اگر روزگاری بیشتر پژوهش‌های مرتبط با بیماری سرطان بیشتر بر رابطه با سیگار، تغذیه و قرارگرفتن در معرض برخی سموم، تمرکز داشتند، حالا محیط زیست هم یکی از داده‌هایی است که در پژوهش‌ها به آن می‌پردازند. هفته‌ای که گذشت، نتیجه پژوهشی منتشر شد که رابطه تنگاتنگ وضعیت محیط زیست، به طور خاص آلودگی هوا را با ابتلا به انواع سرطان نشان می‌داد و نشان‌دهنده میزان بیشتری از سرطان‌هایی بود که پیشتر به آنها پرداخته شده بود.
Your browser doesn’t support HTML5
یک خانه، یک زمین۱۰۱؛ رابطه آلودگی هوا با افزایش سرطان و زایمان زوددرس
پژوهشی که در نشریه «همه‌گیرشناسی، نشانگرها و پیشگیری سرطان» منتشر شده، کار مشترکی است از پژوهشگران دانشگاه هنگ‌کنگ و بریتانیا: «در این مطالعه غلظت آلاینده‌هایی را که از دو نیم میکرون کوچکتر هستند، حساب کرده‌اند، تا ببیننند ارتباطی بین غلظت آلاینده‌ها در محل زندگی افراد و میزان مرگ و میر ناشی از سرطان وجود دارد یا نه. پژوهشگران متوجه شدند که به ازای افزایش هر ۱۰ میکروگرم در مترمکعب ۲۲ درصد ریسک مرگ و میر ناشی از سرطان بیشتر می‌شود. مطالعه نشان می‌دهد که خطر از چیزی که پیش از این فکر می‌کردیم بیشتر است و محققان پیشنهاد می‌کنند که هرچه بیشتر آلاینده‌ها را کنترل کنیم.»
در این پژوهش که در یک دوره سیزده ساله انجام شده، وضعیت سلامت ۶۶ هزار نفر در محل زندگی‌شان در هنگ‌کنگ زیر نظر گرفته شده است. اما چه نکته تازه‌ای در این پژوهش وجود دارد؟
دکتر فرین کمانگر، رییس و استاد بخش همه‌گیرشناسی دانشگاه دولتی مورگان در بالتیمور در آمریکا، می‌گوید این تحقیق نشان می‌دهد خطر آلودگی هوا بیش از آن‌چیزی است که پیشتر فکر می‌شد.
آلودگی هوا در تهران خیلی زیاد است، اما نه به اندازه‌ای که انتظار داریم
آنطور که فرین کمانگر می‌گوید، برای داشتن تصویری از ذرات ۲.۵ میکرون می‌توانیم یک سی‌ام قطر یک تار مو را در نظر بگیریم. آنقدر ریز و کوچک و ناچیز که می‌تواند به راحتی وارد ریه انسان شود و بسیار عمیق نفوذ کنند و باعث بیماری‌های ریوی و آسم و سرطان شوند. با این حساب وضعیت شهرهای بزرگ ایران که با غول آلودگی هوا دست‌وپنجه نرم می‌کنند، چگونه است؟
برخلاف تصور، فرین کمانگر، استاد و رئیس گروه بهداشت دانشگاه دولتی مورگان در بالتیمور، می‌گوید، در مقایسه با وضعیت این گزارش، وضعیت تهران به این بدی هم نیست: «آلودگی هوای تهران خیلی زیاد است. ولی این مطالعه به ویژه روی ذرات کوچکتر از ۲.۵ میکرون کار کرده است که در تهران بالا هستند، ولی آنقدر که انتظار داریم بالا نیستند. این ذرات معمولا در تابستان حدود ۲۵ میکروگرم در مترمکعب هستند و در زمستان برپایه مطالعات انجام شده حدود ۵۰ تا ۶۰ میکروگرم در مترمکعب هستند. بنابراین به طور متوسط در تهران مقدار آنها حدود ۴۰ میکروگرم در مترمکعب است که کمی بالاست ولی خیلی هم بالا نیست.»
