در هفته‌های اخیر، صحبت از حذف چهار صفر از پول ملی ایران بالا گرفته است. اگر این تصمیم نهایی شود، هزار تومان (۱۰ هزار ریال) به یک تومان تبدیل می‌شود.
رئیس کل بانک مرکزی ایران در توجیه این تصمیم گفت که پول ایران «در ۵۰ سال اخیر ۳۵۰۰ برابر افت کرده است» و حذف چهار صفر از پول ملی که هزار تومان را به یک تومان تبدیل می‌کند «پاسخ به عرف» است، یه این معنی که با افت ارزش پول، دیگر ریال در معاملات روزمره کاربردی ندارد.
ارزش یک اسکناس هزار تومانی
روند کاهش ارزش پول ایران، به دلیل بالا بودن تورم، از اواخر دهه ۱۳۷۰ شدت گرفت. تا سال ۱۳۸۲ درشت‌ترین اسکناس ایران، بدون در نظر گرفتن چک پول‌ها، هزار تومانی بود. اما این اسکناس در مرداد ۱۳۸۹ با معرفی سکه‌های ۵۰۰ تومانی، عملاً به کم‌ارزش‌ترین اسکناس اقتصاد ایران تبدیل شد.
نگاهی به روند قدرت خرید یک اسکناس هزار تومانی در چهار دهه اخیر، افت ارزش پول ملی ایران را در این مدت به روشنی نشان می‌دهد.
برای محاسبه، از روش تعدیل کردن ارزش پول با «شاخص قیمت مصرف‌کننده» استفاده شده است. این شاخص درصد تغییر قیمت مجموعه‌ای از کالاها و خدمات مصرفی معمول در جامعه است که هر ماه در بانک مرکزی (و مرکز آمار ایران) محاسبه می‌شود.
این محاسبه نشان می‌دهد که یک اسکناس هزار تومانی در سال ۱۳۵۶، به اندازه یک میلیون و ۳۵۰ هزار تومان، قدرت خرید داشته است. یعنی در ۱۳۵۷ با یک اسکناس هزار تومانی می‌شد به اندازه یک میلیون و ۳۵۰ هزار تومان امروز در بازار خرید کرد.
البته این رقم براساس برآوردهای رسمی و متوسط قیمت‌ها است و امکان دارد که با تجربه شما متفاوت باشد.
ارزش یک دلار آمریکا
تورم به عنوان یک واقعیت در اقتصاد وجود دارد و حتی نبود آن باعث معضل می‌شود. تورم در طول زمان ارزش همه ارز‌های جهان را کم می‌کند. اما آنچه باعث افت قابل توجه ارزش پول می‌شود، ادامه تورم بالا و ناتوانی حکومت‌ها در کنترل آن طی دهه‌های متوالی است.
محاسبه افت ارزش دلار آمریکا، به روش مشابه اسکناس هزار تومانی نشان می‌دهد که طی زمان مشابه (۱۹۷۷ تا امروز) قدرت خرید یک دلار آمریکا در سال ۱۳۵۶ برابر با قدرت خرید حدود ۴ دلار امروز بوده است.
آیا حذف صفر چاره کار است؟
حذف چهار صفر از پول ملی ایران، محاسبات را ساده‌تر می‌کند. و آن طور که رئیس کل بانک مرکزی ایران گفته، پاسخی به «عرف» است که حتی در اوایل دهه ۱۳۸۰، در محاوره، به یک هزار تومان «یک تومان» گفته می‌شد. از طرفی آن طور که بانک مرکزی می‌گوید، تعویض اسکناس‌ها و سکه‌ها هزینه سنگینی هم برای دولت ندارد.
اما تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد که حذف صفر از پول، اگر در شرایط بحران اقتصادی و تورم بالا انجام شود، دوباره صفرها به پول جدید هم اضافه می‌شوند و باید دولت دوباره صفرها را حذف کند. برای مثلاً در مورد ایران و طبق محاسبات بالا، ارزش یک هزار تومان در سال ۱۳۸۰، معادل ۱۹ هزار تومان امروز است. یعنی در دو دهه از نظر ارزشی یک صفر به پول ملی اضافه شده است.
اسکناس‌های جدید ترکیه پس از حذف صفر
حالا در شرایطی که تورم ایران در حال ثبت رکوردهای تاریخی است، حذف صفر از پول، اگرچه در کوتاه‌مدت می‌تواند محاسبات را ساده کند، اما تضمینی برای ظاهر نشد دوباره صفرها نیست.
ترکیه به عنوان یک نمونه موفق، در سال ۲۰۰۵ شش صفر از پول ملی خود حذف کرد و در سال‌های بعد موفق شد تورم را زیر ۱۰ درصد نگه دارد. اگرچه این کشورها هم سه سال اخیر شاهد بالا رفتن تورم بوده است.