«مثل بقیه کودکان» عنوان گزارشی است مشترک از دیده‌بان حقوق بشر و کمپین حقوق بشر در ایران که روزچهارشنبه منتشر شد. گزارشی که به وضعیت آموزش کودکان دارای معلولیت در ایران می‌پردازد و از کمبود امکانات در این زمینه انتقاد می‌کند.
در این گزارش آمده مدرسه‌رفتن، برای بسیاری از کودکان دارای معلولیت در ایران رویایی دور از دسترس است، رویایی که باید زندگی روزمره آنان باشد.
تارا سپهری‌فر پژوهشگر امور ایران در دیده‌بان حقوق بشر درباره این گزارش می‌گوید:
«این گزارش درباره نبود امکانات کافی در مدارس ایران برای تحصیل کودکان دارای معلولیت مثل راه‌های دسترسی فیزیکی در ساختمان‌ها، وجود کتاب‌های به روز به خط بریل، کمک برای سمعک و بقیه امکانات است و نیز به کمبود منابع و کمبود آموزش کافی برای معلمان جهت کمک موثر به دانش‌آموزان دارای معلولیت در ایران اشاره می‌کند».
«عدم مناسب‌سازی فیزیکی مدارس برای کودکان دارای معلولیت، فقدان شیوه‌های آموزشی مناسب و کمبود معلم و نیروی انسانی آموزش‌دیده برای کمک به کودکان دارای معلولیت» چندمورد ازمشکلاتی ست که این کودکان در ایران با آن مواجه‌اند. این را مریم می‌گوید مادر علیرضا، کودک ۱۲ ساله کم‌بینا در استان کردستان:
«پسرم مشکل کم‌بینایی دارد، یعنی یک چشم او تا یک متر را می‌بیند و چشم دیگرش تا نیم متر. ما از کلاس اول مشکل تحصیل و مدرسه داریم، متاسفانه هر جا می‌رویم ما را به دیگری پاس می‌دهند. نه کلاس درست و حسابی، نه معلمی، نه جای مناسبی، نه تفریحی؛ اینها چهار نفرند که از کلاس اول تا الان با هم بوده‌اند و زنگ تفریح و ورزش و همه وقت خود را در یک کلاس می‌گذرانند یعنی از صبح تا ظهر فقط در همان کلاس هستند. در مدرسه استثنایی به آنها یک کلاس دادند بعد به ما گفتند اگر ناراحتید فرزندتان را به مدرسه عادی ببرید، وقتی به مدرسه عادی می‌رویم به ما می‌گویند اصلا چنین شرایطی را قبول نمی‌کنیم و هر اتفاقی برای فرزندتان رخ دهد، ما مسئولیتی نمی‌پذیریم».
Your browser doesn’t support HTML5
گزارش مهتاب وحیدی‌راد درباره شرایط تحصیل کودکان دارای معلولیت در ایران
مدافعان حقوق بشر می‌گویند هیچ کودکی نباید غیرقابل آموزش محسوب شود و بر اساس قوانین بین‌المللی همه کودکان باید به آموزش مناسب و کافی دسترسی داشته باشند. اما کودکان دارای معلولیت در ایران با «موانع متعددی دست به گریبان‌اند». این را آرش می‌گوید معلم پرسابقه کودکان دارای معلولیت در تهران:
«من بیشتر با بچه‌های دارای معلولیت جسمی و حرکتی کار می‌کنم. مشکلات حمل و نقل وجود دارد و متاسفانه خانواده‌ها هزینه آن را ندارند. امکانات بسیار ضعیف است و اگر کمک‌های مردمی نباشد، مدرسه امکانات زیادی ندارد. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات این کودکان استفاده از دستشویی است. در مدارس معمولا سه یا چهار توالت فرنگی برای ۱۴۰ دانش‌آموز دارای مشکل معلولیت وجود دارد».
مشکلاتی که دامنه آن علاوه بر فضای آموزشی، فعالیت‌های ورزشی، فرهنگی و هنری کودکان دارای معلولیت را هم در بر می‌گیرد. کودکانی که هنر و ورزش لازمه رشد و سلامت و شکوفایی آنهاست اما به دلیل کمبودها از آنها باز می‌مانند.
فاطمه معلم ورزش دانش‌آموزان دارای معلولیت از این مشکلات می‌گوید:
«در ایران امکانات نیست، لوازم کودکان معلول در ایران به دست ما نمی‌رسد و اگر هم به ایران برسد بسیار گران است، مثلا خانواده‌ها قدرت خرید عصای سفید هوشمند را برای کودکان نابینای خود ندارند. سایر وسایل کمک‌آموزشی نیز بسیار گران است. واقعاً امکانات و رسیدگی وجود ندارد و در این وضعیت اقتصادی خانواده‌ها نمی‌دانند خوراک بچه‌ها را تامین کنند یا وسایل کمک‌آموزشی‌شان».