به گفته این پژوهشگر ایرانی در آمریکا، باید عوامل دیگر را هم در ابتلا به سرطان در زمان قرارگرفتن در معرض آلودگی هوا در نظر گرفت: « آلاینده‌ای که روی مرگ و میر اثر می‌گذارد تنها این ذرات کوچکتر از ۲.۵ میکرون نیستند. بسیاری از آلاینده‌های دیگر در هوا هستند. آلاینده‌های دیگر در تهران بعضی وقت‌ها هم خیلی زیادند. چیزی که شاخص هوا نامیده می‌شود که باید معمولا بین صفر تا ۵۰ باشد در ایران خیلی وقت‌ها ۸۰، ۹۰ و ۱۰۰ و در مواقع خیلی بد حتی به ۱۸۰ و ۲۰۰ هم می‌رسد. بنابراین آلودگی هوای تهران همینطور که همه می‌دانند بالاست و عواقب سلامتی زیادی دارد. ولی به طور خاص در مورد ذرات کوچکتر از ۲.۵ میکرون بالاست ولی نه نسبت به بقیه شهرهای آلوده دنیا.»
بخشی از افزایش سرطان‌ها در ایران به خاطر افزایش سن است
همین چند روز پیش بود که رییس جامعه متخصصان داخلی، درباره خطر افزایش سرطان در ایران هشدار داد و بالارفتن میزان سالمندی را عامل موثری در ابتلا به این بیماری در ایران اعلام کرد. سرطانی که یکی از عواملش می‌تواند آلودگی هوا و وجود ریزگردهای معلق باشد. فرین کمانگر، استاد رشته بهداشت و اپیدمیولوژی در دانشگاه دولتی مورگان در بالتیمور آمریکا می‌گوید باز هم وضعیت سرطان در ایران با بسیاری از کشورها قابل مقایسه نیست: «انتظار داریم، نرخ سرطان در ایران به تدریج بالاتر برود. یک مقدار قابل توجهی از آن به دلیل بالا رفتن سن است. سی چهل سال پیش، ایران یک کشور خیلی جوان بود. درصد افراد بالای ۶۰ و ۶۵ سال کم بود و میزان ابتلا به سرطان میان افراد جوان خیلی کمتر است. الان با توجه به بالارفتن میانگین سن، میانگین ابتلا به سرطان هم بالاتر می‌رود. ولی اینکه نشان داده شده باشد که خطرهای خیلی جدی محیطی وجود دارد که باعث سونامی سرطان می‌شود، فکر نمی‌کنم صحیح باشد. در حال حاضر در نقاط مختلف ایران، نرخ ابتلا به سرطان را اندازه می‌گیرند و ارقامی که در حال حاضر از ایران بیرون می‌آید هنوز نشان‌دهنده یک فاجعه نیست. در مورد سرطان تنها مساله فقط آلودگی هوا نیست. طبیعتا سیگار مساله است و مواد مخدر مثل تریاک ممکن است باعث ایجاد سرطان شود، کمبود ورزش و چاقی، کمبود استفاده از مواد غذایی سالم همه باعث سرطان می‌شود و ما باید سعی کنیم ترکیبی از زندگی سالم را انتخاب کنیم برای اینکه ریسک بیماری‌های مختلف از جمله سرطان را در خودمان کم کنیم».
