جنگ ۹ ساله سوریه (۲۰۱۱-۲۰۲۰) بزرگ‌ترین عملیات نظامی جمهوری اسلامی در خارج از مرزهایش بوده است؛ جنگی که عمده‌ترین نبرد برای نیروهای مسلح ایران بعد از پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۷ به شمار می‌رود.
فرماندهان سپاه و طرفداران جمهوری اسلامی می‌گویند این جنگ باعث توسعه مرزهای امنیتی جمهوری اسلامی از تهران تا ساحل دریای مدیترانه شده است.
اما منتقدان و مخالفان جمهوری اسلامی می‌گویند ورود ایران به جنگ سوریه برای حمایت از بقای حکومت بشار اسد، نه تنها باعث کشته شدن شماری از نیروهای مسلح ایران و تحمیل هزینه ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلاری بر کشور شد بلکه باعث کشته و مجروح شدن صدها هزار نفر، آواره شدن میلیون‌ها نفر دیگر و نقض گسترده حقوق بشر در این جنگ و تشدید حس منفی نسبت به ایران در منطقه به‌ویژه جهان عرب شده است.
سرلشکر قاسم سلیمانی فرمانده کل نیروهای جمهوری اسلامی در خاورمیانه و جنگ سوریه
قاسم سلیمانی
فرماندهی عالی نیروهای جمهوری اسلامی در جنگ سوریه با سرلشکر قاسم سلیمانی فرمانده کشته‌شده نیروی قدس بوده است. محور دخالت نظامی ایران در جنگ سوریه، نیروی قدس شاخه خارجی سپاه پاسداران بود که در سال ۱۳۷۰ به دستور آیت‌الله خامنه‌ای، دومین رهبر جمهوری اسلامی و فرمانده کل نیروهای مسلح ایران، ایجاد شد.
نیروی قدس به فرماندهی قاسم سلیمانی و به دستور آیت‌الله خامنه‌ای با هدف حفظ و بقای حکومت بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، وارد جنگ سوریه شد، اما نیروی قدس در بزرگ‌ترین دخالت نظامی منطقه‌ای جمهوری اسلامی تنها نبود. اولین گروهی که از ایران و تحت امر قاسم سلیمانی و نیروی قدس به سوریه رفتند، فرماندهان امنیتی-انتظامی ایران بودند. فرماندهان سپاه پاسداران تأیید کرده‌اند که اولین دخالت ایران در سوریه، اعزام مستشاران انتظامی-امنیتی برای کمک به پلیس سوریه در سرکوب معترضان در دمشق بوده است.
خبرگزاری فارس نزدیک به سپاه پاسداران بهمن ۱۳۹۸ در گزارشی تأیید کرد که با شروع اعتراضات مردمی علیه حکومت بشار اسد در جریان بهار عربی در سال ۲۰۱۱، نیروی انتظامی با هماهنگی نیروی قدس به کمک پلیس سوریه رفته تا با شورش‌‌های خیابانی مقابله کند.
بنابر این گزارش، کارشناسان نیروی انتظامی به آموزش و توجیه پلیس سوریه برای سرکوب شورش‌‌های خیابانی پرداخته‌اند و از آنجا که پلیس سوریه از کمبود تجهیزات برای مقابله با معترضان برخوردار بوده، تجهیزات مقابله با شورش خیابانی نیز در اختیار پلیس سوریه قرار داده شده است. این گزارش همچنین تأیید می‌کند که شماری از افسران امنیتی سوریه نیز با کمک نیروی قدس به ایران آورده شدند تا آموزش مدیریت بحران و کار اطلاعاتی و امنیتی ببینند.
این گزارش در نهایت می‌گوید که جمع‌بندی کارشناسان انتظامی امنیتی ایران این بوده که برخورد اولیه نظام سوریه با معترضان فاقد پشتوانه کافی اطلاعاتی بوده و به همین دلیل، به جای برخورد انتظامی با معترضان، برخورد نظامی صورت گرفته که به وخامت اوضاع افزوده است.
در گام بعد و پس از سرکوب تظاهرات خیابانی و تبدیل راهپیمایی‌های اعتراضی به جنگ میان طرفین، قاسم سلیمانی نیروهای نظامی بیشتری را که ایران آنها را مستشاران نظامی می‌نامد، راهی سوریه کرد تا ارتش بشار اسد را در جنگ علیه مخالفان مسلح هدایت و فرماندهی کنند.
