ریچارد پِرزهاوس، پژوهشگر ارشد بخش سلامت و حقوق بشر در سازمان دید‌ه‌بان حقوق‌بشر به برنامه محیط زیست رادیو فردا می‌گوید، سازمانش درباره وضعیت هوای ایران تحقیق میدانی نکرده اما نتیجه تحقیقاتشان در شرایط بحرانی آلودگی هوا در بعضی شهرها این است که در بعضی مناطق، راه‌حل‌ها لزوما فنی و تکنیکی نیستند و مشکل مدیریت و وضع و اجرای قوانین در این زمینه شدیدتر است.
در سی‌ویکمین برنامه محیط زیست رادیو فردا گفت‌وگو با این پژوهشگر سلامت را در کنار موضوع جنگل‌هایی که با نبود امکانات و مشکل مدیریت در ایران می‌سوزند، بخوانید و بشنوید:
Your browser doesn’t support HTML5
یک خانه، یک زمین۳۱؛ گفت‌وگو با ریچارد پِرزهاوس، پژوهشگر ارشد بخش سلامت و حقوق بشر در سازمان دید‌ه‌با
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران می‌گوید از هر هفت مرگ در ایران، یک مورد به دلیل آلودگی هواست. هر چند که معصومه ابتکار تاکید کرده با قطع تولید بنزین پتروشیمی در ایران، دست‌کم شرایط تهران بهتر شده است اما گرمای تابستان هم به گفته سرپرست مرکز ملی هوای سازمان محیط زیست می‌تواند باعث آلودگی هوا شود و شرایط برای گروه‌های حساس خطرناک باشد.
هوا در سال‌های گذشته در ایران، زمستان و تابستان به مرحله‌ای می‌رسد که به دلیل به خطر افتادن سلامت مردم، هشدارهای مختلفی درباره کاهش فعالیت‌های بیرون از فضاهای بسته، داده می‌شود. به گفته سرپرست مرکز ملی هوای سازمان محیط زیست ایران، کاهش رطوبت خاک در هوای گرم تابستان علاوه بر تاثیری که بر محیط زیست و طبیعت دارد سبب می‌شود تا گرد و غبار تهران افزایش پیدا کند. ذرات معلق از اصلی‌ترین آلاینده‌ها در آلودگی هوا است که می‌تواند در سیستم تنفسی و قلبی تاثیر بگذارد. پدیده ریزگردها چند سالی است که به صورت جدی استانهای غربی و شرقی و جنوبی کشور را هم تهدید می‌کند.
آلاینده‌های شیمیایی حاصل از منابع متحرک مانند اتومبیل‌ها و موتورسیکلت‌ها، منابع غیر متحرک مانند صنایع دودزا و وسایل گرمازا نیز از عوامل تشدیدکننده آلودگی هوای تهران محسوب می‌شوند.
رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر هفته گذشته اعلام کرد تهران در صدر فهرست آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار دارد. محمد حقانی، در گفت‌وگو با چند خبرگزاری مدام بر این فهرست تاکید کرده اما ذکر نکرده که این فهرست را چه سازمانی تهیه کرده، اما آلودگی هوا سال‌هاست که به گفته کارشناسان در ایران، با خراب کردن بخش‌های سبز و طبیعی و افزایش صنایع آلاینده، روز به روز بیشتر و عمیق‌تر شده است و گفته می‌شود هر سال به بیماران تنفسی و قلبی در کشور اضافه می‌شود.
سازمان بهداشت جهانی در فروردین‌ماه ۹۳ اعلام کرد براساس آخرین تحقیقاتش در سال ۲۰۱۲ میلادی، دست‌کم هفت میلیون تن در جهان به دلیل آلودگی هوا جان باخته‌اند.
ریچارد پِرزهاوس، پژوهشگر ارشد بخش سلامت و حقوق بشر در سازمان دید‌ه‌بان حقوق‌بشر به برنامه محیط زیست رادیو فردا می‌گوید:
«سازمان ما در مورد شرایط آلودگی در ایران اطلاعاتی ندارد، چون معمولا اطلاعات ما براساس تحقیقات میدانی به دست می‌آید. بنابراین نمی‌توانیم توصیه‌های مشخصی در این زمینه درباره شرایط ایران بکنیم.»
او که سال‌هاست در مورد بهداشت عمومی و سلامت و محیط زیست در کشورهای مختلف، تحقیق کرده با اشاره به شرایط آلودگی هوای ایران و به خصوص تهران می‌گوید:
«این مشکل جوانب متنوعی دارد و لازم است دولت ایران تدابیر مختلفی را برای کاهش آلودگی هوا پیاده کند. یکی از این راه‌ها، همکاری نزدیک با جامعه مدنی و نهادهای غیردولتی است. هر جایی که چنین همکاری بین دولت و نهادهای غیردولتی وجود ندارد، روند کاهش آلودگی هوا کندتر شده است. تا ما تحقیقاتی را در ایران شروع نکنیم، توصیه‌ای نمی‌کنیم و نظری نمی‌دهیم، اما در مورد آلودگی‌های سنگین و شدیدی که از منابع مختلف مثل وسایل نقلیه تولید می‌شود، اصرار ما بر اجرای قوانین موجود است.»
او اضافه می‌کند:
«بعضی وقت‌ها، باید مشکل فنی را حل کرد اما گاهی هم باید اطلاعاتی را که در مورد میزان آلودگی هوا وجود دارد، با ساکنان منطقه یا شهر در میان گذاشت تا از وضعیت آگاه باشند.»
