مقالات دکتر محمد معین، منبعی آکادمیک و معتبر

دکتر محمد معین

کتاب نایاب و پرخواننده مجموعه دو جلدی مقالات دکتر محمد معين، که چاپ سوم آن هفته گذشته منتشر شد، بیش از سی مقاله را که پژوهشگر و استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی از ۱۳۱۸ تا بیماری خود در سال ۱۳۴۵ در نشریات ادبی منتشر کرد، در بر دارد.

مقالات این کتاب را که در شمار منابع معتبر آکادمیک ایران ارزیابی می‌شوند، دکتر مهدخت معین، فرزند استاد، گردآوری، تنظیم و منتشر کرده است.

دکتر محمد معین از انگشت شمار پژوهشگران ایرانی است که علاوه بر دانش گسترده و احاطه بر موضوع مقالات خود، بر روش تحقیق و مقاله نویسی آکادمیک و بر ساختار مقالات دانشگاهی و پژوهشی نیز مسلط بود و در اغلب مقالات او، آرا و نظریات تازه او با چکیده‌ای علمی از منابع معتبر تلفیق شده‌اند.

در مجموعه دو جلدی مقالات محمد معین مقالاتی در باره حافظ، ناصر خسرو، رودكی، خاقانی، نظامی،عبدالله انصاری، دکتر غنی و بخشی از تحقیقات او درباره مباحثی چون يگانگی و دوگانگی در مزديسنا، لوحه ارشام هخامنشی، جشن نوروز، ادبيات و كتيبه‌های زبان پهلوی، حكمت اشراق، ارداويرافنامه، آیين آريایيان پيش از ظهور زرتشت و ‏قابوسنامه گردآوری و منتشر شده‌اند.

محمد معین در اردیبهشت سال ۱۲۹۷ در رشت چشم به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی خود را در همین شهر در مکتب شیخ محمدتقی معین‌العلما و تحصیلات متوسطه خود را در دبیرستان دارالفنون تهران به پایان برد و لیسانس ادبیات و علوم تربیتی خود را در سال ۱۳۱۸ با نوشتن رساله‌ای به زبان فرانسه درباره لوکنت دولیل، شاعر فرانسوی، از دانشسرای عالی تهران اخذ کرد.

دکتر محمد معین در سال ۱۳۲۱ از رساله دکترای خود با عنوان «مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی» دفاع و از نخستین کسانی بود که از دانشگاه تهران دکترای ادبیات فارسی دریافت کرد.

علامه علی اکبر دهخدا، مؤلف لغت نامه و امثال و حکم، معین را به عنوان دستیار خود در تألیف لغت‌نامه برگزید و دکتر معین در تألیف این اثر ارزشمند با دهخدا همکاری و پس از مرگ دهخدا بنا بر وصیت او تألیف بزرگترین فرهنگ زبان فارسی را پی گرفت و به پایان برد.

دکتر محمد معین خود فرهنگ ۵ جلدی معین را تألیف کرد که از آن چون یکی از معتبرترین و جامع‌ترین فرهنگ‌های زبان فارسی یاد می‌کنند.

دکتر محمد معین از برجسته‌ترین استادان دانشگاه تهران بود. معین در سال ۱۳۴۵ بیمار شد و سال‌های پایانی عمر خود را در بیهوشی عمیق در بستر بیماری گذراند و در سال ۱۳۵۰ رخت از این سرای برکشید.

دکتر معین برخی از دشوارترین و مهم‌ترین متون کلاسیک فارسی را تصحیح و شرح کرد که از آن جمله می‌توان به دانشنامه علایی ابن‌سینا، چهار مقاله نظامی عروضی سمرقندی، جامع‌الحکمتین ناصر خسرو، قصیده ابوالهیثم، برهان قاطع محمدحسین بن خلف تبریزی، جوامع الحکایات سدیدالدین محمد عوفی و عبهر العاشقین روزبهان بقلی شیرازی اشاره کرد.

از آثار مهم دکتر محمد معین علاوه بر «فرهنگ معین» می‌توان از کتاب‌هایی چون حافظ شیرین سخن، فرهنگ دستور زبان فارسی ، مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی، روزشماری در ایران باستان و آثار آن در ادبیات پارسی، دو کتاب برگزیده نثر و برگزیده شعر فارسی و رساله‌های قاعده‌های جمع در زبان فارسی، اسم مصدر- حاصل مصدر، اضافه در زبان فارسی، شماره هفت و هفت پیکر نظامی، حکمت اشراق و فرهنگ ایران، دو رساله در باره امیر خسرو دهلوی و نصیرالدین طوسی، لغات فارسی ابن سینا، زبان ادبیات پارسی، ستاره ناهید یا داستان خرداد و امرداد، یک قطعه شعر در پارسی باستان، مرزبان نامه و شاهان کیانی و هخامنشی در آثار الباقیه یاد کرد.

معین مجموعه اشعار علی اکبر دهخدا را نیز گردآوری و با مقدمه و زندگی‌نامه او منتشر کرده است.