پنجشنبه ۱۸ و جمعه ۱۹ تیر، یک نامه و پنج فتوا از آیت‌الله حسینعلی منتظری، از مراجع تقلید شیعه، منتشر شد که به نظر می‌رسد مرحله تازه‌ای از بحران مشروعیت را به تنش سیاسی ناشی از انتخابات ریاست جمهوری ایران بیفزاید.
نامه ۱۸ تیر را آیت‌الله منتظری در پاسخ به نامه استمداد زینب حجاریان، دختر سعید حجاریان، از اصلاح طلبان زندانی، نوشته و فتواهای پنجگانه در پاسخ به پنج مورد استفتای حجت‌الاسلام محسن کدیور صادر شده است.
اگر به طور خلاصه و تنها به مهم‌ترین نکات اشاره کنیم، باید بگوییم در نامه روز پنجشنبه ۱۸ تیر، آیت‌الله حسینعلی منتظری اعمال حکومت جمهوری اسلامی ایران را با استناد به آیاتی از قرآن با حکومت فرعون مقایسه کرده و در جای دیگر آنرا با حکومت یزید برابر نهاده و در فتواهای پنجگانه یک جا آیت‌الله منتظری می‌گوید اگر حاکمی شرط عدالتداری، امانتداری و تدبیر را که از شرایط الزامی ولایت او بوده از دست بدهد، خود به خود و بدون نیاز به عزل از ولایت ساقط است. در جای دیگری هم می‌گوید اگر کسی که متولی امور جامعه است، جور بورزد (یعنی ستمگری کند) یا عمداً با احکام شرع و میثاق‌های ملی که در قانون آمده، مخالفت کند، جائر و ولایتش جائرانه است.
برای روشن‌تر شدن معنای این اصطلاحات فقهی و اهمیت دینی و سیاسی آنها از آقای حسن شریعتمداری، فرزند آیت‌الله العظمی سید کاظم شریعتمداری خواهش پرسیده‌ایم که پیش از هرچیز توضیح دهند معنای فقهی «جائر» و اهمیت اطلاق صفت جائر یا جائرانه به یک حکومت در مذهب شیعه چیست.
حسن شریعتمداری: جائر در مقابل عادل است. جائر حاکمی است که جور می‌ورزد در مفاهیم شرعی، تولا به حاکم عادل، یعنی دوستی حاکم عادل و تبرا از حاکم جائر، از وظایف مسلمانان است. وقتی صفت جائر تثبیت شد بر روی یک حاکمی، وظیفه همه مسلمانان است که از او دوری کنند، عزلش را بخواهند، مقاومت بورزند. در روایات است که یک کلمه حق در روبه‌روی یک حاکم جائر از هفتاد سال عبادت ثواب بیشتری دارد.
آیت‌الله حسینعلی منتظری در فتواهای پنجگانه پس از تأکید بر عدم مشروعیت حکومتی که شرایط لازم را از دست داده باشد، گفته است که مردم باید از مفیدترین و کم‌هزینه‌ترین راه ممکن، برکناری این حکومت را بخواهند. آقای شریعتمداری چنین فتوایی برای چه کسانی وظیفه و تکلیف شرعی ایجاد می‌کند؟
معمولاً فتاوی علمای شیعه برای مقلدان آنها تکلیف ایجاد می‌کند، ولی در مورد امور عقلی، در حقیقت دایره نفوذ کلام نخبگان دینی فراتر از مقلدان خودشان است و بقیه هم وقتی می‌بینند که این سخنان معقول است، علاوه بر اینکه شرعی است، طبعاً مردم گردن می‌نهند.
در این میان می‌بینیم که مراجع دیگر دینی در قم هم هریک به نوعی، ناخرسندی خود را از رویدادهای اخیر ایران و نتایج انتخابات ریاست جمهوری را نشان می‌دهند. هرچند که واکنش همه آنها به تندی آیت‌الله منتظری نیست. ناخرسندی مراجع تقلید از فتواهای آیت‌الله منتظری تا تبریک نگفتن برخی مراجع به آقای محمود احمدی‌نژاد، دیده می‌شود. آقای شریعتمداری، امروز رابطه مراجع تقلید شیعه با حکومت و بویژه با شخص آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی چگونه است؟
وقتی علمای اعلام نه تنها صحبت‌های آقای خامنه‌ای را تأیید نکردند بلکه اکثریت قریب به اتفاق علمای معروف در مقابل این گفته رئیس جمهوری، که ایشان می‌گوید وی را به خودش نزدیک‌تر حس می‌کند، که در این انتخابات تقلبی نشده و این انتخابات سالم‌ترین انتخابات بوده، یا سکوت می کنند یا اینکه به انحای مختلف عدم رضایت خودشان را ابراز می‌کنند، در حقیقت همان سخن آقای منتظری که سلب مشروعیت از ولی فقیه است، تحقق عینی و خارجی پیدا کرده است.
بعضی‌ها می‌گویند روابط حکومت جمهوری اسلامی با مراجع تقلید وارد مرحله تازه‌ای شده است. آیا این گفته قدری غلوآمیز نیست؟
ببینید، این از طرف حکومت است که این روابط را وارد مرحله جدیدی کرده است نه از طرف این علما. نه به خاطر صرفاً خیانت به آرای مردم. امروز تیم بخصوصی از نیروهای امنیتی و نظامی اصرار دارند که عرصه سیاست را تصاحب کنند. عرصه‌ای که تاکنون بخشی از روحانیت در آن نفوذ داشته است.
بنابراین خواه ناخواه کار دارد به اینجا می‌کشد که نقش این روحانیت در آینده چه خواهد بود. این نظامیان هستند که بعد از این سیاست را در معنای بزرگ خودش تولید می‌کنند و آن را اجرا می‌کنند. روحانیون در نتیجه مجبورند که با چنین نظامی مخالفت کنند. این است که گفته می‌شود این روابط دارد وارد فصل جدیدی می‌شود.
