علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در حاشیه مراسمی که بمناسبت «طرح ملی گداخت» در تهران برپا شده بود، از بسیج ۵۰ کارشناس و همچنین تخصیص بودجه‌ای معادل هشت میلیون دلار برای دست یافتن به نیروی برق پایدار ناشی از گداخت اتمی خبر داد. این اظهارات می‌تواند به شائبه تلاش ایران برای دست یافتن به تکنولوژی ساختن بمب هیدرژنی دامن بزند.
اگرچه استفاده از روش گداخت هسته‌ای برای دستیابی به انرژی حرارتی کشف تازه‌ای نیست، اما نحوه کنترل انرژی تولید شده با این روش و همچنین تداوم آن، هدف اصلی بسیاری از کشورهای صنعتی دارای تکنولوژی اتمی است و این کشورها سال‌ها قبال تلاش در این حوزه را آغاز کرده‌اند.
تا کنون، تولید برق اتمی قابل استفاده برای انسان از طریق گداخت هسته‌ای همچنان در حد یک هدف باقی مانده است، اما هر پنج کشور دارای بمب اتمی یعنی آمریکا، روسیه، بریتانیا، فرانسه و چین با ساختن بمب هیدروژنی، روش اولیه ایجاد حرارت لحظه‌ای از راه گداخت هسته‌ای را با موفقیت آزموده‌اند.
«توکامک»
تا کنون برای دستیابی به ابزاری که قادر به انجام عملیات گداخت هسته‌ای باشد و در عین حال به حرارت ناشی از گداخت هسته‌ای استمرار بخشد، تلاش‌های بسیاری صورت گرفته است، اما موفقیت‌های بدست آمده بسیار اندک بوده‌اند.
این ابزار که آقای صالحی نیز طی گفت و گو با خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا به قصد ایران برای ساخت آن اشاره کرد، «توکامک» نامیده می‌شود.
«توکامک» وسیله‌ای است که برای ایجاد شرایط گداخت هسته‌ای و تولید پلاسما مورد استفاده قرار می‌گیرد. «توکامک» از طریق ایجاد یک طیف مغناطیسی، موجب ایجاد جوش یا گداخت هسته‌ای می‌شود. حرارت تولید شده معادل حرارتی است که در سطح خورشید تولید می شود.
ایران پیش از این با کمک روسیه در زمینه تولید پلاسما فعالیت‌هایی انجام داده و یک «توکامک» آزمایش ابتدایی نیز از روسیه خریداری کرده است.
تفاوت رآکتورهای اتمی با راکتورهای گداخت هسته‌ای در این است که پسمانده سوختی در راکتورهای گداخت هسته ای برجای نمی‌گذارد.
همچنین با توجه به محدود بودن منابع اورانیوم قابل استخراج به جهت مورد استفاده قرار گرفتن در سوخت اتمی، روش گداخت هسته‌ای می‌تواند به نگرانی‌های ناشی از کمبود منابع خام تولید برق اتمی پایان دهد.
تا کنون تولید برق از راه گداخت هسته‌ای در یک توکامک تنها به مدت یک ثانیه دوام داشته است. جهان امروز در تلاش است تا این مدت را ۱۵ ثانیه افزایش دهد. بنا بر ارزیابی فیزیک‌دان‌ها، دستیابی به این هدف به ۱۵ سال زمان و حدود ۱۳ میلیارد دلار هزینه نیاز دارد.
مقایسه دو طرح
به منظور نیل به این هدف، ایالات متحده، اتحادیه اروپا، ژاپن، روسیه، کره جنوبی، چین و هند به طور مشترک از سال ۲۰۰۶ و با سرمایه‌ای نزدیک به ۱۵ میلیارد دلار ساخت یک رآکتور گداخت هسته‌آی را در کادارچه فرانسه آغاز کرده‌اند.
در همین زمینه ایران نیز به منظور همگامی با جهان در این تلاش، مدعی است که در حال فعالیت در زمینه ساخت رآکتور گداخت هسته‌ای است. تعداد کارشناسان ایرانی مجری این طرح ۵۰ نفر و هزینه این فعالیت هشت میلیون دلار اعلام شده است.
این درحالی است که کشور ایران فاقد زیرساخت صنعتی کافی بوده و در زمینه ساخت انواع رآکتورهای اتمی پیشرفته تجربه ای ندارد.
