دیدار اردوغان از تهران، مهم‌ترین بخش از سفر چند روزه‌ای است که نخست‌وزیر اسلامگرای ترکیه از اسلام آباد آغاز کرده و قرار است در واشنگتن به پایان ببرد.
اردوغان طی سال‌های اخیر با پیروی از سیاست خارجی تازه صیقل خورده‌ای که در آن بیش از هر وجه دیگری، استقلال رأی، عدالت عملی و تکیه بر مصالح ملی ترکیه محسوس است، نه تنها به عنوان دولتمردی برجسته در جمع رهبران جهان جایگاهی شاخص یافته، که همچنین کشور متبوع خود را در مرکز تمامی تحولات منطقه نیز قرار داده است.
ترکیه با اردوغان تدریجاً اعتماد به نفس بیشتری در جمع کشورهای جهان به دست آورده است. مانند گذشته مردم ترکیه خود را مجبور به پوشاندن بخش‌های فقیرتر جامعه و نمایش فرنگی شدن و غرب زدگی نمی‌بینند. ترکیه اینک خود را یافته، دوران انتقال را پشت سر نهاده و از شرایط عقب‌ماندگی به آغاز دوران رشد پایدار رسیده است.
بعد از پشت سر نهادن چند دهه دشوار اقتصادی که طی آن بازمانده امپراطوری عثمانی به عنوان «مرد بیمار اروپا» شهرت یافته بود، ترکیه، امروز یکی از ۲۰ قدرت بزرگ اقتصادی دنیا به شمار می‌رود.
گذر از مرحله تکیه بر غرور ملی با کفش‌های پاره، برای ترکیه، با تغییر در تعریف قدرت آغاز شد. در ترکیه مدرن، مفهوم قدرت، متفاوت با تعاریف دهه شصت شد و بیشتر از هر عامل دیگری متکی بر رشد ارتباطات و توسعه پایدار اقتصادی.
شاید اگر ترکیه با هدف اعتلای غرور تو خالی ملی در پانزده جولای سال ۱۹۷۴ به شمال قبرس هجوم نظامی نمی‌برد، دو دهه قبل از این، و شانه به شانه اسپانیا در مسیر رشد اقتصادی قرار می‌گرفت.
با درک این اشتباه تاریخی، ترکیه از راه عادی سازی روابط خارجی خود و تکیه بر توسعه اقتصادی پایدار نه تنها مرحله تجربه تورم نجومی سالانه را پشت سر نهاد که اینک با درآمد ارزی سالانه بالغ بر ۱۱۰ میلیارد دلار و به عنوان عضو گروه ۲۰، در ردیف قدرت‌های شناخته شده جهانی است. قدرت ترکیه امروز به جای دهانه تفنگ، متأثر از بیلان اقتصادی آن کشور است. ترکیه اینک به یک تاجر معتبر و شریک انرژی اروپا تبدیل شده است.
پس از قرار گرفتن در مسیر لوله نفت باکو-تفلیس-جیهان، که در نیمه دهه نود آغاز و در دسامبر سال ۲۰۰۶ به بهره‌برداری رسید و در نتیجه، دست یافتن به یک پیروزی استراتژی با ارزش، ترکیه اینک دو خط لوله گاز رقیب یعنی خط «نابوکو» با مشارکت اتریش و «سوث استریم» توسط روسیه و را با حمایت ایتالیا در آستین دارد.
ترکیه شریک تجاری بزرگ ایران نیز محسوب می‌شود. سال گذشته حجم مبادلات دو کشور به ۱۱ میلیارد دلار رسید که بخش عمده این رقم مربوط به صادرات مواد خام (گاز و نفت) ایران به ترکیه و تنها ۲۵ درصد آن مربوط به مواد ساخته شده بود. صادرات ترکیه به ایران در حدود چهار برابر ارزش واردات متقابل غیرسوختی آن کشور است.
ترکیه بر خلاف کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس از جانب ایران احساس خطر امنیتی نمی‌کند. در شرایط کنونی، بر خلاف دهه قبل، تحریک جمهوری آذربایجان در برابر ایران را نیز در راستای مصالح دراز مدت ملی خود نمی‌بیند.
دور شدن نسبی و رسانه‌ای ترکیه از اسرائیل، ضمن حفظ همکاری‌های اصلی، و همچنین عادی‌سازی روابط آنکارا با ایروان، به تثبیت موقعیت ترکیه در منطقه بیش از پیش افزوده است.
در ارتباط با ایران، ترکیه علاوه بر پیگیری هدف‌های تجاری و گسترش مناسبات اقتصادی بخصوص در حوزه نفت و گاز، داوطلب کمک به حل مشکلات خارجی ایران نیز شده است.