هنگامی که در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ نبرد حلب به عنوان بزرگ‌ترین نبرد در جنگ ۹ ساله سوریه اوج گرفت، قاسم سلیمانی حتی نیروی زمینی سپاه، یعنی بزرگ‌ترین یگان سپاه پاسداران، را نیز به کمک فراخواند. این همان بزنگاهی بود که بسیاری از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران را به سوریه کشاند و جبهه‌های جنگ سوریه پر شد از سرداران ارشد سپاه پاسداران.
شواهد و بررسی‌های رادیوفردا نشان می‌دهد که نه تنها بسیاری از افسران جزء و میانی سپاه در رده‌هایی مانند سرهنگی و سرتیپ دومی راهی سوریه شدند، بلکه فرماندهانی در رده سرتیپ‌تمامی نیز به عنوان فرماندهان محورهای نبرد به تمام شهرهایی که جنگ در آنها در جریان بود، به‌ویژه حلب اعزام شدند.
شواهد موجود نشان می‌دهد دست‌کم ۱۵ فرمانده ارشد سپاه پاسداران که هشت تن از آنها سرتیپ‌تمام سپاه بوده‌اند، به عنوان حلقه فرماندهی قاسم سلیمانی در سوریه، قرارگاه‌ها و محورهای اصلی نبرد علیه مخالفان بشار اسد را هدایت کرده‌اند که با خود او یک شبکه ۱۶ نفره فرماندهی ارشد را تشکیل داده‌اند.
این نوشته به معرفی این فرماندهان ارشد می‌پردازد که پیش از اعزام به سوریه در سمت‌هایی ارشد در سپاه پاسداران مانند جانشین فرمانده کل سپاه، معاون ستاد کل نیروهای مسلح، فرماندهی لشکرهای سپاه در جنگ ایران و عراق، جانشین فرمانده نیروی زمینی، معاون نیروی زمینی، فرمانده سپاه استانی و جانشین قرارگاه عملیاتی فعالیت داشته‌اند.
سرتیپ حسین همدانی، اولین فرمانده نیروهای ایرانی در سوریه و مسئول تشکیل شبه‌نظامیان حامی بشار اسد
حسین همدانی
سرتیپ همدانی، معروف به ابووهب، اولین فرمانده نیروهای نظامی ایران در جنگ ۹ ساله سوریه است. او که سابقه فرماندهی لشکر انصارالحسین همدان را داشت، در سال ۱۳۹۰ به دعوت قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس به سوریه رفت و تا سال ۱۳۹۳ فرماندهی نیروهای نظامی سپاه پاسداران در سوریه را بر عهده داشت.
حسین همدانی مؤسس نیروهای شبه‌نظامی طرفدار حکومت بشار اسد در سال ۱۳۹۱ است که بر اساس الگوی بسیج در ایران تشکیل شدند. او در این باره گفته است هنگامی که به سوریه رفته، مخالفان اسد تا دروازه‌های دمشق و نزدیکی کاخ ریاست‌جمهوری رسیده بودند و احتمال می‌رفت اسد از دمشق فرار و حکومت او سقوط کند.
سرتیپ همدانی که در اعتراضات ضد حکومتی سال ۱۳۸۸ فرماندهی سپاه تهران را بر عهده داشت و بنا بر اظهارات خودش، چهار پنج هزار نفر از اوباش تهران را در چارچوب سه گردان برای سرکوب تظاهرکنندگان مخالف حکومت سازماندهی و تجهیز کرده بود، به محض رسیدن به سوریه در عمل به‌عنوان معاون قاسم سلیمانی در کل سوریه ظاهر شد.
او به گفته فرماندهان سپاه ۵۰ هزار شبه‌نظامی طرفدار بشار اسد را مسلح و راهی میدان‌های نبرد کرد؛ شبه‌نظامیانی که از طرف سپاه و حکومت سوریه دفاع وطنی نامیده شدند، اما مخالفان آن را در یک عنوان گذاری عمومی شبیحه نامیده‌اند و مسئول کشتار غیرنظامیان می‌دانند.
