فرانسه روز سه‌شنبه هفتم ژانویه (۱۸ دی‌ماه) به مناسبت دهمین سالگرد حمله مرگبار اسلامگرایان افراطی و مسلح به دفتر نشریه شارلی ابدو در پاریس، یاد قربانیان این حمله را گرامی داشت.
شارلی ابدو، که از معروفترین نشریه‌های طنز «آنارشیستی» و «ضد مذهب» در جهان به شمار می‌رود، اکنون به یکی از نمادهای آزادی بیان در فرانسه و حتی در جهان تبدیل شده است.
این هفته‌نامه از زمان بازنشر کاریکاتورهای پیامبر مسلمانان در سال ۲۰۰۶، همواره هدف تهدیدهای اسلامگرایان افراطی قرار داشته است.
دفتر پیشین شارلی ابدو که هدف حمله مرگبار قرار گرفت
در نوامبر سال ۲۰۱۱، دفتر مرکزی شارلی ابدو هدف یک آتش‌سوزی قرار گرفت و در هفتم ژانویه ۲۰۱۵ یک حمله تروریستی به دفتر این نشریه، جان تعدادی از روزنامه‌نگاران و کاریکاتوریست‌هایش را گرفت.
حوالی ساعت یازده و نیم صبح بود که دو برادر مسلح وارد ساختمان هفت‌‌نامه شارلی ابدو شدند و دوازده نفر از جمله هشت نفر از اعضای تحریریه این هفته‌نامه را کشتند.
حالا ده سال پس از این حمله، دنیای کاریکاتورهای مطبوعاتی چه تغییراتی کرده و کاریکاتوریست‌ها درباره آن چه می‌گویند؟
زاویه لاکومب کاریکاتوریست فرانسوی می گوید که هدف آن حمله فقط کاریکاتورها نبودند. او به خبرگزاری فرانسه گفته است: «حمله به کاریکاتورها یک بهانه است. به هر حال، کاریکاتور مطبوعاتی همیشه واکنشی برانگیخته، شوکه کرده. مشکل این است که لزوما نباید هر بار که کاریکاتوری آزاردهنده بود، کلاشینکف را بیرون بیاوریم. کافی است دیوانه‌هایی وجود داشته باشند که بخواهند اسلحه را بیرون بیاورند و کاری را که با شارلی کردند انجام دهند تا وحشت ایجاد کنند.»
بیشتر در این باره: از «زندگی جنسی آیت‌الله» تا کاریکاتور خامنهایپس از این حمله موجی از حمایت‌ها از شارلی ابدو به راه افتاد. مانا نیستانی کاریکاتوریست ایرانی ساکن پاریس نیز یکی از کسانی بود که در تظاهرات در حمایت از این هفته‌نامه شرکت کرد. آقای نیستانی با ابراز نگرانی از وضعیت آزادی بیان در سراسر جهان، می‌گوید که این حمله کاریکاتوریست‌ها و صاحبان نشریات را تا حدودی محتاط کرد و به سوی خودسانسوری کشاند.
هفته‌نامه طنز شارلی ابدو سال‌هاست که به معروفترین و اصلی‌ترین نمادهای آزادی بیان در فرانسه و حتی در جهان تبدیل شده است. اما به ویژه کاریکاتوریست‌های فرانسوی نگرانند که حمایت از چنین رسانه‌ای موقتی باشد.
لاکومب در این زمینه گفته است: «این تا حدودی عجیب است زیرا پس از سال ۲۰۱۵، کاریکاتوریست‌ها با ابراز علاقه زیاد و چیزهایی از این قبیل از سوی مردم، به سطح قهرمانان دموکراسی ارتقا یافتند. اما این موج به سرعت فروکش کرد. وقتی فروش شارلی ابدو یا به طور کلی روزنامه‌ها را می‌بینیم، در می‌یابیم که این موج به سرعت فروکش کرد. الان بعد از ده سال ، دوباره همه می‌گویند: "آه، کارتون مطبوعاتی، چقدر عالی است. شارلی ابدو، آزادی بیان، طنز، چه قدر عالی." اما این کمی شرم‌آور است که فقط در هر مناسبت به آن علاقه‌مند شویم. خوب است که به طور کلی و به طور مداوم به آن توجه کنیم. اگر واقعاً آن را عالی می‌دانیم، باید در طول سال و همیشه برایمان عالی باشد.»
هر چند شارلی ابدو طی دو دهه گذشته به ویژه به دلیل انتشار کاریکاتورهای محمد پیامبر اسلام همواره مورد خشم اسلامگرایان افراطی بوده، اما این نشریه که معتقد به «حق توهین به مقدسات» است، از مواضع خود هرگز کوتاه نیامده و در سال ۲۰۲۰ نیز در آستانه محاکمه‌ای که برای حمله به این نشریه برگزار شد، بار دیگر کاریکاتورهایی از پیامبر اسلام را به چاپ رساند.
علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی در پیامی به مناسبت انتشار کاریکاتورهای پیامبر اسلام در شارلی ابدو مدعی شد این کاریکاتورها نشان‌دهنده «عناد و کینه شرارت‌بار دستگاه‌های سیاسی و فرهنگی دنیای غرب با اسلام» است.
در سال‌های اخیر، جمهوری اسلامی نیز به یکی از بزرگترین دشمنانش تبدیل شده است. دو سال پیش، شارلی ابدو کاریکاتورهایی از خامنه‌ای منتشر کرد که واکنش تند مقام‌های تهران را به همراه داشت.
بیشتر در این باره: شارلی ابدو کاریکاتورهای بیشتری از علی خامنه‌ای منتشر کرداما سردبیر شارلی ابدو در ویژه‌نامه‌ای برای دهمین سالگرد حمله به دفتر این نشریه، تاکید کرده که امروز ارزش‌هایی که شارلی ابدو، از آن‌ها حمایت می‌کند بیش از هر زمان دیگری در معرض تهدید قرار دارند.
زاویه لاکومب نیز از یک بحران کلی در مطبوعات سخن می‌گوید: «مشکل کنونی خیلی به وضعیت کاریکاتور مطبوعاتی مربوط نیست، بیش از همه مشکل خود مطبوعات است. در واقع، مشکل اقتصادی است، مشکل میلیاردرهایی که مطبوعات را می‌خرند. آیا به این دلیل وضعیت مطبوعات بد است که مردم به اندازه کافی مطبوعات نمی‌خرند؟ من نمی‌توانم به شما بگویم چرا وضعیت مطبوعات بد است، اما چنین وضعیتی واقعی است. در این شرایط، مطبوعات شروع به صرفه‌جویی در مورد کاریکاتوریست‌ها کرده‌اند، چون فکر می‌کنند کاریکاتور اولویت اولشان نیست. به نظر من جای نگرانی وجود دارد، اما نه فقط برای کاریکاتورهای مطبوعاتی، بلکه به طور کلی برای مطبوعات.»
با وجود این شرایط، کاریکاتوریست‌های شارلی ابدو و دیگر همکارانشان بر تداوم راه خود تاکید می‌کنند.
لاکومب می‌گوید: «من واقعاً می‌خواهم به کارم ادامه دهم. بنابراین منتظرم ببینم چه خواهد شد. نمی‌دانم، شاید چیزهایی ایجاد شود، شاید مدل‌های اقتصادی که متولد شوند، مؤثر باشند. با تجربه‌ای که در کاریکاتورهای مطبوعاتی داریم، به خود می‌گویم شرم‌آور است که متوقف شویم و باید تا جایی که می‌توانیم سعی کنیم ادامه دهیم.»
با تمام مشکلات بر سر راه طنز، شارلی ابدو توانسته فرهنگ عمومی را به ویژه در فرانسه تغییر دهد.
بر اساس نظرسنجی‌ها، در سال ۲۰۰۶، سالی که برای اولین بار کاریکاتورهای پیامبر مسلمانان در شارلی ابدو منتشر شد، تنها یک سوم فرانسوی ها از کاریکاتورها با موضوع مذهب حمایت می‌کردند، اما این رقم در سال گذشته میلادی به نیمی از فرانسوی‌ها افزایش یافته است.