برناردو برتولوچی از بزرگ‌ترین فیلمسازان سینمای ایتالیا روز دوشنبه در سن ۷۷ سالگی در شهر رم به دنبال ابتلا به بیماری سرطان درگذشت.
از او به عنوان آخرین بازمانده از نسل کارگردانان بزرگ سینمای ایتالیا نام برده می‌شد که فیلم‌هایشان در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی تأثیری آشکار بر دنیای سینما گذاشتند. سیاست و اجتماع حضوری آشکار در آثار برتولوچی داشتند و فیلم‌هایش به خاطر سبک ویژه روایت تحولات اجتماعی و سیاسی بر بستری از روابط انسانی با نگاهی بی‌پروا شناخته می‌شدند.
برناردو برتولوچی سال ۱۹۴۱ در شهر پارما در شمال ایتالیا به دنیا آمد. پدرش آتیلیو برتولوچی شاعر و منتقد هنری شناخته شده‌ای بود و همین باعث شد تا برناردو از همان کودکی و نوجوانی در محافل هنری حاضر باشد و به ادبیات و هنر علاقه مند شود.
فعالیت‌های هنری‌اش را در دانشگاه رم آغاز کرد و مدتی بعد اولین رمانش را با کمک پی‌یر پائولو پازولینی فیلمساز بزرگ ایتالیایی منتشر کرد. سال ۱۹۶۱ در فیلم «باج خور» ساخته پازولینی به عنوان دستیار همکاری کرد و تأثیر حضور این فیلمساز بزرگ در دیدگاه و سبک کارش مشهود باقی ماند. نخستین فیلمش را هم با داستانی از پازولینی در سال ۱۹۶۲ در سن ۲۱ سالگی به نام «شایعه بی‌اساس» ساخت. این فیلم موفقیت چندانی برای برتولوچی به همراه نداشت اما با دومین فیلمش «پیش از انقلاب» که در سال ۱۹۶۴ ساخت، مورد توجه قرار گرفت.
در سال ۱۹۶۸ «همزاد» را بر مبنای داستانی از فئودور داستایفسکی ساخت که در جشنواره ونیز و بخش هفته کارگردانان جشنواره کن نمایش داده شد.
دو فیلم بعدی برتولوچی او را وارد صف اول فیلمسازان ایتالیا کرد. فیلم‌هایی با مضامینی سیاسی که روایتی جستجوگرانه از ایتالیای دوران فاشیستی و مطالعه‌ای روانشناسانه درباره آن محسوب می‌شوند.
«استراتژی عنکبوت» که در سال ۱۹۷۰ بر مبنای داستانی از خورخه لوئیس بورخس ساخته شد، داستان پسر جوانی است که به گذشته پدرش علاقه‌مند می‌شود و در جریان جستجوهایش به رازهای جدیدی از پدری می‌رسد که در جامعه به عنوان ضدفاشیست شناخته می‌شد.
«دنباله‌رو» هم که با داستانی از آلبرتو موراویا در ۱۹۷۰ ساخته شد، روایت روشنفکری است که مأموریت ترور استادش را اجرا می‌کند. این فیلم به خاطر سبک ویژه بصری و روایت خاص روانشناسانه‌اش با تحسین بین‌المللی روبه‌رو شد و حتی گروهی از شناخته‌شده‌ترین فیلمسازان چون فرانسیس فوردکاپولا از الگوبرداری و تأثیر آن بر فیلم‌هایشان صحبت کردند. برناردو برتولوچی برای این فیلم برای نخستین بار نامزد دریافت جایزه اسکار بهترین کارگردانی شد.
سال ۱۹۷۲ جنجالی‌ترین فیلم برتولوچی «آخرین تانگو در پاریس» عرضه شد. درامی اروتیک درباره رابطه عجیب مردی میانسال با دختری جوان که جنبه‌های آزارگونه داشت و بیانیه‌ای انتقادی درباره روابط جنسی آزاد در دنیای مدرن ارزیابی شد. فیلمی که بی‌پروایی بی‌سابقه سازندگانش در پردازش صحنه‌های روابط جنسی و پرداخت تأثیرگذار صحنه تجاوزش، باعث ممنوعیت نمایش آن در بسیاری از کشورهای جهان از جمله در خود ایتالیا و در ایران پیش از انقلاب شد.