حسین همدانی عالی‌رتبه‌ترین فرمانده سپاه پاسداران است که در جنگ ۹ ساله سوریه کشته شده است. او در سال ۱۳۹۴ در جریان نبرد حلب و هنگامی که دیگر فرمانده نیروهای ایرانی در سوریه نبود کشته شد.
سرتیپ محمدجعفر اسدی، دومین فرمانده نیروهای ایرانی در سوریه
محمد جعفر اسدی
محمدجعفر اسدی از سال ۱۹۹۴ و تحت امر قاسم سلیمانی به عنوان دومین فرمانده نیروهای ایرانی در سوریه منصوب شد. او پیش از آنکه به سوریه برود، با حکم آیت‌الله خامنه‌ای، سابقه فرماندهی نیروی زمینی سپاه پاسداران را در فاصله سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ در پرونده کاری خود داشت.
در واقع سرتیپ اسدی از نظر سازمانی، فرماندهی هم‌رده قاسم سلیمانی و در سطح فرمانده یکی از نیروهای چهارگانه سپاه بوده است، اگرچه از نظر سابقه رزمی بسیار بیشتر و پیشتر از قاسم سلیمانی در جنگ ایران و عراق سابقه فرماندهی عملیاتی داشته است. سرتیپ اسدی تمامی هشت سال جنگ ایران و عراق را به عنوان فرمانده یگان‌های رزمی از جمله فرمانده تیپ ۳۳ المهدی در جنگ حضور داشت. او با ۴۱ سال سابقه عضویت در سپاه و ۷۲ سال سن، مسن‌ترین فرمانده ارشد یونیفرم‌پوش و در حال فعالیت در سپاه پاسداران به شمار می‌رود.
محمدجعفر اسدی که بعد از بازگشت از سوریه به عنوان معاون بازرسی قرارگاه خاتم‌الانبیا، مهم‌ترین قرارگاه جنگی ایران، منصوب شد، می‌گوید نتیجه حضور ایران در جنگ سوریه تشکیل شش ارتش (گروه نیابتی) بوده است. او از حزب‌الله لبنان، فاطمیون افغانستان، زینبیون پاکستان، و دفاع الوطنی سوریه به عنوان مهم‌ترین این ارتش‌ها یاد می‌کند.
سرتیپ محمد حجازی، جانشین پیشین فرمانده کل سپاه
محمد حجازی
عالی‌رتبه‌ترین فرمانده سپاه پاسداران از نظر سلسله‌مراتب نظامی که در جنگ سوریه حضور مستقیم داشته، سرتیپ محمد حجازی است. او در فاصله سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران یعنی نفر دوم در سلسله مراتب فرماندهی سپاه بود. سرتیپ حجازی هنگامی که جنگ سوریه آغاز شد، در لبنان در حال همکاری با حزب الله بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین گروه نیابتی جمهوری اسلامی در خاورمیانه بود.
سرتیپ حجازی پس از شروع جنگ سوریه، به دلیل سابقه حضورش در لبنان، از سوی قاسم سلیمانی به سوریه فراخوانده شد واز مسئولان ارشد هماهنگی سپاه و حزب‌الله لبنان در سوریه به شمار می‌رفت. از محمد حجازی به عنوان یکی از مسولان اصلی تجهیز حزب الله لبنان به موشک‌هایی یاد می‌شود که اسرائیل همواره از آن به عنوان تهدید یاد کرده است.
گزارش‌های متعددی منتشر شده که نشان می‌دهد اسرائیل در ۹ سال گذشته بارها انبارهای موشکی ایران در سوریه یا کاروان‌های حامل موشک و تجهیزات راهبردی به سمت لبنان را هدف قرار داده است.
محمد حجازی هنگامی که به سوریه رفت، به دلیل سابقه فرماندهی بسیج و نیز فرماندهی در قرارگاه ثارالله تهران، از سوابق طولانی در سرکوب‌های شهری برخوردار بود. سرتیپ حجازی که هم‌اکنون و پس از کشته شدن قاسم سلیمانی به جانشینی فرمانده نیروی قدس انتخاب شده، پیش از این رئیس ستاد مشترک سپاه نیز بوده و تمام هشت سال جنگ ایران و عراق را در جنگ گذرانده است. او از سابقه فعالیت ۴۱ ساله در سپاه پاسداران برخوردار است و مدتی نیز معاون تحقیقات صنعتی ستاد کل نیروهای مسلح ایران بوده است.
