اصرار خامنه‌ای به افزایش جمعیت؛ آیا چرخش سیاست‌ها نتیجه داده است؟

در سال‌های اخیر جمعیت خانوارهای ایران بیشتر شبیه کشورهای توسعه یافته شده و از کشورهای آسیایی و آفریقایی که بیشتر خانوارهایشان پر جمعیت است فاصله گرفته است.

آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، در دیدار با جمعی از زوج‌های جوان بار دیگر بر سیاست حکومت در افزایش جمعیت تأکید کرد.

رهبر جمهوری اسلامی از سال ۱۳۹۱ بعد از آنکه محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور وقت، به از سیاست‌های کنترل جمعیت انتقاد کرد، با او همزبان شد و گفت از اینکه در دهه ۱۳۷۰ از سیاست‌های کنترل جمعیت حمایت کرده پشیمان است. اما با وجود چرخش سیاست‌های جمعیتی، تغییر محسوسی در رشد جمعیت به وجود نیامده است.

با آنکه نمودار رشد جمعیت ایران از آغاز دهه ۱۳۹۰ افزایش حدود دو دهم درصدی را نشان می‌دهد، این رشد خوش‌بینی زیادی در مورد آغاز روند رشد جمعیت ایجاد نکرده است. از آمارها چنین بر‌می‌آید که این رشد کوچک حاصل رسیدن متولدین دهه ۱۳۶۰ یعنی دوران انفجار جمعیتی ایران به سن ازدواج است، و روندی دائمی نخواهد بود.

آیت‌الله خامنه‌ای در سخنانش از «مسئولان میانی» حکومت انتقاد کرد که به گفته او «درست عمل نمی‌کنند» و باعث عملی نشدن سیاست جمعیتی شده‌اند.

حکومت ایران بعد از پایان جنگ و آغاز دهه ۱۳۷۰ برنامه‌ای برای کنترل جمعیت آغاز کرد و همانطور که در نمودار بالا مشخص است رشد جمعیت تا حد قابل توجهی پایین آمد. در این دوران تبلیغات وسیعی در تشویق خانواده‌های کم‌جمعیت آغاز شد که تا چرخش سیاست‌های حکومت در پایان دهه ۱۳۸۰ ادامه داشت.

رهبر جمهوری اسلامی، ظاهراً به فراگیری این شعارها انتقاد دارد؛ او در سخنانش در ۱۴ مرداد گفت: در بعضی از کشورهای غربی -مثلاً در آمریکا- خانواده‌ای ۱۵ تا بچه دارند، ۲۰ تا بچه دارند و از این قبیل، تشویق هم می‌شوند و هیچ‌کس مذمت‌شان نمی‌کند. اما نوبت به کشور ما که می‌رسد، این کم‌فرزندی و مانند اینها تشویق می‌شود.

او همچنین گفت که جمعیت زیاد چین و هند، اگرچه به گفته او مشکلاتی هم ایجاد کرده اما «این جمعیت زیاد به عنوان یک ارزش اجتماعی، ارزش سیاسی، یک ارزش بین‌المللی برای آنها توانسته موفقیت های را به وجود بیاورد».

نگاهی به آمار سال ۲۰۱۷ سازمان ملل از جمعیت خانوار‌ها در ۱۶۸ کشورهای جهان نشان می‌دهد که اجرای حدود ۲۰ سال سیاست‌های کنترل جمعیت، و البته در کنار آن شرایط اقتصادی و فرهنگی، ایران را به رده ۱۱۶ برده است. در سال‌های اخیر جمعیت خانوارهای ایران بیشتر شبیه کشورهای توسعه یافته شده و از کشورهای آسیایی و آفریقایی که بیشتر خانوارهایشان پر جمعیت است فاصله گرفته است.

برای مقایسه، خانوار‌های ایران به طور متوسط از چین پر جمعیت‌تر هستند و تعداد خانوارهای پر جمعیت تا حد قابل توجهی از آمریکا بیشتر است.

معمولاً بعد (اندازه متوسط) خانوار‌ها، با سطح توسعه کشورها رابطه معکوس دارد. اگرچه بعضی از کشورها مانند کشورهای غربی منطقه خلیج فارس سیاست‌های حمایتی قابل توجهی برای خانواده‌های بزرگ دارند. چنین سیاست‌هایی در کشورهای غربی و مخصوصاً آمریکا قابل توجه نیست و تنها به حمایت‌های اجتماعی محدود می‌شود.

با این حال نگرانی از پیر شدن جمعیت، تنها مختص رهبر جمهوری اسلامی نیست. رجب طیب اردوغان حامی سرسخت افزایش جمعیت ترکیه است و چین که سال‌ها سیاست سخت‌گیرانه تک فرزندی را اجرا کرد، سرانجام در سال ۲۰۱۵ میلادی اجازه داشتن دو فرزند را صادر کرد.