با آغاز ماه رمضان و تغییر ساعات کار و فراغت و به تبع آن نیاز مردم در ایران به شب‌زنده‌داری، بحث در مورد «تعریف و اجرای شادی» یا به قول برخی از مسئولان حکومتی جمهوری اسلامی، «مهندسی شادی»، بار دیگر در میان برخی از این مسئولان بالا گرفته‌است.
در همین زمینه حجت‌الاسلام سیدمحمد سادات منصوری، رئیس مرکز پاسخگویی به شبهات دینی و مشاور فرهنگی‌دینی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی روز نوزدهم ماه جاری اعلام کرد که پروژه‌ای در شورای انقلاب فرهنگی «در رابطه با شادی در اسلام و اشکال مختلف آن» در جریان است.
در همان روز حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تأکید کرد که «در رابطه با خداوند نسبت به خطاها و لغزش‌هایی که داشته‌ایم باید با اشک و گریه توبه کنیم، اما ضرورتی ندارد که این گریه و اشک ندامت و شب‌زنده‌داری به حالت عبوس و عصبی در صبح روز بعد تبدیل شود.»
«مهندسی شادی»
اصطلاح «مهندسی شادی» که در چند سال اخیر در میان دست‌اندرکاران دولتی ایران مطرح بوده در اسفند سال ۸۷ از زبان عباس محتاج، معاون امنیتی و انتظامی وزیر کشور این‌گونه تعریف شد: «مهندسی شادی باید در نظام جمهوری اسلامی ایران طراحی شود تا مردم و مسئولانی که در کشور زندگی می‌کنند شادی واقعی را درک کنند. البته این طرح با شادی کشورهای غربی کاملاً متفاوت خواهد بود.»
آقای محتاج این‌گونه ادامه داد که «معتقدیم مردم باید شادی واقعی را داشته باشند نه اینکه همانند برخی از جوامع غربی به شادی مصنوعی دچار شده باشند.»
پس از او عزت‌الله ضرغامی، رئیس صدا و سیمای جمهوری اسلامی در جلسه پیشنهادهای مدیران فرهنگی آستان قدس رضوی «مطالعه و بررسی مباحثی همچون مهندسی شادی جوانان در مناسبت‌های مختلف را شایسته پیگیری جدی و برنامه‌ریزی اصولی» دانست.
او هم‌چنین خواستار آن شد تا «آستان قدس رضوی پشتوانه‌های علمی در موضوع‌های اعتقادی را فراهم کند و در ساختار مهندسی شادی و فرهنگ شادمانی با صدا و سیما مشارکت کند.»
لزوم تعریف شادی اسلامی
مسئله تعریف شادی و ارائه دادن یک «شادی اسلامی» به جای «شادی غربی» هر بار با فرارسیدن مناسبت‌هایی مانند نوروز، ماه رمضان و زادروزهای پیشوایان اسلام در میان دولت‌مردان جمهوری اسلامی سر بلند می‌کند و این مقام‌ها در این روزها خود را ملزم می‌بینند تا در مورد لزوم تعریف شادی نظر دهند.
در آستانه فرارسیدن نوروز امسال، کامران دانشجو، وزیر علوم ایران اعلام کرد که «در جامعه اسلامی باید الگوهای رفتاری برای مراسم شادی در روابط اجتماعی با رعایت موازین شرعی، تعریف شود.»
حجت‌الاسلام سیدمحمد سادات منصوری نیز که با فرارسیدن ماه رمضان امسال از بررسی شادی اسلامی در شورای انقلاب فرهنگی خبر داد گفت که «شب‌زنده‌داری دلیل مناسبی برای شادی است اما شادی مشروع باید در حدود تعریف شده باشد و می‌تواند در تمام سال تداوم داشته باشد.»
پرویز فارسیجانی دبیر شورای معارف سیما روز ۲۲ مرداد در این زمینه گفت: «مسئله مهم تعریف شادی و تعریف شادی از منظر اسلام است. به نظر می‌رسد برخی در مصادیق تعریف شادی دچار اختلاف شده‌اند.»