دیده‌بان حقوق بشر و کمپین حقوق بشر در ایران، تعداد کودکان دارای معلولیتی را که در ایران در سن تحصیل‌اند، حدود یک و نیم میلیون کودک تخمین می‌زنند اما می‌گویند از این تعداد تنها ۱۵۰ هزار کودک در سال تحصیلی گذشته در مدارس ثبت‌نام شدند و بقیه از تحصیل بازماندند. هادی قائمی مدیر کمپین حقوق بشر در ایران درباره این آمار می‌گوید:
«متاسفانه دولت ایران آماری از کودکان دارای معلولیت یا دلایل محرومیت آنان از تحصیل منتشر نمی‌کند. با این حال طبق تخمین‌های ما در سال تحصیلی گذشته، از هر ۱۰ کودک دارای معلولیت در ایران فقط یک کودک به مدرسه رفته و اکثریت این کودکان هم به مدارس استثنایی می‌روند. کودکان دارای معلولیت، طبق کنوانسیون افراد دارای معلولیت حق برخورداری از آموزش فراگیر را دارند. منظور از آموزش فراگیر این است که کودکان دارای معلولیت باید بتوانند در مدرسه نزدیک به محل سکونت خود و در کنار سایر کودکان به تحصیل بپردازند».
در ایران، «معلولیت شایع‌ترین دلیل بازماندن کودکان از تحصیل است»، دیده‌بان حقوق بشر و کمپین حقوق بشر در ایران با بیان این موضوع، از مقام‌های ایران خواسته‌اند به آنچه تبعیض علیه کودکان دارای معلولیت نامیدند، پایان دهند.
در این گزارش آمده در ایران ۱۵۷۰ مدرسه استثنایی وجود دارد، مدارسی که مبنای کار آنها جداسازی دانش‌آموزان دارای معلولیت از سایر دانش‌آموزان است، موضوعی که دیده‌بان حقوق بشر و کمپین حقوق بشر در ایران از آن انتقاد می‌کنند. تارا سپهری‌فر می‌گوید جداسازی کودکان دارای معلولیت تبعاتی درازمدت در زندگی آنان دارد:
«مهم‌ترین موضوعی که این گزارش به آن اشاره می‌کند، نیاز به تغییر رویکرد کلی در زمینه آموزش کودکان دارای معلولیت است. در ایران گام‌هایی برای دسترسی این کودکان به آموزش برداشته شده اما این گام‌ها در چارچوب این بوده که کودکان دارای معلولیت را از مدارس عادی جدا کنند و در مدارس استثنایی تحت آموزش قرار دهند. اگر این کودکان در ابتدای ورود خود به جامعه، از جامعه جدا شوند، تبعات سهمگینی در زندگی آنان خواهد داشت».
دیده‌بان حقوق بشر و کمپین حقوق بشر در ایران می‌گویند در سال‌های اخیر دولت ایران بودجه آموزش کودکان دارای معلولیت را افزایش داده است، با این حال این دو نهاد در گزارش خود تاکید کرده‌اند در صورتی که نظام آموزشی، شیوه‌های تدریس و محیط مدارس برای کودکان دارای معلولیت در ایران اصلاح نشود، هزاران کودک از تحصیل بازمی‌مانند. هادی قائمی می‌گوید بنابر قوانین ایران حق تحصیل رایگان حق همه کودکان است:
«توجیهی که دولت ایران در عدم تامین نیازهای کودکان دارای معلولیت از آن استفاده می‌کند، نداشتن بودجه و امکانات کافی است. این در حالی است کعه قانون اساسی جمهوری اسلامی، برخورداری از تحصیل رایگان را برای همه افراد جامعه تا دوره متوسطه به رسمیت شناخته است. بنابراین دولت ایران نمی‌تواند به استناد نداشتن بودجه و امکانات، حق ۱۰ درصد از کودکان را نادیده بگیرد. در برخی از مناطق مرزی و محروم ایران تا ۹۰ درصد کورکان دارای معلولیت هرگز رنگ مدرسه را ندیده‌اند».
دیده‌بان حقوق بشر و کمپین حقوق بشر در ایران یک سال پیش هم در گزارشی با عنوان «من هم به اندازه شما انسانم» به بررسی وضعیت افراد دارای معلولیت در ایران پرداخته و تاکید کرده بودند که ایران بر اساس تعهدات بین‌المللی خود باید همه امکانات یک زندگی مناسب را برای این افراد فراهم کند. تعهداتی که ایران در چارچوب کنوانسیون بین‌المللی حقوق افراد دارای معلولیت ملزم به اجرای آنهاست. کنوانسیونی که ایران از یک دهه پیش به آن پیوسته است. تارا سپهری‌فر می‌گوید آموزش فراگیر یکی از اصول این کنوانسیون جهانی ست:
«به این معنی که برای همه دانش‌آموزان دارای معلولیت باید امکان آموزش با کیفیت همراه با تامین نیازهای آنان برای دسترسی مساوی به آموزش در کنار سایر دانش‌آموزان و در واقع در سیستم اصلی آموزش و پرورش کشور وجود داشته باشد».
آموزشی که شاید بتواند بخشی از مشکلات هزاران کودک دارای معلولیت در ایران را حل کند، کودکانی که به گفته مدافعان حقوق بشر برای دسترسی به آموزش استاندارد و کارآمد راه درازی در پیش دارند.
کودکانی که برخورداری از آموزش کافی و دنیای شاد کودکانه حق آنهاست، حقی برابر با همه کودکان دنیا.