با توجه به حضور یکصد نفر از نمایندگان بخش خصوص ترکیه در هیئت همراهان اردوغان، به نظر می‌رسد که در صورت تشدید تحریم‌ها علیه ایران ترکیه آماده می‌شود که از شرایط ایجاد شده حداکثر بهره‌برداری را به عمل آورد.
اگرچه ترکیه در مورد رسیدن به توافق نهایی با ایران در مورد توسعه بهره‌برداری از منابع گاز پارس جنوبی تاکنون کوتاهی کرده است، با این وجود حضور وزیر انرژی اردوغان در هیئت همراه او حاکی از آمادگی آنکارا برای گفت‌وگوهای بیشتر در این زمینه است.
ترکیه با و جود عدم برخورداری از امکانات مالی کافی برای سرمایه‌گذاری‌های کلان خارجی، امیدوار است پس از عادی شدن بازار سرمایه در جهان و با استفاده از اعتبارات مالی خارجی بتواند با گردآوری ۴.۵ میلیارد دلار اعتبار، در توسعه دو فاز از منابع گاز پارس جنوبی، نقش فعالی ایفا کند.
حرکت شتابان ترکیه برای دست یافتن به قدرت اقتصادی پایدار تقریباً در همان دورانی آغاز شد که ایران برنامه‌های توسعه اتمی و موشکی خود را آغاز کرد. بعد از حدود ۱۵ سال اینک هر دو کشور در پیشبرد برنامه‌های خود به پیروزی‌های چشمگیری دست یافته‌اند.
ایران بی‌تردید یک قدرت بزرگ موشکی در منطقه شده است. برنامه‌های توسعه اتمی ایران نیز در صورت ادامه یابد و عملاً در مسیر نظامی وارد شود، می‌تواند همراه با ظرفیت‌های موشکی به ایجاد یک قدرت ترکیبی باز دارنده چشمگیر بیانجامد.
نکته اینجا است که برنامه‌های توسعه موشکی و اتمی ایران، در عین موفق بودن، در جهت توسعه اقتصادی کشور مؤثر نبوده، سهل است که با در فشار قرار دادن صنایع نفت و گاز و اعمال تنگناهای مالی و اقتصادی، کشور را بسیار فقیرتر از دوران قبل از آغاز توسعه موشکی و اتمی اخیر ساخته است.
همزمان با رشد تورم در ایران، ترکیه تورم بیش از ۱۰۰ درصد خود را کاهش داده و آن را اینک یک رقمی کرده است. حجم صادرات خود را که در سال ۱۹۷۹ اندکی بیش از دو میلیارد دلار بود به ۱۱۰ میلیارد دلار افزایش داده است. میزان بی‌کاری در ترکیه رو به کاهش گذاشته و اقتصاد ترکیه در ردیف ۲۰ قدرت بزرگ جهان قرار گرفته است.
ترکیه به منظور استفاده ابزاری از ایران و در دفاع از طبیعت برنامه اتمی آن، مشابه روسیه، اصرار در غیرنظامی بودن اهداف آن دارد. در عمل و با تکیه بر تعارفات سیاسی و حمایت زبانی، ترکیه برای «همراهی تجاری» با ایران در دوران تشدید تحریم‌ها، آماده می‌شود. ترکیه مایل است که حجم مبادلات سالانه خود با ایران را در طول دو تا سه سال آینده به دو برابر و تا میزان ۲۰ میلیارد دلار سالانه افزایش دهد.
ترکیه، بدون برخورداری از منابع خام و تنها با تجدید نظر در تعریف قدرت و روش‌های دست یافتن به غرور ملی واقعی، اینک به یک قدرت جهانی تبدیل شده و در جایگاه یک ابر قدرت منطقه‌ای قرار گرفته است. از این لحاظ ترکیه، با جمعیتی مساوی، در مسابقه توسعه اقتصادی، با دست خالی از ایران که برخوردار از منابع و درآمدهای باد آورده نفت و گاز بوده، با فاصله زیاد پیشی گرفته است.
اردوغان در تهران به دنبال تحکیم روابط برادرانه دو کشور ایران و ترکیه است. وی وعده خواهد داد که برای توسعه منابع متعلق به برادر کوچکتر و در جا مانده خود تلاش می‌کند و قول خواهد داد که از حقوق برادر کوچکتر در برابر ابر قدرت‌ها دفاع خواهد کرد!
در گام بعدی اردوغان به واشنگتن می‌رود تا در کنار انجام امور شخصی خود در جمع بزرگان، در مورد شایعات مربوط به شیطنت‌های اتمی برادر کوچکتر نیز رایزنی کند.
-----------------------
دیدگاه‌های انعکاس یافته در این یادداشت، الزاماً بازتاب نظرات رادیو فردا نیست.