سرتیپ عبدالله عراقی، جانشین وقت فرمانده نیروی زمینی سپاه و از فرماندهان ارشد نبرد نهایی حلب در سال ۲۰۱۶
عبدالله عراقی
دومین فرمانده ارشدی که با شدت گرفتن نبرد حلب در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ به شمال سوریه فراخوانده شد، سرتیپ عبدالله عراقی جانشین وقت فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران بود. او هنگامی که به سوریه اعزام شد، ارشد همه فرمانده لشکرهای نیروی زمینی سپاه در سراسر کشور محسوب می‌شد.
سرتیپ عراقی گفته است که شخصاً در عملیات تصرف حلب شرکت داشته و نبردها را هدایت کرده است. او در یک برنامه تلویزیونی در صداو سیمای جمهوری اسلامی به نام «ملک سلیمان"» که به مناسبت چهلمین روز کشته شدن قاسم سلیمانی پخش شد، برای نخستین بار اعلام کرد که حضور نظامی ایران در سوریه و عراق از سال ۱۳۹۴ به بعد دیگر مستشاری نبوده و نیروهای سپاه پاسداران بنا به دستور مستقیم آیت‌الله خامنه‌ای به طور مستقیم وارد جنگ‌های سوریه و عراق شده‌اند. این در حالی است که در تمامی ۹ سال گذشته و حتی تاکنون نیز موضع رسمی جمهوری اسلامی این است که در سوریه فقط حضور مستشاری داشته و دارد.
سرتیپ عراقی می‌گوید همراه با سرتیپ علی اکبر پورجمشیدیان معاون عملیات و سرتیپ صالح اسدی معاون اطلاعات نیروی زمینی سپاه در حلب حاضر شده‌اند .سرتیپ عراقی همچنین تأیید کرده که در سال ۹۴ فرماندهی نیروهای سپاه پاسداران را که برای مقابله با داعش وارد منطقه خانقین عراق شده بودند، بر عهده داشته است. او گفته است که شخصاً توپخانه‌های سپاه را برای نبرد با داعش به استان دیالی عراق انتقال داده و مستقر کرده است.
سرتیپ محمدرضا فلاح‌زاده، معاون هماهنگ‌کننده نیروی قدس
محمدرضا فلاح‌زاده
سرتیپ محمدرضا فلاح‌زاده، معروف به ابوباقر، یکی از ناشناخته‌ترین فرماندهان ارشد سپاه است. او در سلسله‌مراتب نیروی قدس معاون هماهنگ‌کننده است و این به آن معناست که او سومین مقام ارشد نیروی قدس به شمار می‌رود.
سرتیپ فلاح‌زاده از فرماندهان قدیمی سپاه و فرمانده سابق تیپ الغدیر در لشکر ۱۹ فجر فارس است. او در دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، به مدت شش سال استاندار یزد بود و با روی کار آمدن دولت حسن روحانی در سال ۱۳۹۲ به سوریه رفت.
سرتیپ فلاح‌زاده در سوریه از دستیاران نزدیک قاسم سلیمانی در تمامی محورهای درگیری در سوریه بود و یکی از پنج فرمانده اصلی سپاه در نبرد ۲۰۱۴-۲۰۱۶ حلب به شمار می‌رود که سپاه نام عملیات نصر را بر بخشی از آن گذاشته است.
سرتیپ فلاح‌زاده، به دلیل عملکردش در نبرد حلب و جنگ سوریه، در اسفند سال ۱۳۹۷ به توصیه قاسم سلیمانی و با موافقت آیت‌الله خامنه‌ای به درجه سرتیپ‌تمامی نائل شد و به سمت معاون هماهنگ‌کننده نیروی قدس انتخاب شد. او در این سمت جایگزین اصغر صبوری شد که او نیز از سابقهٔ چهل‌ویک ساله در سپاه برخوردار است.
فرماندهانی مانند او به‌رغم اینکه بیش از ۴۰ سال در سپاه پاسداران بوده‌اند، هنوز بازنشسته نشده‌اند. یک روایت معروف غیرمکتوب در ایران وجود دارد که آیت‌الله خامنه‌ای به درخواست غلامعلی رشید، فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیا، مهم‌ترین قرارگاه جنگی جمهوری اسلامی، با ادامه فعالیت و بازنشسته نشدنِ شمار زیادی از فرماندهان نسل اول سپاه موافقت کرده است.