وی در رابطه با توجه به بحث شادی اسلامی در برنامه‌های تلویزیونی ایران گفت: در حوزه رسانه این موضوع حائز اهمیت است. ما در رسانه ملی جلسات بسیاری با کارشناسان در علوم مختلف داشتیم تا بتوانیم به راهکاری برسیم که به اندازه و به‌جا این انبساط را در رسانه منعکس کنیم، البته این کار با توجه به انتظاراتی که در جامعه وجود دارد کار دشواری است.»
این بیانات نشانگر این است که با گذشت بیش از سه دهه از انقلاب ۵۷ ایران، برای مبحث شادی اسلامی هنوز تعریف درست و رسمی یافت نشده و این موضوع در ماه جاری نیز در شورای انقلاب فرهنگی «در دست بررسی» است.
عملیات اجرایی
نبود یک تعریف قطعی و رسمی از مفهوم شادی در جمهوری اسلامی و به‌ویژه مفهوم «شادی اسلامی» البته مانع آن نشده تا دست‌اندرکاران اقدامات مختلفی را در جهت «مهندسی شادی» به مورد اجرا بگذارند.
در نوروز گذشته استاندار تهران خواستار تلاش بیشتر برای افزایش نشاط اجتماعی در نوروز شد و حتی معاون سیاسی استاندار تهران اعلام کرد که «از شادی مردم در چهارشنبه آخر سال جلوگیری نمی‌کنیم.»
در تاریخی نزدیک‌تر، محمدحسین صوفی، معاون صدای جمهوری اسلامی ایران در مردادماه امسال از اجرای «هم‌اندیشی طنز» و ایجاد «کانون طنز» در رادیوی دولتی ایران خبر داد.
معاون رادیوی جمهوری اسلامی اعلام کرد: «به کلیه برنامه‌سازان اعلام شده که علی‌رغم روحانیت این ماه، تمام برنامه‌های ماه رمضان باید از جریان نشاط و شادی‌بخش برخوردار باشند، به ویژه در بعد از افطار که مردم به خاطر این که توانسته‌اند دستور خدا را اطاعت کنند خوشحال هستند و احساس شادمانی می‌کنند.»
در حرکتی دیگر، محمدرضا اسماعیلی فولادی، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی ساری دوازدهم مرداد از برگزاری ۱۵ «جنگ شادی» در سواحل ساری خبر داد اما در مصاحبه خود با خبرگزاری‌ها ناچار شد تا به حالتی که «پوزش‌خواهی» را تداعی می‌کند توضیحات مفصلی برای توجیه این عمل خود ارائه بدهد.
وی در توضیحات خود برای تأئید درستی این اقدام، از قرآن و روایات تا مفاهیم جامعه‌شناسی کمک گرفته و حتی متذکر شده‌است که «شادی می‌تواند برای خود فرد و گاهی نیز دیگران سازنده باشد».
با این‌حال او در آخر افزوده: «البته حضور در مجالس شادی، مشروط به این است که توأم با فسق و فجور نباشد.» وی هم‌چنین اظهار امیدواری کرده که «این جشن‌ها در سال آینده باشکوه بیشتر، رفع نقاط ضعف و تکیه بر نقاط قوت برگزار شود.»
زیر نظر گرفتن خبرها نشان می‌دهد که «بخش اجرایی مهندسی شادی» در ماه‌های اخیر فعالیت‌های دیگری هم داشته‌است. برگزاری «کارگاه‌های نشاط و شادی»، در «اردوی سه‌روزه نیاز دختران امروز» یکی از این فعالیت‌ها است.
در این کارگاه که از نهم تا یازدهم مرداد در سالن کنفرانس ریاست سازمان جوانان برگزار شد، فاز سوم طرح «نیاز دختران امروز» با حضور رؤسای سازمان هلال‌احمر اجرا شد که این فاز شامل «کارگاه‌های توجیهی و آموزشی نشاط و شادی» می‌شد.
