زلزله در شبکه های اجتماعی

در گیرودار رخدادهای سال ۸۸ و انتخابات ریاست جمهوری در ایران بود که نام هایی مثل فیس بوک و توئیتر در ایران فراگیر شد؛ زمانی که فعالان آن دوران از این شبکه‌های مجازی اجتماعی بهره می‌جستند تا صدای خود را به گروه کثیری برسانند.

پس از آن بود که حساسیت نسبت به این شبکه‌ها از سوی مسئولان جمهوری اسلامی هم بیشتر شد، تا جایی که مدتهاست دسترسی به فیس بوک و توئیتر در ایران مسدود شده، و کاربران با استفاده از فیلترشکن با شبکه‌های اجتماعی مجازی خود در ارتباطند.

حال این روز‌ها و پس از وقوع زلزله در آذربایجان شرقی، کاربران ایرانی فیس‌بوک، نه برای مقاصد سیاسی، بلکه برای بسیج اجتماعی از آن بهره می‌جویند.

از زمان وقوع این زلزله در عصر روز شنبه، بسیاری از کاربران فیس‌بوک خصوصاً آنهایی که در حوزه‌های خبری فعالند تلاش کردند تا وظیفه اطلاع رسانی را بدون عبور از فیلتر رسانه‌های رسمی به دست گیرند. همچنین بسیاری از کسانی که در زلزله‌های رودبار و بم فعال بودند؛ اینبار نیز دست به کار شدند و تجربیات خود را با سایر کاربران در میان گذاشتند.

پیش از این اما، شبکه‌های اجتماعی مجازی، به دلیل کارآمد نبودن مورد انتقاد قرار می‌گرفتند. منتقدان بر این باورند که کاربران این شبکه‌ها تنها به بازپخش اطلاعات می‌پردازند و تلاش چندانی برای عمل در دنیای واقعی ندارند.

اما تلاش‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی در ساعات پس از زلزله در آذربایجان شرقی شاید، این انتقاد‌ها را نقض کند.

یکی از تحرکاتی که در ۴۸ ساعت گذشته مورد استقبال کاربران فیس بوک قرار گرفته و بسیاری در دنیای واقعی با آن همراه شدند، اهدای خون بود. پس از اعلام اینکه به دلیل مصادف بودن این روز‌ها با ماه رمضان، کمبود خون وجود دارد، صف‌های طولانی در شهرهای مختلف ایران شکل گرفت و تا پاسی از نیمه شب یکشنبه، مردم در تلاش برای اهدای خون بودند.

دعوت به اهدای خون در صفحه مرد = زن

صفحه زن برابر است با مرد در فیس‌بوک که بیش از ۱۴۰ هزار نفر آن را دنبال می‌کنند، از کاربران خواست تا در صورتی که خون اهدا می‌کنند، عکس و اطلاعات مربوط را در صفحه منتشر کنند. بسیاری از کاربران در شهرهای مختلف ایران پس از اهدای خون نوشته بودند که سایرین نیز با اطلاع از طریق شبکه‌های اجتماعی روانه مراکز اهدای خون شدند. که البته برخی از آن‌ها در تهران در روز یکشنبه تعطیل بود.

امیر رشیدی فعال مدنی ساکن ایتالیا، که خود از فیس بوک به عنوان یکی از راه‌های ارتباطی جمع آوری کمک استفاده می‌کند، درباره نقش این شبکه اجتماعی در رخداد اخیر می‌گوید: «شما عملکرد شبکه‌های اجتماعی را در بزنگاه‌های زمانی بخصوص می‌توانید مشاهده کنید. در زمانی که همه چیز آرام است و اتفاقی رخ نداده می‌توانیم بگوییم که این شبکه‌ها کارکرد خاصی شاید ندارد و بیشتر مثل مکانیست که کاربران برای تفریح دور هم جمع می‌شوند اما در بزنگاه‌هایی مثل الان که در ایران زلزله آمده، ‌ می‌توانید ببینید که مثلاً فیس‌بوک چه تاثیری دارد. می‌تواند آدم‌ها را از نقاط مختلف دنیا دور هم جمع کند، تا با حداقل آمکانات کاری حداقلی را برنامه‌ریزی کنند، پیش ببرند و با هم در ارتباط باشند.»

البته امیر رشیدی اشاره می‌کند، که تجربه‌های قبلی حرکت‌های این چنینی در فضای مجازی، خصوصا برای ایرانیان خارج از کشور، راحت‌تر بوده و امروز موانعی بر سر راه این حرکت‌ها وجود دارد: «تجربه قبلی‌ای که در همین زمینه زلزله وجود دارد، در ترکیه بود که پس از زلزله در آن کشور برخی ایرانیان، چه پناهجو، یا کسانی که برای تفریح رفته بودند، دچار مشکل شدند.»

این فعال مدنی می‌افزاید: «در آن زمان هم بسیاری جمع شدند در همین فضا تا کمک‌های مالی و غیر مالی‌ای را جمع کنند و به آن منطقه بفرستند. در آن زمان مشکلی نبود چون سیستم بانکی باز بود و بحث تحریم به این شکل وجود نداشت. به راحتی می‌شد پول‌ها را از طریق بانک یا صرافی‌ها منتقل کرد. اما در حال حاضر به دلیل تحریم‌هایی که وجود دارد، ارسال پول به داخل ایران عملاً از طریق سیستم بانکی و صرافی‌ها امکان پذیر نیست. ما مجبوریم بگردیم، مسافری پیدا کنیم، که چه زمانی به ایران می‌رود، و آیا امکان انتقال این میزان ارز و همچنین تبدیل آن در ایران را دارد؟ به نظر من بزرگ‌ترین مانع بر سر راه کاربران بیرون از ایران، بحث تحریم‌هایی است که سیستم بانکی ایران با آن روبروست.»

البته در داخل ایران، کاربران فیس بوک همچنان فعالانه در حال تلاش برای شکل دادن بسیج اجتماعی هستند. حرکت‌های این کاربران ۴۸ ساعت پس از وقوع زلزله‌ای که تا کنون ۳۰۰ کشته بر جای گذاشته، حول تشکیل گروه‌های چند نفری برای جمع‌آوری کمک، گروه‌هایی برای راهی شدن و کمک‌رسانی به زلزله‌زدگان و همچنین تهیه فهرست مهم‌ترین نکات برای کسانی است که می‌خواهند در این زمینه کمک کنند، خلاصه می‌شود.