سرتیپ علی‌اکبر پورجمشیدیان، معاون عملیات نیروی زمینی سپاه
علی اکبر پورجمشیدیان
سرتیپ علی‌اکبر پورجمشیدیان از جمله فرماندهان ارشدی بود که با سخت و طولانی شدن نبرد حلب به سوریه فراخوانده شد. او هنگامی که به جنگ سوریه اعزام شد، معاون عملیات نیروی زمینی سپاه بود و از نظر عملیاتی بر بسیاری از لشکرها و تیپ‌های رزمی سپاه اعمال فرماندهی می‌کرد و در عمل طراحی عملیاتی در بالاترین سطح سپاه را بر عهده داشت. پورجمشیدیان پیش از آن نیز سابقه شرکت در جنگ ایران و عراق و فرماندهی سپاه استانی عاشورا در آذربایجان شرقی را داشت.
او بلافاصله پس از شرکت در نبرد حلب و بازگشت به ایران، از طرف آیت‌الله خامنه‌ای مورد تشویق قرار گرفت و با دریافت درجه سرتیپ‌تمامی به سمت معاون هماهنگ‌کننده نیروی زمینی سپاه پاسداران منصوب شد که سومین مقام ارشد آن به شمار می‌رود.
سرتیپ رحیم نوعی‌اقدم، فرمانده قرارگاه عملیاتی زینب در سوریه
رحیم نوعی اقدم
سرتیپ رحیم نوعی‌اقدم، معروف به ابوحسین، دست‌کم در سه نبرد و منطقه جنگی مهم سوریه حضور داشته و یکی از نزدیک‌ترین فرماندهان به قاسم سلیمانی بوده است. او از فرماندهان سپاه استانی آذربایجان شرقی و لشکر ۳۱ عاشورا، یکی از مهم‌ترین یگان‌های رزمی نیروی زمینی سپاه پاسداران در شمال غربی ایران، بوده است.
سرتیپ نوعی‌اقدم در جنگ سوریه فرمانده قرارگاه عملیاتی زینب یکی از قرارگاه‌های اصلی سپاه در این کشور بود. او خود گفته که محل اصلی فعالیتش در سوریه، مناطق جنوبی و نزدیک بلندی‌های جولان بوده است. نوعی‌اقدم سپس در سال ۲۰۱۴ و با بالا گرفتن نبرد سرنوشت‌ساز حلب همانند بسیاری دیگر از فرماندهان ارشد سپاه به حلب فراخوانده شد و مسئولیت یکی از محورهای درگیری در این منطقه به او سپرده شد.
پس از پایان نبرد خونین حلب که با بمباران شدید مناطق مسکونی از سوی نیروی هوایی سوریه و هواپیماهای روسیه و تلفات شدید غیرنظامیان همراه بود، سرتیپ نوعی‌اقدم به مأموریت دیگری در شرق سوریه اعزام شد. نیروی قدس تلاش کرد بعد از جنگ حلب با تصرف مناطق بیشتری از شرق سوریه، راه زمینی بین عراق و سوریه را که به کنترل داعش درآمده بود به کنترل درآورد و از این طریق ارتباط زمینی بین ایران، عراق، سوریه و لبنان را برای حمایت از گروه‌های نیابتی وابسته به ایران فراهم کند.
سرتیپ نوعی‌اقدم گفته است که در این چارچوب، او نبردها در ۱۵۰ کیلومتری مرز بوکمال عراق در جاده بغداد-دمشق را فرماندهی کرده است؛ منطقه‌ای که گفته می‌شود پایگاه امام علی نیروی قدس به عنوان مهم‌ترین پایگاه نظامی ایران در سوریه در آنجا در حال ساخت است. برخی گزارش‌ها از بمباران‌های متوالی این پادگان توسط اسرائیل برای جلوگیری از ساخت آن حکایت می‌کند.
سرتیپ محمدعلی الله‌دادی، فرمانده قرارگاه عملیاتی در مناطق جنوبی سوریه
محمدعلی الله‌دادی
سرتیپ محمدعلی الله‌دادی تنها فرمانده سپاه استانی ایران است که در سوریه کشته شده است. او پیش از اعزام به جنگ سوریه، فرمانده سپاه الغدیر یزد بود. سرتیپ الله‌دادی در جریان جنگ ایران و عراق از فرماندهانی بود که در لشکر ۴۱ ثارالله فعال بود که قاسم سلیمانی فرماندهی آن را بر عهده داشت.
