تحولات عراق از سرنگونی ملک فیصل تا امروز از نگاه داستان

نمایی عمومی از موصل در سال ۲۰۰۳

داستان بلند «زمستان‌های نینوا» کتاب تازه منتشر شده «غاده رسول» نویسنده عراقی، وضعیت و اوضاع همواره بحرانی و توأم با مشکلات طاقت‌فرسای عراق از دهه ۵۰ تا کنون را بازتاب می‌دهد. سراسر داستان در «موصل» می‌گذرد.

داستان در آغاز به سرنگونی حکومت ملک فیصل در عراق، پس از دوره جنگ قدرت میان کمونیست‌ها، ملی‌گرایان و اسلامی‌ها برمی‌گردد. دورانی که عراق شاهد ترورها و اعدام‌های بسیار بود و در ادامه این دوران، می‌رسیم به جنگ هشت ساله با ایران که به نوشته الشرق الاوسط، بنیاد اقتصاد عراق را در هم ریخت و کشته‌های بسیاری نیز در میان مردم برجای گذاشت.

این روزنامه می‌نویسد، «زمستان‌های نینوا» در ادامه به ورود نیروهای عراقی به کویت و پیامدهای آن می‌پردازد و در پی آن می‌افزاید، عراق از نظر سرمایه‌های ملی مانند آب، نفت، گاز، مزارع وسیع کشاورزی و نیروی کار می‌توانست در بسیاری از زمینه‌ها کشوری خود کفا شود اما در کتاب «غاده رسول» نشان داده می‌شود که چگونه اشغال کویت به ورود نیروی جنگی ابرقدرت‌ها به عراق منجر شد و آنچه عراق طی سال‌ها ساخته بود از میان رفت.

در نشان دادن ابعاد ویرانی در عراق، یکی از دوستان احمد (قهرمان اصلی داستان) از او می‌پرسد، «خیلی خب، ارتش عراق کویت را اشغال کرد و آنها کویت را با هدف گرفتن ارتش عراق آزاد کردند اما چرا بعد بر ویرانی عراق تمرکز کردند؟»

در «زمستان‌های نینوا» نشان داده می‌شود که مشکلات عراق به مرور از میان نرفته بلکه این مشکلات بزرگتر و بر آنها افزوده شده است. در این کتاب به افراط‌گرایی احزاب سیاسی در عراق به عنوان یکی از این مشکلات اشاره می‌شود و در پی آن، نویسنده به ظهور داعش در عراق و سوریه می‌پردازد.

در این کتاب جزئیات رانده شدن مسیحیان از موصل پس از آنکه حاضر به پرداخت «جزیه» به داعش نشدند، شرح داده می‌شود و اینکه چگونه املاک و دارایی‌های بازمانده آنها در موصل به تصرف داعش درآمد.

خواننده «زمستان‌های نینوا » همراه با شخصیت‌های مختلف داستان که تعدادشان نیز کم نیست به خانه‌ها، محل کار و پاتوق‌های آنان سرک می‌کشد. از مدیر یک شرکت انتشاراتی تا افرادی که به خاطر فعالیت‌های سیاسی خود در زمان صدام حسین در زندان بوده‌اند.

الشرق الاوسط می‌نویسد، «زمستان‌های نینوا» در واقع آئینه‌ای است که رویدادهای موصل و از این طریق عراق را جزء به جزء برای بیننده منعکس ساخته و در عین حال نقش قدرت‌های بزرگ را در حمایت از افراط‌گرایی منجر به ویرانی عراق بازگو می‌کند.

داستان بلند دیگری که همزمان در عراق منتشر شده و مروری است بر رویدادهای عراق «چهره‌های مجسمه‌ای جعلی» نوشته «حسین السکاف» نویسنده عراقی است. این داستان بلند به گروه‌ها، سازمان‌ها و احزاب سیاسی قانونی و غیرقانونی عراق در زمان صدام و پس از آن می‌پردازد و بر آن است تا نشان دهد این تشکل‌ها که برخی از آنها مورد حمایت قدرت‌های بزرگ خارجی نیز بوده‌اند، چگونه در ترویج فساد و وحشت در عراق نقش داشته‌اند.

قهرمان اصلی این داستان «مرهون عیسی» است که کودکی تلخی داشته است. در کودکی به او تجاوز شده و او از همان کودکی آغاز به مصرف مشروبات الکلی و حشیش کرده است. او برای رهایی از آنچه ننگ خانوادگی می‌داند خواهر و مادرش را به قتل می‌رساند و سرانجام در ادامه ماجرای زندگی «مرهون عیسی» او را صاحب کسب و کاری پردرآمد می‌بینیم و با نقش او در قتل‌های سیاسی و فرهنگی در عراق آسنا می‌شویم.

کتاب سوم تازه منتشر شده در عراق، داستان بلندی است از «حسین الفرطوسی» به نام «سر مجسمه» که جریان جنگ داخلی عراق پس از سرنگونی صدام حسین را روایت می‌کند. شخصیت اصلی کتاب سبزی فروش دوره‌گردی به نام «ناصر» است که در جریان رویدادهای پس از سقوط صدام حسین مثل بسیاری دیگر در عراق برای استفاده از مزایای مربوطه در عرصه سیاسی این کشور، عمامه به سر می‌نهد و به جرگه روحانیون می‌پیوندد.

الشرق الاوسط می‌نویسد، نویسنده در کتاب خود ما را به روزهایی می‌برد که هرج و مرج کامل در موصل جاری بود و قتل‌های سیاسی بسیار در این شهر روی داد. «ناصر» به مرور درگیر با روند اوضاعی می‌شود که تصورش را نمی‌کرد از جمله اینکه در مواردی ناچار به قتل همشهریان خود می‌شود.

الشرق الاوسط می‌نویسد، این سه کتاب داستانی در مجموع دوره‌ای از تاریخ معاصر عراق را از دهه ۱۹۵۰ تا کنون روایت می‌کنند.