شنبه هیجدهم مهر ماه، ترکیه و ارمنستان برای برقرای روابط دیپلماتیک و بازگشایی مرزها در سوئیس، کشوری که نقش میانجی را ایفا کرده است، دو پروتکل امضا کردند. این دو پروتکل پس از تصویب پارلمان دو کشور ترکیه و ارمنستان به اجرا در خواهد آمد.
شماری از گروه‌های ارمنی با این دو پروتکل مخالفت می‌ورزند و ترک‌های عثمانی را به نسل کشی ارمنییان در سال ۱۹۱۵ متهم می‌کنند، اتهامی که ترکیه آن را رد می‌کند.
تورج اتابکی، استاد دانشگاه در هلند، در گفت‌وگو با رادیو فردا به پرسش‌هایی در همین زمینه پاسخ گفته است.
- رادیو فردا: آقای اتابکی، با توجه به برخی مخالفت‌ها در ترکیه و ارمنستان با برقراری روابط دو جانبه، فکر می‌کنید پارلمان این دو کشور پروتکل‌ها به راحتی تصویب کنند؟
تورج اتابکی: من به هيچ عنوان اين خوشبينی را ندارم و فکر می‌کنم راه بلندی در پيش است که بايد طی شود. شايد شرايط پذيرش اين پروتکل در ترکيه آسان‌تر باشد، زيرا ترکيه فکر می‌کند با پذيرش اين پروتکل راه برای پيوستن به اتحاديه اروپا هموارتر خواهد شد و سپس سهم بيشتری در سياست‌گذاری‌های کلان در قفقاز به دست خواهد آورد.
اما در ارمنستان ما با دو جناح روبه‌رو هستيم؛ يک جناح داخلی که تلاش می‌کند نمايندگان پارلمان را برای قبول اين پروتکل متقاعد کند، زيرا ارمنستان با تک‌افتادگی جغرافيايی روبه‌روست و جنگ گرجستان با روسيه باعث شد پيوند مرزی و جغرافيايی ارمنستان از طريق گرجستان با روسيه قطع شود. برخی از تحليلگران ارمنستان عقيده دارند که ايجاد رابطه سياسی با ترکيه، فضای تازه‌ای ايجاد می‌کند که اقتصاد نامساعد ارمنستان بتواند نفسی تازه کند.
اما آنچه در ارمنستان مهم است، حضور جماعت بسيار تأثيرگذار مهاجر در کشورهای ديگر است؛ يعنی اقليت‌های ارمنی در لبنان، فرانسه و ايالات متحده آمريکا که نفع خود را در تضاد موجود می‌بينند. تضادی که ريشه‌های تاريخی نيز دارد.
به نظر من راه بسيار درازی در پيش روی پارلمان ارمنستان برای متقاعد کردن اين اقليت‌ها وجود دارد، اما آنچه در نهايت تعيين‌کننده است نه اقليت‌های ارمنی بلکه مردم ارمنستان هستند که به تصويب اين پروتکل رأی می‌دهند و آن را اجرايی می‌کنند و تلاش می‌کنند خون تازه‌ای در رگ‌های اقتصاد بيمار ارمنستان بدمند.
- با توجه به اينکه اوايل امسال نخست‌وزير ترکيه در مجلس جمهوری آذربايجان گفت که بازگشايی مرز ترکيه و ارمنستان صورت نخواهد گرفت مگر اينکه ايروان مسئله قره‌باغ را به نحوی حل کند، اين دو پروتکل روی مسئله قره‌باغ چه اثراتی می‌تواند داشته باشد؟
از سال ۱۹۹۳ که ترکيه رابطه خود را با جمهوری تازه تأسيس شده ارمنستان بعد از فروپاشی اتحاد جماهير شوروی قطع کرد، قره باغ به عنوان يکی از معضلات عمده بر سر راه عادی‌سازی رابطه بين اين دو کشور باقی ماند.
دولت ترکيه با دولت آذربايجان و روسيه تماس‌هايی داشتند و يک کميسيون چند جانبه تشکيل دادند که هم رئيس جمهور آذربايجان و هم رئيس جمهور ارمنستان را متقاعد کنند تا به تحول تازه‌ای در حل مسئله قره‌باغ دست بزنند. روز پنجشنبه ديداری بين آقای سرکيسيان و علی‌اف صورت گرفت و اعلام کردند برای حل مسئله گام‌هايی برداشته شده است.
ترکيه به افکار عمومی خود و آذربايجان می‌گويد که آذربايجان را تنها نگذاشته و ضمن اينکه با پذيرش اين پروتکل به عادی شدن رابطه سياسی با ارمنستان تن می‌دهد، تلاش می‌کند دولت ارمنستان را متقاعد کند تا به گذشت‌های کلان نسبت به آذربايجان دست زند و مناطق اشغالی را تخليه کند، مناطقی به جز قره‌باغ که به اشغال نيروهای ارمنستان درآمده است، و درآخر راهی را برای پايان دادن به اين مناقشه جست‌وجو کند.
- برقراری روابط ترکيه و ارمنستان چه تأثيری می‌تواند در منطقه به ويژه بر ايران داشته باشد؟
ترکيه چند سالی است سياست تازه‌ای را پيش گرفته تا بيشتر از تک‌افتادگی درآيد و در صحنه منطقه از جمله در شمال آفريقا، فلسطين، خاورميانه و قفقاز فعال‌تر باشد. حتی وقتی جنگ گرجستان با روسيه پيش آمد، ترکيه طرح يک کميسيون امنيتی را داد که مشتمل بر سه کشور ارمنستان، گرجستان و آذربايجان و دو کشور روسيه و ترکيه می‌شد و جای ايران در آنجا خالی بود.
وقتی ما صدای بيشتری از ترکيه در منطقه بشنويم، می‌تواند به اين معنا باشد که فضا برای ايران تنگ‌تر خواهد شد و چند صدايی امکان کمتری را در اختيار ايران خواهد گذاشت.