نامه ۱۸ تیر را آیت‌الله منتظری در پاسخ به نامه استمداد زینب حجاریان، دختر سعید حجاریان، از اصلاح طلبان زندانی، نوشته و فتواهای پنجگانه در پاسخ به پنج مورد استفتای حجت‌الاسلام محسن کدیور صادر شده است.
اگر به طور خلاصه و تنها به مهم‌ترین نکات اشاره کنیم، باید بگوییم در نامه روز پنجشنبه ۱۸ تیر، آیت‌الله حسینعلی منتظری اعمال حکومت جمهوری اسلامی ایران را با استناد به آیاتی از قرآن با حکومت فرعون مقایسه کرده و در جای دیگر آنرا با حکومت یزید برابر نهاده و در فتواهای پنجگانه یک جا آیت‌الله منتظری می‌گوید اگر حاکمی شرط عدالتداری، امانتداری و تدبیر را که از شرایط الزامی ولایت او بوده از دست بدهد، خود به خود و بدون نیاز به عزل از ولایت ساقط است. در جای دیگری هم می‌گوید اگر کسی که متولی امور جامعه است، جور بورزد (یعنی ستمگری کند) یا عمداً با احکام شرع و میثاق‌های ملی که در قانون آمده، مخالفت کند، جائر و ولایتش جائرانه است.
برای روشن‌تر شدن معنای این اصطلاحات فقهی و اهمیت دینی و سیاسی آنها از آقای حسن شریعتمداری، فرزند آیت‌الله العظمی سید کاظم شریعتمداری خواهش پرسیده‌ایم که پیش از هرچیز توضیح دهند معنای فقهی «جائر» و اهمیت اطلاق صفت جائر یا جائرانه به یک حکومت در مذهب شیعه چیست.
حسن شریعتمداری: جائر در مقابل عادل است. جائر حاکمی است که جور می‌ورزد در مفاهیم شرعی، تولا به حاکم عادل، یعنی دوستی حاکم عادل و تبرا از حاکم جائر، از وظایف مسلمانان است. وقتی صفت جائر تثبیت شد بر روی یک حاکمی، وظیفه همه مسلمانان است که از او دوری کنند، عزلش را بخواهند، مقاومت بورزند. در روایات است که یک کلمه حق در روبه‌روی یک حاکم جائر از هفتاد سال عبادت ثواب بیشتری دارد.
آیت‌الله حسینعلی منتظری در فتواهای پنجگانه پس از تأکید بر عدم مشروعیت حکومتی که شرایط لازم را از دست داده باشد، گفته است که مردم باید از مفیدترین و کم‌هزینه‌ترین راه ممکن، برکناری این حکومت را بخواهند. آقای شریعتمداری چنین فتوایی برای چه کسانی وظیفه و تکلیف شرعی ایجاد می‌کند؟
معمولاً فتاوی علمای شیعه برای مقلدان آنها تکلیف ایجاد می‌کند، ولی در مورد امور عقلی، در حقیقت دایره نفوذ کلام نخبگان دینی فراتر از مقلدان خودشان است و بقیه هم وقتی می‌بینند که این سخنان معقول است، علاوه بر اینکه شرعی است، طبعاً مردم گردن می‌نهند.
در این میان می‌بینیم که مراجع دیگر دینی در قم هم هریک به نوعی، ناخرسندی خود را از رویدادهای اخیر ایران و نتایج انتخابات ریاست جمهوری را نشان می‌دهند. هرچند که واکنش همه آنها به تندی آیت‌الله منتظری نیست. ناخرسندی مراجع تقلید از فتواهای آیت‌الله منتظری تا تبریک نگفتن برخی مراجع به آقای محمود احمدی‌نژاد، دیده می‌شود. آقای شریعتمداری، امروز رابطه مراجع تقلید شیعه با حکومت و بویژه با شخص آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی چگونه است؟
وقتی علمای اعلام نه تنها صحبت‌های آقای خامنه‌ای را تأیید نکردند بلکه اکثریت قریب به اتفاق علمای معروف در مقابل این گفته رئیس جمهوری، که ایشان می‌گوید وی را به خودش نزدیک‌تر حس می‌کند، که در این انتخابات تقلبی نشده و این انتخابات سالم‌ترین انتخابات بوده، یا سکوت می کنند یا اینکه به انحای مختلف عدم رضایت خودشان را ابراز می‌کنند، در حقیقت همان سخن آقای منتظری که سلب مشروعیت از ولی فقیه است، تحقق عینی و خارجی پیدا کرده است.
بعضی‌ها می‌گویند روابط حکومت جمهوری اسلامی با مراجع تقلید وارد مرحله تازه‌ای شده است. آیا این گفته قدری غلوآمیز نیست؟
ببینید، این از طرف حکومت است که این روابط را وارد مرحله جدیدی کرده است نه از طرف این علما. نه به خاطر صرفاً خیانت به آرای مردم. امروز تیم بخصوصی از نیروهای امنیتی و نظامی اصرار دارند که عرصه سیاست را تصاحب کنند. عرصه‌ای که تاکنون بخشی از روحانیت در آن نفوذ داشته است.
بنابراین خواه ناخواه کار دارد به اینجا می‌کشد که نقش این روحانیت در آینده چه خواهد بود. این نظامیان هستند که بعد از این سیاست را در معنای بزرگ خودش تولید می‌کنند و آن را اجرا می‌کنند. روحانیون در نتیجه مجبورند که با چنین نظامی مخالفت کنند. این است که گفته می‌شود این روابط دارد وارد فصل جدیدی می‌شود.