هفته پیش خبرگزاری های داخلی ایران و دوستداران میراث فرهنگی خبر دادند که عده ای با مجوز میراث فرهنگی استان خوزستان در حال ساخت و ساز دو هتل در حریم شهر باستانی شوش هستند.
خبری که یک ایرانشناس فرانسوی بنام «رمی بوشارلا» که سال‌ها قبل موفق به کشف کاخ شائور در شوش شده بود آن راباورنکردنی خوانده است.
او بر این اعتقاد است که به احتمال بسیار زیاد در فاصله میان کاخ آپادانا و کاخ شائور که محل احداث یکی از این هتل‌هاست آثار باستانی دیگری نیز وجود دارد که باید این نکته مورد توجه قرار گیرد.
انتشار این گزارش اعتراض همزمان برخی سازمان‌های فعال غیر دولتی و انجمن‌های فعال در حوزه میراث فرهنگی را برانگیخته است.
در همین باره با بیژن روحانی، کارشناس حفظ و ترمیم آثار تاریخی ساکن شهر رم همراه شده ایم و از چند و چون ماجرا پرسیده ایم؟
بیژن روحانی : در روزهای اخیر، مهم‌ترین موضوعی که درباره شهر باستانی شوش پیش آمده خبر احداث دو هتل در محوطه باستانی شوش است که مجوز احداث این هتل‌ها اخیراً از سوی معاونت سازمان میراث فرهنگی، آقای دولت آبادی صادر شد.
ماجرا از آن جایی آغاز شد که پروژه ساخت این هتل‌ها که یکی از آنها هنوز آغاز نشده و دیگری در مرحله خاک برداری برای ایجاد فوندانسیون و پی‌ریزی است، مدتی توسط سازمان میراث فرهنگی برای مطالعات بیشتر متوقف شد. میراث فرهنگی می‌خواست احداث این هتل‌ها را درمنطقه بررسی کرده و ارزیابی کند که آیا احداث این ساختمان‌ها به آثار تاریخی آسیب می‌رساند یا خیر؟
گویا سازمان میراث فرهنگی به این نتیجه رسید که این عملیات‌ها می‌تواند ادامه پیدا کند اما تمام ماجرا به این جا ختم نمی‌شود برای این که کارشناسان دیگری از درون همان سازمان میراث فرهنگی با نظر معاونت این سازمان مبنی بر ادامه کار ساخت و ساز هتل‌های «لاله و امیرزرگر» مخالفند.
این کارشناسان که از بدنه سازمان میراث فرهنگی هستند مشخصا با چه استدلالی با ادامه این پروژه مخالفت می‌کنند؟
در فروردین ماه امسال یک گروه برای تعیین حریم و عرصه مجدد شهر شوش انتخاب شدند. پیش از آن در اواخر دهه شصت خورشیدی، یک باستانشناس ایرانی به نام مهدی رهبر، حریم شهر شوش باستان را ۴۰۰ هکتار از اراضی این شهرستان تعیین کرده بود که می‌تواند دارای آثار باستانی باشد.
اما گروهی که مجدداً برای تعیین حریم شهر باستانی شوش انتخاب شدند با شواهد تازه‌ای که به دست آوردند به این نتیجه رسیدند که عرصه شهر باستانی شوش می‌تواند تا «سه برابر عرصه موجود» افزایش یابد.
این گروه تحت سرپرستی احمد تقی عطایی به این نتیجه رسیدند که تا محوطه ۱۲۰۰ هکتار از اراضی این شهرستان باید تحت عنوان حریم شهر باستانی شوش معرفی و محافظت شود.
گروه مذکور برای دستیابی به این نتیجه گیری شواهد بسیاری به دست آوردند به طوری که خودشان اظهار کردند «در همان محلی که برای احداث یکی از این هتل‌ها در نظر گرفته شده، حین خاکبرداری تدفین خمره‌ای مشاهده شده که احتمالاً متعلق به دوران ساسانی یا اشکانی است.»
