نوروز پارسیان هند؛ سنتی که هنوز پابرجاست

  • محمدرضا کاظمی

یک زن پارسی در بمبئی

جشن نخستين روز بهار، يا همان نوروز در کشور هندوستان نيز جشن گرفته می‌شود. پارسيان يا همان زرتشتيان هند بيش از هزار سال است که اين سنت ايرانی را به هندوستان منتقل کرده و تا به امروز آن را حفظ کرده‌اند.

دختران زرشتی هند در ستايش زرتشت و آتش می‌خوانند. بيش از هزار سال است که طنين نيايش زرتشتيان در هندوستان می‌پيچد. تاريخ دقيق مهاجرت بهدينان از ايران به اين کشور روشن نيست اما بنابر اسناد موجود احتمالاً اين مهاجرت حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ سال پس از حمله اعراب به ايران صورت گرفته است.

پس از فروپاشی حکومت ساسانی و تسلط اعراب مسلمان بر ايران، بسياری از ايرانيان با گذشت زمان دين اسلام را پذيرفتند اما اقليتی که همچنان بر دين باستانی خود پايدار ماندند و حاضر به پذيرش محدوديت‌های تحميل شده از سوی مهاجمان نبودند، به هند مهاجرت کردند.

بر اساس کتاب «قصه سنجان»، يکی از اسناد نادری که حکايت مهاجرت زرتشتيان به هند را بيان می‌کند و البته ترديدهايی درباره صحت و سقم بخش‌هايی از آن وجود دارد، مهاجران پس از تحمل سختی‌های فراوان به هند رسيدند و از فرمانروای منطقه‌ای که در آن وارد شده بودند، اجازه اسکان خواستند.

فرمانروا درخواست آنها را اجابت کرد البته شرط‌هايی نيز برای آنها قرار داد، از جمله اينکه زرشتيان می‌بايست برای زبان مردم منطقه را بپذيرفتند و زنان آنها بايد لباس محلی به تن کنند. بدين ترتيب مهاجران ايرانی که امروزه در هند با نام «پارسی» شناخته می‌شوند، خود را با وطن جديد وفق دادند.

ارزان سام واديا، يکی از زرتشيان شهر بمبئی می‌گويد: «پارسيان در طول سال‌ها بسياری از آداب مردم هند را پذيرفتند. بدين ترتيب بسياری از آداب قديمی ايرانی ناپديد شدند. غذا و لباس پارسيان امروز شبيه غذا و لباس مردم هند است. تنها تشابهی که ميان زرتشتيان هند و ايران وجود دارد، برخی رسوم مذهبی و دعاهاست. چرا که اين دعاها همگی از اوستا گرفته شده‌اند.»

اما پذيرش فرهنگ و سنت‌های هندی باعث نشد تا يکی از مهم‌ترين جشن‌های ايرانيان يعنی نوروز به فراموشی سپرده شود و پارسيان هند هم هر سال نخستين روز فروردين را با نام «نوروز» جشن می‌گيرند.

ارزان سام واديا می‌گويد: «پارسيان هند نوروز را تقريباً همانند ايرانيان جشن می‌گيرند. ما هم همانند ايرانيان سفره‌ای را با نام سفره هفت سين پهن می‌کنيم. در اين سفره، سبزه گندم يا عدس که نماد تولدی دوباره، زندگی نو و آغاز بهار است، وجود دارد. سمنو و ميوه خشک هم يکی ديگر از عناصر سفره است. ما همچنين شراب و شير بر سر سفره هفت سين می‌گذاريم. عسل و يا شيره هم بر سر اين سفره گذاشته می‌شود. سرکه به عنوان نماد طول عمر و سير به عنوان نماد سلامتی نيز در سفره نوروز پارسيان ديده می‌شود.»

گرچه پارسيان هند در اين بين زبان فارسی را تقريباً به طور کامل فراموش کرده‌اند و بسياری از عناصر سفره نوروزی‌شان در زبان هندی با «سين» آغاز نمی‌شود، اما آنها همچنان سنت ديرينه گذشتگان خود را حفظ کرده‌اند.

ارزان سام واديا از ديگر آداب جشن نورزی می‌گويد: «سفره هفت سين در طول تمام روز اول بهار در خانه پهن می‌ماند. تمام خانواده گرد هم می‌آيند. مادر يا مادر بزرگ خانواده آينه‌ای را بر می‌دارد و روبهروی تک تک اعضای خانواده نگه می‌دارد و همه در آينه لبخند می‌زنند. اين کار نماد اقبال، نماد انديشه نيک، گفتار نيک و کردار نيک يعنی همان اصول دين زرشتی است.»

پارسيان هند صبح نخستين روز فروردين به همراه اقوام و آشنايان شان به آتشکده می‌روند و پس از بازگشت به منزل به جشن و پايکوبی می‌پردازند. اما با گذشت زمان بسياری از آداب ايرانيان قديم در ميان پارسيان هند به فراموشی سپرده شده است. آنگونه که ارزان می‌گويد، پارسيان هند تنها يک روز را به عنوان نوروز جشن می‌گيرند. بدين ترتيب مراسم چهارشنبه سوری و سيزده به در که تا به امروز هم يکی از عناصر مهم جشن سال نو به شمار می‌آيد، در ميان پارسيان هند جايگاهی ندارد.

ارزان سام واديا می‌گويد: «نوروز مدت‌ها در بخش بزرگی از هندوستان يک تعطيل رسمی بود. ولی در دوران معاصر که جمعيت پارسيان هند در حال کاهش است، ديگر چنين چيزی نيست.»

بنابر آمار منتشر شده از سوی يونسکو جمعيت پارسيان هندوستان حدود ۷۰ هزار نفر است. اما پايين بودن نرخ تولد، يعنی تولد يک نفر در قبال مرگ پنج نفر، سبب شده تا خطر انقراض اين گروه را تهديد کند. هم اکنون بحث های فراوانی در جامعه پارسيان هند برای انجام اصلاحات در قوانين دينی در گرفته است، از جمله درباره امکان گرويدن افراد جديد به دين زرتشتی که تا به امروز از نظر پارسيان هندوستان غيرمجاز است و يا زرشتی قلمداد کردن کسانی که از مادر پارسی و پدر غيرپارسی متولد شده‌اند.

در صورت اجرای اين اصلاحات می‌توان اميدوار بود که سنت های ديرين ايرانيان، همچون نوروز تا صدها سال ديگر در هندوستان پابرجا بمانند.