در جریان جنگ سوریه، سرتیپ الله‌دادی از فرماندهان بخش‌های جنوبی سوریه و نزدیکی بلندی‌های جولان بود. او در حمله دی ماه ۱۳۹۳ اسرائیل به دو خودروی نیروهای ارشد حزب‌الله لبنان در مرز سوریه با اسرائیل در نزدیکی بلندی‌های جولان کشته شد.
همراه با او، جهاد مغنیه، پسر عماد مغنیه، مهم‌ترین فرمانده نظامی حزب‌الله، نیز کشته شد. خود عماد مغنیه نیز که از نزدیک‌ترین افراد به قاسم سلیمانی بود، در سال ۲۰۰۸ در یک بمب‌گذاری در دمشق کشته شده بود. هم مغنیه و هم سلیمانی وقتی کشته شدند، در فهرست تروریستی آمریکا بودند.
سرتیپ محمود چهارباغی، فرمانده پیشین توپخانه نیروی زمینی سپاه
محمود چهارباغی
وقتی نبرد حلب در تابستان ۲۰۱۶ اوج گرفت، نیروهای ارتش سوریه همراه با شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران آماده شدند تا حملات زمینی گسترده برای بازپس‌گیری شهر استراتژیک حلب را از مخالفان شروع کنند. شمار زیادی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران نیز در اطراف حلب حاضر شدند و فرماندهی میدانی نبرد در محورهای مختلف را بر عهده گرفتند.
در این نبرد شدید چندماهه، نیروی هوایی سوریه و مهم‌تر از آن بمب‌افکن‌های سنگین روسی وظیفه حمایت از نیروهای حامی اسد را بر عهده داشتند. هواپیماهای روسی برای شرکت در این نبرد، گاه از روسیه تا سوریه را با توقفی در پایگاه هوایی نوژه در غرب ایران پرواز می‌کردند. با وجود تمامی این تمهیدات، یک فرمانده خاص نیز از تهران به اطراف حلب فراخوانده شد تا هدایت آتشبارهای توپخانه آرایش‌گرفته در جنوب حلب را بر عهده بگیرد.
به درخواست قاسم سلیمانی، فرمانده اصلی عملیات حلب، سرتیپ محمود چهارباغی، فرمانده پیشین توپخانه نیروی زمینی سپاه، به حلب فراخوانده شد. ترکیب حملات توپخانه تحت هدایت سرتیپ چهارباغی و حملات هوایی سنگین چندماهه، در عمل، شرق حلب را که در اختیار مخالفان اسد بود به یکی از نمادهای اصلی ویرانی جنگ در سوریه تبدیل کرد، به‌نحوی که پس از خروج مخالفان از حلب، تصاویر بسیار دهشتناکی از این شهر ویران‌شده به سراسر جهان مخابره شد.
محمود چهارباغی که بعدها به خاطر نقش خود در عملیات حلب از سوی آیت‌الله خامنه‌ای مورد تشویق ویژه قرار گرفت، در عمل مسئول بخشی از ویرانی شهر تاریخی حلب و کشته و زخمی شدن هزاران غیر نظامی در این شهر بود.
اسماعیل قاآنی، فرمانده جدید نیروی قدس و مسئول سازماندهی و تجهیز تیپ فاطمیون
اسماعیل قاآنی
آیت‌الله خامنه‌ای بلافاصله پس از کشته شدن قاسم سلیمانی در دی ماه ۱۳۹۸در حمله هوایی آمریکا در بغداد، اسماعیل قاآنی، جانشین او، را به فرماندهی نیروی قدس منصوب کرد. سرتیپ قاآنی مؤسس و تشکیل‌دهنده اصلی تیپ فاطمیون، یکی از مهم‌ترین گروه‌های نیابتی سپاه پاسداران، است. این تیپ از افغان‌های عمدتاً مقیم ایران تشکیل شد و بعدها وسعت یافت و به لشکر تبدیل شد. فاطمیون در جریان جنگ سوریه برای حفظ حکومت بشار اسد نقش اساسی ایفا کرد.
رابطه سرتیپ قاآنی و اعضای قدیمی‌تر تیپ فاطمیون به بیش از ۳۰ سال پیش بر می‌گردد. در اوایل دهه ۱۳۷۰، هنگامی که قاآنی به نیروی قدس پیوست، هنوز قاسم سلیمانی فرمانده لشکر۴۱ ثارالله کرمان بود و به نیروی قدس نپیوسته بود. اسماعیل قاآنی در آن سال‌ها به عنوان جانشین (معاون ارشد) احمد وحیدی، اولین فرمانده نیروی قدس، فعالیت می‌کرد و به‌طور همزمان مسئول پرونده افغانستان در نیروی قدس بود. او سال‌ها رابط ایران با گروه‌های مجاهدین افغان بود که علیه طالبان می‌جنگیدند.
اسماعیل قاآنی به دلیل همین سوابق و تجربیاتی که در ارتباط با گروه‌های افغان داشت، وقتی جنگ سوریه آغاز شد، در نقش مسئول اصلی تشکیل تیپ فاطمیون و سازماندهی و تجهیز افغان‌های مقیم ایران و اعزام آنها به سوریه ظاهر شد.
اعضای تیپ فاطمیون سه دسته بودند که هر سه دسته به نحوی به قاآنی وصل بودند. دسته نخست کسانی بودند که در دوران جنگ ایران و عراق، هنگامی که قاآنی فرمانده تیپ ۲۱امام رضا و لشکر پنج نصر بود، در یگان‌های تحت امر او علیه ارتش صدام حسین جنگیده بودند.
دسته دوم افغان‌هایی بودند که در جنگ‌های داخلی افغانستان از حمایت سپاه پاسداران و فرماندهانی مانند قاآنی برخوردار بودند.
دسته سوم جوانان افغان مقیم ایران و عمدتاً ساکن خراسان بودند که یا با انگیزه‌های مذهبی و یا به خاطر دریافت پول و مدارک اقامت در ایران به تیپ فاطمیون پیوسته بودند.
قاآنی که خود متولد مشهد بود، این شهر را که برای چهار دهه محل اقامت مهاجران افغان بود، به کانون شکل‌گیری تیپ فاطمیون تبدیل کرد .از طرف دیگر به هر میزان که جنگ سوریه طولانی می‌شد و دامنه آن گسترش می‌یافت، فاطمیون نیز بزرگ‌تر می‌شد تا حدی که برخی از فرماندهان ایرانی مدعی هستند که حالا از یک لشکر هم بزرگ‌تر است.
اسماعیل قاآنی علاوه‌براین در تمامی دورانی که قاسم سلیمانی در خارج از ایران و از جمله سوریه بود، به عنوان جانشین او مسئولیت اداره نیروی قدس در داخل کشور را نیز بر عهده داشت.
پنج فرمانده ارشد سپاه که اطلاعات کمتری در مورد آنها موجود است: (از راست) مجید ارجمندی‌فرد، محمدعلی حق‌بین، هامون محمدی، عوض شهابی، و جواد عظیمی‌فر
سرتیپ هامون محمدی، فرمانده سپاه استانی گیلان؛ سرتیپ محمدعلی حق‌بین، فرمانده لشکر ۱۶ قدس مستقر در گیلان؛ سرتیپ جواد عظیمی‌فر، معاون مهندسی رزمی نیروی زمینی سپاه؛ سرتیپ عوض شهابی‌فر، فرمانده سابق سپاه استانی کهگیلویه و بویراحمد؛ و سرتیپ حمید ارجمندی‌فر، جانشین فرمانده قرارگاه حمزه؛ پنج فرمانده دیگر سپاه هستند که در فرماندهی نیروهای سپاه و گروه‌های نیابتی مورد حمایت ایران در جنگ سوریه نقش اساسی داشته‌اند، اما اطلاعات کمتری در مورد آنها در دسترس است.
در مطلب دیگری در حاشیه این مطلب، با عنوان «۱۰ فرمانده‌ای که به خاطر جنگ‌های سوریه و عراق نشان نظامی دریافت کردند»، می‌توانید برخی سوابق آنها را مشاهده کنید.
بیشتر در این باره: ۱۰ فرماندهی که به خاطر جنگ‌های سوریه و عراق نشان نظامی دریافت کردند