برتولوچی (چپ)، مارلون براندو و ماریا اشنایدر در صحنه فیلمبرداری فیلم جنجال‌برانگیز آخرین تانگو در پاریس
ماریا اشنایدر بازیگر زن جوان این فیلم به دلیل نحوه اجرای صحنه‌ای از فیلم تا پایان عمر از مارلون براندو بازیگر مقابلش و برتولوچی انتقاد کرد. برتولوچی در سال‌های اخیر تأیید کرد که پرداخت این صحنه را برای هرچه طبیعی‌تر شدنش بدون اعلام جزئیاتش به اشنایدر فیلمبرداری کرده بود.
اکران جنجالی این فیلم در دهه هفتاد میلادی واکنش‌های بسیاری در محافل هنری دنیا برانگیخت و در آمریکا هم با درجه NC-17 نمایش داده شد، هرچند همین نمایش دومین نامزدی اسکار بهترین کارگردانی را برای سازنده‌اش به ارمغان آورد.
بی‌پروایی جنسی در آثار برتولوچی تا سال‌های پایانی فعالیتش حضوری مداوم در آثارش داشت. از جمله در فیلم مهم دیگرش «ماه» که در سال ۱۹۷۹ ساخته شد و روایت تابوگونه رابطه غیرمتعارف مادر و پسر را بیان می‌کرد. فیلمی که در آن پرداخت صحنه‌های رابطه جنسی مادر و فرزند باز هم سبب‌ساز حاشیه‌های فراوانی شد.
پس از جنجال‌های آخرین تانگو در پاریس، برتولوچی فیلم «۱۹۰۰» را در سال ۱۹۷۶ با بودجه‌ای قابل توجه و با حضور گروهی از بازیگران شناخته‌شده چون رابرت دنیرو، ژرار دپاردیو، دومینیک ساندا و برت لنکستر ساخت. فیلمی ۵ ساعته که در آن هم ظهور فاشیسم و زمینه‌های شکل‌گیری‌اش بر بستری از تفاوت‌های اجتماعی روایت می‌شود.
برتولوچی (چپ) در کنار میکل آنجلو آنتونیونی در ۱۹۸۴
برناردو برتلوچی در سال ۱۹۸۷ با ساخت «آخرین امپراطور» به مهم‌ترین افتخارات بین‌المللی‌اش رسید. فیلمی که نخستین بخش از مجموعه آثار شرق‌شناسانه برتولوچی محسوب می‌شود و با کسب ۹ جایزه اسکار و جوایز بفتا و گلدن گلوب تبدیل به اثری نمونه‌ای در کارنامه سازنده‌اش شد. دولت چین برای نخستین بار اجازه داد که برتولوچی از درون شهر ممنوعه و محوطه اطرافش در ساخت این فیلم که روایتی از آخرین امپراطور چین است، استفاده کند.
«بودای کوچک» که در سال ۱۹۹۳ ساخته شد، پروژه شرق‌شناسی برتولوچی را تکمیل کرد، هرچند به اندازه آخرین امپراطور موفق نبود.
«آسمان سرپناه» داستان حضور ماجراجویانه زوجی آمریکایی در صحرا مکاشفه‌ای همزمان در کشف فرهنگ اگزوتیک بومی صحرا و کشف جنسیت بود. مضمونی پرتکرار در آثار برتولوچی که در فیلم‌های متأخرش از جمله «زیبایی ربوده‌شده» و «رویابین‌ها» هم مورد توجه قرار گرفت. در رویابین‌ها کشف جنسیت بر بستری از اعتراض‌های سیاسی و اجتماعی دوران روایت می‌شد و مانند دیگر فیلم‌های سازنده‌اش روایتی جسورانه از تابوهای اخلاقی ارائه می‌داد.
برتولوچی به هنگام دریافت جایزه اسکار برای فیلم آخرین امپراطور
برتولوچی در سال‌های اخیر به دنبال شدت بیماری بر روی ویلچر بود با این همه در محافل سینمایی حاضر می‌شد. از جمله در سال ۲۰۱۳ ریاست هیئت داوران جشنواره فیلم ونیز را برعهده داشت. او در سال ۲۰۰۷ هم شیر طلای افتخاری این جشنواره را دریافت کرده بود.
آخرین فیلمش، درام نوجوانانه «من و تو» در سال ۲۰۱۲ در جشنواره فیلم کن نمایش داده شد. این فیلم، رابطه نوجوانی گوشه گیر با خواهر معتادش را روایت می‌کرد.
برناردو برتولوچی در سال ۱۹۶۶ در جریان ساخت مستندی درباره نفت سفری هم به ایران داشت.