با این‌حال، علاوه بر اظهارات آقای صالحی، آقای علی اصغر صدیق‌زاده نیز که از او تحت عنوان «رئیس پژوهشکده فیزیک پلاسمای پژوهشگاه علوم و فناوری هسته‌ای آزمایش» یاد می‌شود، تأکید کرده است که مطالعات لازم برای طراحی رآکتور گداخت از حدود دوسال پیش آغاز شده و ساخت و تکمیل این رآکتور مدت هشت سال به طول خواهد انجامید.
همچنین آقای صدیق‌زاده که ظاهراً پژوهشکده تحت مدیریت وی بخشی از سازمان انرژی اتمی ایران به حساب می‌آید اعلام کرده است که این پژوهشکده در تاریخ ۲۰ آذرماه سال ۸۸ قرارداد طراحی و ساخت رآکتور و نیروگاه گداخت را با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به امضاء رسانده است.
بمب هیدروژنی
اگرچه عوامل علمی و مالی موجب خواهد شد که ایران در رقابت بر سر دست‌یافتن به انرژی صلح‌آمیز ناشی از گداخت هسته‌ای از قدرت‌های صنعتی جهان عقب بماند، با این حال ادعاهای جمهوری اسلامی در زمینه گداخت هسته‌ای می‌تواند حساسیت‌های تازه‌ای را در جهان برانگیزد.
نظریه استفاده از روش گداخت هسته‌ای در ایجاد حرارت از حدود ۷۰ سال پیش مورد توجه دانشمندان هسته‌ای قرار گرفت. بمب موسوم به بمب هیدروژنی نیز با استناد به این نظریه به دست آمد. اولین تجربه در به آزمایش گذاشتن این نظریه در پروژه‌ای موسوم به پروژه «منهتن» بدست آمد که به تولید اولین بمب اتمی ایالات متحده انجامید. این درحالی است که این کشور هفت سال بعد و در سال ۱۹۵۲ موفق به آزمایش اولین بمب هیدروژنی شد.
کشور روسیه نیز اندکی پس از آمریکا موفق به تولید بمب هیدروژنی شد. همچنین بریتانیا، چندی بعد با استفاده از تجارب آمریکا اولین بمب هیدروژنی خود را تولید کرد. اولین بمب هیدروژنی بریتانیا در سال ۱۹۵۷ و تنها دو سال پس از پیوستن آن کشور به گروه کشورهای دارنده بمب اتمی، مورد آزمایش قرار گرفت.
در حال حاضر تکنولوژی ساخت بمب هیدروژنی می‌تواند به راحتی در اختیار تمامی کشورهای دارنده بمب اتم قرار گیرد و این در حالی است که قدرت تخریب فوق‌العاده این بمب نسبت به بمب اتمی شدیدتر است و خطر بزرگتری برای صلح جهانی به شمار می‌آید.
در بمب هیدروژنی، شکسته شدن اتم و متعاقب آن ایجاد هسته‌ای بزرگتر به دلیل گداختن و جوش خوردن هسته‌های کوچک به یکدیگر موجب انفجار می‌شود که این فشار با حرارت بسیار بالایی همراه است. این آزاد شدن حرارت شدید همان چیزی است که فیزکدانان از طریق رآکتور گداخت هسته‌ای در صدد تداوم بخشی به آن هستند.
به این ترتیب اگرچه با وجود وارد شدن دانشمندان اتمی ایران به عرصه فعالیت‌ها و تحقیقات هسته‌ای مربوط به گداخت هسته‌ای، امکان دستیابی جمهوری اسلامی به انرژی صلح‌امیز حرارتی و برق اتمی تا دهه‌های آینده میسر نخواهد بود، اما این فعالیت‌ها می‌تواند جمهوری اسلامی را در مسیر ساخت بمب هیدروژنی هدایت کند؛ همان‌طور که این کشور در مسیر دستیابی به سوخت اتمی که همچنان تا ده‌ها سال بعد دستی نیافتنی است، گام‌های بزرگی در مسیر تولید بمب اتمی برداشته است.
ابهام تازه پیرامون برنامه اتمی ایران؛ تولید بمب هیدروژنی یا رآکتور گداخت
علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران