربازگیری
خروج غیرقانونی از اوکراین
شمار قابل‌توجهی از مردان اوکراینی از راه‌های غیرقانونی – با پرداخت رشوه به مرزبانان یا مقامات نظامی و یا از مسیر کوه یا رودخانه – از اوکراین گریخته‌اند.
به گزارش نیویورک‌تایمز به‌نقل از مرزبانی رومانی، در زمان جنگ دست‌کم شش هزار نفر از رود تیسا که مرز طبیعی بین اوکراین و رومانی است، عبور کرده‌اند و دست‌کم ۲۲ نفر هم هنگام تلاش برای عبور از این رودخانه جان باخته‌اند.
به گزارش اوکراینسکایا پراودا، مبلغ رشوه و یا هزینه‌ای که به قاچاقچیان برای خروج غیرقانونی از مرزهای غربی اوکراین پرداخت می‌شود، از دو هزار یورو در ابتدای جنگ اکنون به بیش از ۱۰ هزار یورو بابت هر نفر رسیده است.
سربازگیری در روسیه چگونه است؟
حدود هفت ماه پس از آغاز تهاجم گستردهٔ نظامی علیه اوکراین و شکست طرح‌های کرملین برای به زانو درآوردن کی‌یف که قرار بود ظرف چند هفته صورت بگیرد، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه «بسیج عمومی» اعلام کرد. این بسیج عمومی همچنان ادامه دارد، هرچند به دلیل نگرانی از نارضایتی‌های اجتماعی، مقامات روس بر اعزام نیروهای قراردادی به جبهه متمرکز شده‌اند.
بیشتر در این باره: دستور پوتین برای فراخوان ۱۵۰ هزار شهروند دیگر به خدمت سربازیگزارش شده که وزارت دفاع روسیه طی سال گذشته ۴۰۰ هزار نفر را برای جنگیدن در اوکراین استخدام کرده و طی سال جاری این رقم به ۷۵۰ هزار نفر می‌رسد.
رئيس‌جمهور روسیه بارها تأکید کرده سربازان وظیفه در «عملیات ویژه نظامی» شرکت نمی‌کنند اما این افراد در میان اسرای جنگی بوده‌اند. برخی گزارش‌ها حاکی است سربازان وظیفه و نیروهای ذخیره تحت فشارند تا برای جنگیدن در اوکراین قرارداد امضا کنند.
به برآورد یک سازمان مدنی حقوق زندانیان در روسیه، شمار کسانی که به شرط جنگیدن در اوکراین از زندان آزاد شده‌اند، حدود ۵۰ هزار نفر بوده که اکثر آن‌ها به گروه واگنر پیوسته‌اند. گفته می‌شود بسیاری از زندانیان پس از دو یا سه ماه در جبهه کشته شده‌اند اما عده‌ای از جمله چند قاتل جنجالی با عفو رئیس‌جمهور روسیه به محل سکونت‌شان بازگشته‌اند و برخی از آن‌ها مجدداً مرتکب جرم و جنایت شده‌اند.
تلفات ارتش‌های دو کشور چقدر است؟
وزارت دفاع روسیه آخرین بار ۱۷ ماه پیش شمار کشته‌ها و زخمی‌ها در میان نیروهای روس در اوکراین را حدود شش هزار تن اعلام کرده بود. دو ماه پیش مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی اندیشکده‌ای مستقر در واشینگتن برآورد کرد که تا آن تاریخ بین ۲۰۰ هزار تا ۲۵۰ هزار نفر از کسانی که در جمع نیروهای روسیه علیه اوکراین می‌جنگند، جان باخته‌اند.
در تازه‌ترین فهرست تلفات نیروهای روسیه که به‌طور مشترک توسط نشریهٔ مدیازونا و بخش روسی بی‌بی‌سی تدوین می‌شود، تا اوایل ماه جاری میلادی اسامی بیش از ۵۰ هزار نفر به چشم می‌خورد. با این حساب، تلفات نیروهای روسیه در اوکراین تاکنون از شمار جمع تلفات اتحاد شوروی و روسیه در تمام جنگ‌های پس از جنگ جهانی دوم عبور کرده است.
اوکراین، طبق گفته‌های رئیس‌جمهور این کشور، تا حدود دو ماه پیش حدود ۳۱ هزار کشته در میان نظامیان خود داشته است ولی وزیر دفاع روسیه می‌گوید از ابتدای جنگ ۵۰۰ هزار نظامی اوکراینی کشته شده‌اند. هیچ منبع مستقلی آمار واقعی در این مورد اعلام نکرده است.
بیشتر در این باره: شرایط نامساعد در جنگ اوکراین؛ آیا راهبردهای جدید جواب خواهد داد؟