برگزاری ششمین برنامه «شب شیدایی» در باغ‌موزه دفاع مقدس، و ایجاد «کمپ شادی بهمن» در پارک سرخه‌حصار تهران را می‌توان از دیگر اقدامات مرتبط با طرح شادی دانست.
مهدی کوچک‌زاده، نماینده تهران در مجلس، پس از دیدار از برنامه «شب شیدایی» و تقدیر زیاد از «تکنولوژی‌های جدید مثل آب‌نمای موزیکال تصویری» در این برنامه اظهار داشت که «متأسفانه خیلی اوقات لاابالی‌گری مترداف با جشن و شادی قلمداد می‌شود، اما اینجا شاهدیم که یک برنامه قرآنی و دینی شاد و فرح‌بخش در حال اجراست که با استفاده از شیوه‌ها و ابزار نوین و به شکلی زیبا مردم را شیفته خود کرده‌است.»
آیت‌الله احمد خاتمی، امام جمعه موقت تهران نیز در روز سوم مرداد در سخنرانی خود در «نمایشگاه طلیعه ظهور» گفت که «ما به شاد بودن مردم اعتقاد داریم و برنامه‌های شاد به ویژه در ایام شادی مانند نیمه شعبان باید باشد». وی با تجلیل از غرفه تصویری دعای ندبه و غرفه عفاف و حجاب این نمایشگاه و نبودن «موسیقی مبتذل» در آن، از این به عنوان نمونه‌ای از شادی درست تقدیر کرد.
روز بیست‌وهفتم ماه جاری (مرداد) خبرگزاری نیمه‌رسمی مهر نیز در گزارشی، انجام بازی‌های سنتی را از راهکارهای پرداختن به «شادی درست» اعلام می‌کند. این خبرگزاری در آغاز مقاله خود می‌نویسد: «در حالی که جذاب نبودن برنامه‌های دیکته شده اوقات فراغت و بدون روح شادی و نشاط سبب شده عمر بسیاری از جوانان و حتی بزرگسالان به بطالت بگذرد بازی‌های سنتی به عنوان گنجینه‌ای از باورهای فرهنگی یک قوم در زمانه‌ای که تکنولوژی به عادت پذیرفته جمعی تبدیل شده فراموش شده‌اند.»
مهندسی شادی در خارج از کشور
بررسی‌ها نشان می‌دهد که گستره و حوزه مهندسی شادی توسط مقام‌های جمهوری اسلامی به مرزهای جغرافیایی ایران محدود نمی‌شود و ایرانیان خارج از کشور را نیز در بر می‌گیرد.
خبرگزاری فارس، سیزدهم مرداد، در خبری مربوط به همایش ایرانیان مقیم خارج از کشور می‌نویسد: «در حالی که حداقل ۳۰۰ مرتبه ایرانیان مقیم خارج از کشور کف دست‌هایشان را با یکدیگر آشتی دادند و آن‌قدر این کار را تکرار کردند که فراموش کردند به جای کف زدن برای شادی مرحوم وحید دستجردی و محمد نوری خواننده کشورمان باید صلوات بفرستند؛ دو بار برای اتمام قرآن و یک‌بار برای نام حضرت محمد (ص) که توسط قاری قرآن به زبان جاری شده بود، ذکر صلوات شنیده شد.»
همین خبرگزاری در ششم مردادماه در خبری تحت عنوان «شادی غیر اسلامی دوچرخه‌سواران ملی‌پوش ایران در چین» به این که رکاب‌زنان ایرانی با محصول یک شرکت مشروب‌سازی که از حامیان مالی مسابقات بوده عکس گرفته‌اند ایراد گرفته و آن را «رفتاری دور از شأن و غیر اسلامی» نامیده‌است.
این خبرگزاری هم‌چنین خواستار «احضار دوچرخه‌سواران و برخورد جدی کمیته انضباطی با آن‌ها» شده‌است.