به همین دلیل نیز بسیاری از باستان شناسان از سازمان میراث فرهنگی درخواست کردند که در مورد احداث این هتل در این مناطق تجدید نظر کند.
اما آن چه مهم است این است که سازمان میراث فرهنگی ایران بسیار علاقمند است که شهر شوش را در فهرست جهانی یونسکو به ثبت برساند و این احتمال وجود دارد که « اگر ساخت و سازهایی در داخل محدوده باستان شناسی انجام شود، یونسکو دیگر این پرونده را نپذیرد».
انجمن باستان شناسان جوان، اشاره می کند به مواردی دیگری که پی در پی درعرصه آثار باستانی دیگری همچون مجموعه نقش رستم فارس یا کتبیه هخامنشی خارک یا شهر هرمز اردشیر اهواز و مدرسه چهار باغ اصفهاناتفاق افتاده‌است و معتقد است که این دخل و تصرف‌ها در محدوده آثار باستانی، نتیجه کوتاهی سازمان میراث فرهنگی در مقابل متجاوزین است.
در مورد وضعیت سازمان میراث فرهنگی در ایران باید نوعی نگاه همه جانبه و متفاوت داشت. بیشترین آسیب‌ها ناشی از ایناست که به طور مثال اداره راه، طرح احداث جاده‌ای را ارائه می‌کند و وقتی کار به مرحله میانی عملیات رسید میراث فرهنگی تازه متوجه می‌شود که قرار است این جاده از یک تپه باستانی عبور کند.
تااین مرحله از کار میلیاردها تومان هزینه ساختن راه شده است و در یک کشور در حال توسعه مثل ایران این امر مشکلی است که درخواست کنیم علیرغم این همه هزینه، بیایید ازخیر میلیاردها هزینه و سرمایه‌گذاری درمسیر توجه به تاریخ و فرهنگ بگذرید!
چاره کار در این است که پیش از وارد عمل شدن و داخل میدان عملیاتی شدن پروژه‌های عمرانی، برای تشخیص درستی مسیر، هزینه و مطالعه کافی صورت بگیرد، اما این کار در ایران جایگاهی ندارد چون از نظر ما کار واقعی، کاری است که در محدوده کار فیزیکی و قابل دید تعریف می‌شود.
گفته می‌شود یکی از این هتل‌ها بین کاخ شائور که متعلق به اردشیردوم هخامنشی است و کاخ آپادانا ساخته خواهد شد. آیا اساسا ساختن یک ساختمان امروزی بین دو اثر مهم تاریخی درست و منطقی است؟
نخستین مسئله ای که طرح می‌شود این است که احتمالاً در فاصله مابین این دو کاخ باید تأسیسات یا بناهای باستانی دیگری نیز وجود داشته باشد و حتی اگر بنا یا ساختمانی بین این دوکاخ وجود نداشته باشد حتماً یک راه ارتباطی سنگفرش یا آجر فرش این دو کاخ را به هم متصل می‌کرده که هنوز کشف نشده‌است.
اما نکته سوم این است که اگر فرض بر این باشد که هر دو نظریه بالا درست نباشند بین دوکاخ که بیش از ۲۲۰۰ سال قدمت تاریخی دارند ساختن یک ساختمان کاملاً جدید و مدرن، پیوستگی این منظر را به هم می‌ریزد و از نظر اصول حفاظتی هم مردود است.
مگر این که شما از نظر اصول معماری تمهیداتی بیاندیشید که ساختمان جدید به چشم نیاید یعنی این که مثلاً زیر زمین ساخته شود یا شیب تپه به شکلی باشد که ساختمان هتل در شیب تپه پنهان شود.
سؤال اساسی این است که آیا شهرستان شوش جایگاه مناسبدیگری برای هتل‌سازی ندارد؟ آیا واقعا نمی‌شود این هتل را چند کیلومتر دورتر ساخت، تا جلوی این همه بحث و حدیث و صرف وقت و هزینه گرفته شود؟