فريدون آدميت، پژوهشگر تاریخ معاصر ایران، روز شنبه ۱۰ فروردين ماه ۱۳۸۷، در سن ۸۷ سالگی در بيمارستان «تهران کلينيک» درگذشت..
او از زمان انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ تا زمان مرگ خانه نشين بود. در اين سال ها در منزل او، در محله يوسف آباد تهران تنها به روی تعداد معدودی از روزنامه نگاران و نويسندگان باز بود.
حقوق بازنشستگی فريدون آدميت از وزارت امور خارجه ايران، در آغاز انقلاب و به نقلی، در پی امضای نامه ای اعتراضی نسبت به سياست های جمهوری اسلامی، قطع شد.
فريدون آدميت بخش اعظم عمر خود را صرف تحقيق در باره تاريخ انديشه مشروطه و معرفی انديشمندان آن دوران کرد.
در همین زمینه، عباس میلانی، استاد علوم سیاسی دانشگاه استنفورد، به رادیو فردا گفت:« آقای آدمیت یکی از برجسته ترین مورخین تاریخ معاصر به شمار خواهد رفت».
به گفته عباس میلانی، «بعد از کسروی هیچ کس به اندازه فریدون آدمیت در روشن کردن زوایای تاریخ مشروطیت ایران کار با ارزش ارائه نکرده است».
عباس میلانی همچنین با اشاره به نقد های موجود نسبت به دیدگاه آقای آدمیت درباره تجدد وغرب می گوید:«کار های ایشان به غایت آموزنده است».
اولين اثر فريدون آدميت با عنوان «امير کبير و ايران»، در حقيقت پايان نامه دوره کارشناسی او در رشته «حقوق و علوم سياسی» دانشگاه تهران بود.
- «بعد از کسروی هیچ کس به اندازه فریدون آدمیت در روشن کردن زوایای تاریخ مشروطیت ایران کار با ارزش ارائه نکرده است».
او اين اثر را در سال ۱۳۲۱، زمانی که تنها ۲۱ سال داشت نوشت. اين کتاب که اولين تحقيق جامع در تاريخ ايران به شيوه تاريخ نويسی غربی است منبعی معتبر و تحسين شده درباره زندگی و زعامت اميرکبير و دوران تاريخی زندگی اوست.
اين کتاب، زمستان سال گذشته، ناباورانه پس از گذشت حدود ۳۰ سال از آخرين تاريخ چاپش، دوباره مجوز چاپ گرفت و توسط انتشارات خوارزمی تجديد چاپ شد.
از جامع آدميت تا تقاضای بازنشستگی
فريدون آدميت، فرزند ميرزا عباسقلی خان قزوينی از نزديکان ميرزا ملکم خان ناظم الدوله و از پيشگامان انديشه نو در ايران بود.
پدر فريدون آدميت، همراه با جمعی از همفکران ميرزا ملکم خان، در آغاز قرن بيستم «جامع آدميت» را بنيان نهاد تا به اين وسيله انديشه نو را در ايران ترويج کند. بعد ها با وجود آنکه اين انجمن برچيده شد اما نام آدميت برخاندان عباسقلی خان قزوينی ماند و به فريدون آدميت رسيد.
فريدون آدميت در سال ۱۲۹۹ متولد شد و در سال ۱۳۲۱ از دانشکده حقوق و علوم سياسی دانشگاه تهران، در حالی که دو سال از تاريخ استخدامش در وزارت امور خارجه می گذشت، فارغ التحصيل شد و برای ادامه تحصيل به لندن رفت.
او در سال ۱۳۲۸ با درجه دکتری در رشته تاريخ و فلسفه به ايران بازگشت و تا زمان بازنشستگی به سمت های عالی سياسی در دولت منصوب شد. مسئوليت های آدميت از دبير دوم سفارت ايران در لندن در زمان دانشجويی آغاز می شود او پس از انجام وظيفه در سمت هايی چون دبير اول نمايندگی دائمی ايران در سازمان ملل متحد، رايزن سفارت ايران در سازمان ملل، مدير کل سياسی وزارت خارجه و سفير ايران در لاهه به عنوان سفير ايران در کشورهای مسکو و فيليپين و هند منصوب شد.
پس از پايان دوران سفارت دوساله اش در هند، مشاور وزير امورخارجه شد و سرانجام در آغاز دهه پنجاه، پس از اعتراض به سياست شاه ايران در قبال بحرين و پذيرش استقلال آن، با نوشته نامه سه کلمه ای «تقاضای بازنشستگی دارم» به کار دولتی خاتمه داد و به طور شبانه روزی مشغول تحقيق و تاليف در باره تاريخ مشروطه ايران شد.
يکی از ويژگی های آثار فريدون آدميت، دسترسی او به منابع خطی و بسيار مهم زمان مشروطه است که بخشی از آن در کتابخانه شخصی پدر او وجود داشته و بخشی را هم خود تهيه کرده است.
در زمان محمد رضا شاه پهلوی، از آنجا که آثار فريدون آدميت بدون توجه به تقدس روحانيون عالی رتبه مذهب تشيع نزد برخی اقشار جامعه نوشته شده بود، انتشار برخی آثارش با دشواری صورت گرفت.
از جمله کتاب شورش بر امتيازنامه رژی که در آن باورهای معمول در باره نقش روحانيون در جنبش تنباکو را با انتشار مدارک مستند زير سوال می برد.
فريدون آدميت همچنين در سه کتاب، در حالی به تفصيل به معرفی انديشه های «ميرزا فتحعلی آخوند زاده»، «طالبوف» و «ميرزا آقاخان کرمانی» و نقش آنان در جنبش مشروطه پرداخته است که سخن گفتن از انديشه های اين افراد در آن زمان خوشايند برخی گروه های مذهبی نبود.
انديشه ترقی و حکومت قانون در عصر سپهسالار، نام ديگر کتاب آدميت است که زمستان گذشته در ايران مجوز تجديد چاپ گرفت.
آثار ديگر او عبارتند از: فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطيت ايران، فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطيت ايران، انديشه های ميرزا فتحعلی آخوند زاده، انديشه های طالبوف، انديشه های ميرزا آقاخان کرمانی، مجموعه مقالات تاريخی، آشفتگی در فکر تاريخی، افکار سياسی واجتماعی اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار، عقايد و آراء شيخ فضل الله نوری و انحطاط تاريخ نگاری در ايران.
کتاب های آدميت، به جر دو کتابی که اخيرا تجديد چاپ شد، جزو کتاب های ناياب است و علاقه مندان به آثار او بايد در دست دوم فروشی های ميدان انقلاب تهران به دنبال نسخه ها افست يا چاپ قديم آثار آدميت بگردند.