آلودگی هوا، یکی از ملموس‌ترین مشکلات زیست‌محیطی بسیاری از شهرهای بزرگ ایران شده است. سال‌هاست که در کنار مردم تهران، شهروندان مشهد، کرمان، اهواز و شیراز هم به جمع کسانی پیوسته‌اند که باید با ماسک بهداشتی به خیابان بروند و به خبر تعطیلی مدرسه‌ها در هوای ناسالم عادت کنند. اما چه راهکارهایی وجود دارد که نه تنها اختمال خطر ابتلا به سرطان در هوار آلوده پایین بیاید بلکه مردم بتوانند در هوای سالم و محیط زیست مناسب تنفس کنند؟
دکتر فرین کمانگر در آمریکا می‌گوید: «طبیعتا آلودگی هوا هم اثرات مخربی روی سلامت ما دارد و هم اثرات مخرب محیطی دارد. تمام سعی و تلاش ما باید این باشد که آلودگی هوا را کم کنیم. چطور می‌شود آلودگی هوا را کم کرد؟ می‌شود آلودگی هوا را با استفاده بیشتر از وسایل نقلیه عمومی کم کرد. می‌شود دولت بزرگراه‌های بیشتری بسازد یا وسایل نقلیه عمومی بهتری فراهم کند و به تدریج آلودگی هوا کمتر شود. پیشرفت تکنولوژی خود به خود باعث کاهش آلودگی هوا می‌شود. به تدریج که ماشین‌ها بهتر می‌شوند استانداردها باید بهتر شوند. در تمام دنیا بهتر شده. امیدوارم در ایران هم این استانداردها جدی گرفته شود و ماشین‌ها بهتر شوند. باید استانداردها پیشرفت داده شود برای کارخانه‌ها و سعی کنیم که آلودگی کارخانه‌ها کمتر شوند. بنابراین یک ترکیبی از عوامل مختلف را می‌شود به کار برد برای اینکه آلودگی هوا کمتر شود.»
آلودگی هوا باعث می‌شود خطر زایمان زودرس در زنان باردار افزایش یابد
در کنار این پژوهش مبسوط در مورد رابطه سرطان با آلودگی هوا، پژوهش دیگری هم در نشریه «علمی چشم‌اندازهای بهداشت محیطی» منتشر شده و محققان دانشگاه جانز هاپکینز در مریلند در آمریکا روی آن کار کردند.
دکتر بهروز دوانی، کارشناس مسایل پزشکی در موسسه مالی سرطان آمریکا وابسته به موسسه ملی بهداشت آمریکا در مورد تازگی‌های این تحقیق می‌گوید: «آلودگی هوا باعث می‌شود خطر زایمان زودرس در زنان باردار افزایش یابد. زایمان زودرس در رشد سیستم عصبی و تنفسی کودکان معمولا تاثیرات طولانی‌مدت دارد. در پژوهشی که در شهر بوستون آمریکا انجام شده، بیش از پنج هزار نفر شامل مادران و کودکان در این پژوهش شرکت کرده بودند. بوستون شهری است که در آمریکا به داشتن هوای خوب معروف است. یعنی شاخص هوای این شهر زیر ۱۲ میکرون بر مترمکعب است. ولی با وجود این نشان می‌دهد که هنگامی در شهر بوستون آلودگی هوا حتی به مقدار خیلی کم افزایش پیدا می‌کند در میان خانم‌هایی که در این پژوهش شرکت کردند افزایش زایمان زودرس مشاهده می‌شود. این هشداری است که حتی استانداردهای قبول شده زیر ۱۲ میکرون بر مترمکعب که آلودگی قابل قبولی است باید دوباره بررسی شود تا ببینیم چگونه می‌شود این درجه آلودگی را کاهش داد.»
به گفته بهروز دوانی، کارشناس مسایل پزشکی در موسسه ملی بهداشت آمریکا با وجود وضعیت آلودگی هوا در ایران، راه‌هایی وجود دارد که که دست‌کم تاثیر عوامل زیست‌محیطی بر سلامت انسان‌ها کمتر شود: «چند سال پیش گزارشی چاپ شد از سازمان‌های بهداشت جهانی مبنی بر اینکه بعضی از شهرهای ایران از جمله سنندج و اهواز از آلوده ترین شهرهای دنیا هستند. یعنی در این فهرست در رده شماره یک تا ده بودند که خیلی هشداردهنده است. با توجه به اینکه در ایران کنترل انتشار آلودگی کمتر است خیلی از ماشین‌ها که بخش عمده‌ای از آلودگی هوا ناشی از حرکت آنها است (بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد آلودگی هوا ناشی از ماشین‌هاست به خصوص ماشین‌های قدیمی و کارخانه‌های صنعتی) شاید این تحقیق و گزارش‌های دیگر که چاپ می‌شود بتواند مانند هشداری عمل کند برای مسولان ایران و گروه‌های تحقیقاتی ایران که چنین مدل‌هایی را در ایران اجرا کنند و نشان بدهند که آیا رابطه‌ای هست و اگر هست چطور می‌شود پیشگیری کرد؟»