به گفته این پژوهشگر ارشد سلامت از آنجایی که تنفس در هوای سالم، بخشی از حقوق انسانی محسوب می‌شود که دولت‌ها وظیفه دارند، برای تامین آن تلاش کنند:
«مسلما بسیاری از موارد مربوط به حقوق بشر مثل حق زندگی و حق بهداشت و سلامت، با مسائل مربوط به محیط زیست، گره خورده است. به طور کلی آنچه ما در شرایط بحرانی آلودگی هوا در بعضی شهرها می‌بینیم، این است که در بعضی جاها راه‌حل‌ها لزوما فنی و تکنیکی نیستند اما مشکل مدیریت و وضع و اجرای قوانین در این زمینه است. سازمان دیدبان حقوق بشر کارهای زیادی برای تنظیم و تدوین مقررات موثر برای صنایع آلاینده آنجام داده و تاکید همیشگی ما بر این نکته است که قانون ملی یا محلی اجرا شود.»
او تاکید می‌کند:
«سازمان‌های حقوق بشری بر این نکته تاکید دارند مردم با وجود آلودگی هوا، برای سلامتی خودشان هزینه زیادی را می‌پردازند.»
به گفته این پژوهشگر، بیشترین کسانی که از آلودگی محیط زیست صدمه می‌بینند، آسیب‌پذیرترین افراد در جامعه هستند، مثل افراد کم‌درآمد، زنان، کودکان و اقلیت‌های قومی و مذهبی. همین موضوع رابطه تنگانگی بین محیط زیست و حقوق بشر به وجود میآورد.
بر اساس اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران «فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است».
جنگل‌های کشور در نبود امکانات مهار آتش، خاکستر می‌شوند
۴۰۰ هکتار از جنگل‌های گلستان، ۴۰۰ هکتار از جنگل‌های مریوان، ۲۰۰ هکتار از جنگل کوهدشت لرستان، صد هکتار از پارک ملی کرخه در خوزستان، ۲۰ هکتار در جنگل‌های استان البرز در بخش آسارا، در کمتر از سه هفته خاکستر شدند.
آتش‌سوزی در جنگل، به گفته کارشناسان به چهار دلیل اصلی اتفاق می‌افتد: رعد و برق، جرقه‌های مربوط به افتادن سنگ‌ها و صخره‌ها، فوران آتشفشان و آتش‌سوزی خودبه‌خود؛ دلایلی که می‌گویند در فصل گرم و تابستان‌ها در بسیاری از جنگلها و پارک‌های ملی حفاظت‌شده اتفاق می‌افتد. اما در همین پارک‌های ملی و اطراف این جنگلها بر اساس قوانین حفاظت از منابع طبیعی بسیاری از کشورها، تجهیزات مهار آتش، فراهم شده است. در ایران چطور؟ این همه آتش‌سوزی در چند روز با این شدت و سرعت، چقدر با آمادگی نیروهای مرتبط روبه‌رو شده؟
اسماعیل کهرم، شکاربان پیشین و پژوهشگر محیط زیست در تهران که نیمی از زندگی‌اش را در همین جنگلها گذرانده، می‌گوید، هیچ امکان و تکنولوژی برای جلوگیری یا مهار این آتش بی‌مهابا در کشور تدارک دیده نشده:
«نه سازمان جنگل، مراتع و آبخیزداری و نه سازمان حفاظت محیط زیست، مجهر به وسایل مهار آتش نیستند و هلی‌کوپتر و هواپیما برای این کار در اختیار نداریم. از طرفی، گروه‌های اطفای حریق هم داخل جنگلها مستقر نیستند.»
گفته می‌شود بخشی از آتش‌سوزی‌های این چند هفته گذشته، منبع انسانی داشته و از بی‌احتیاطی گردشگران و مسافران برای روشن کردن آتش تا سوزاندن عمدی جنگلها توسط شکارچیان غیرمجاز برای صید یا سرگرم‌کردن محیطبانان، در این شرایط ذکر شده.
کار به جایی رسیده که علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی در دیدار با رئیس و مدیران سازمان جنگلها گفت: برخی از کارشناسان محیط زیست پیشنهاد تنفس ۵ تا ۱۰ ساله برای حفظ جنگلها داده‌اند تا دراین مدت، هیچگونه بهره برداری نشود.
هر چند که او تاکید کرد می‌توان در مورد این موضوع مطالعه کرد، اما تاکید هم کرد برخی افراد و سازمان‌ها با مجوز جنگلها را تغییر کاربری می‌دهند یا فعالیت‌هایی در جنگلها می‌کنند که هیچ مجوزی برایش ندارند و این اقدامات غیر قانونی تبعات زیادی را برای جنگلها به بار میآورد.
گرما، خشکسالی، تغییرات اقلیمی هم می‌تواند خطر آتش سوزی جنگل را افزایش دهند اما به گفته برخی از مسئولان در سازمان محیط زیست منبع بیشتر آتش‌سوزی‌های چند هفته گذشته، انسانی بوده. عمدی یا غیرعمدی با ایهام و ابهام فراوان، شرایطی را رقم زده که به گفته اسماعیل کهرم، با از بین بردن گونه‌های کمیاب جانوری و گیاهی در کشور، جنایت محسوب می‌شود:
«این جنگلها و پارک‌های حفاظت‌شده، پناهگاه و چراگاه بسیار مناسبی برای حیات وحش هستند. بسیاری از جانوارن مثل لاک‌پشت‌ها و خزندگان که آهسته حرکت می‌کنند، در آتش گرفتار می‌شوند و می‌میرند. چنین اقداماتی می‌تواند جنایت در حق طبیعت و حیات‌وحش کشور باشد.»
برخی از مسئولان گفته‌اند شدت آتش‌سوزی در جنگلها در تابستان امسال آنقدر شدت گرفته که بعید می‌‌دانند در ۱۰ سال آینده پوشش گیاهی و درختان این جنگلها بهبود پیدا کنند.