صادرات نفت ایران طی چهار سال گذشته به مدد صدها نفتکش کهنه و فاقد بیمه و اوراق رسمی، موسوم به «ناوگان ارواح»، افزایش چشمگیری داشته است؛ موضوعی که یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، برای احیای «فشار حداکثری» علیه ایران توصیف می‌شود.
خبرگزاری بلومبرگ نیز به‌تازگی تصویری از عملکرد «ناوگان سایه» که «ناوگان ارواح» نیز خوانده می‌شود، ارائه کرده که طبق آن، ایران از این نفتکش‌ها برای صادرات روزانه یک میلیون بشکه نفت خود بهره می‌برد.
این گزارش در توصیف نحوهٔ دور زدن تحریم‌ها می‌گوید دو نفتکش درحالی‌که برای پنهان کردن موقعیت خود سیستم شناسایی خودکار کشتی را خاموش کرده‌اند، به هم نزدیک می‌شوند و کنار هم پهلو می‌گیرند. سپس یکی از آن‌ها محمولهٔ خود را به دیگری منتقل می‌کند.
هر دو نفتکش فاقد بیمه یا اوراق رسمی هستند؛ نه اوراق رسمی متعلق به خود و نه محمولهٔ نفتی که جابه‌جا شده است. دلیل هم این است که هر دو نفتکش بخشی از ناوگان مخفی ایران هستند که به «ناوگان سایه» شهرت دارد.
پیشتر سازمان «اتحاد علیه ایران هسته‌ای» به رادیوفردا گفته بود که تاکنون ۴۰۰ کشتی از مجموعهٔ ناوگان فعال در حمل پنهانی نفت ایران را شناسایی کرده است.
ظرفیت حمل نفت ده‌ها فروند از این کشتی‌ها حتی به دو میلیون بشکه نیز می‌رسد که به نفتکش‌های غول‌پیکر معروف هستند.
آمارهای شرکت مشاوره انرژی، وُرتکسا، نشان می‌دهد دست‌کم ۱۹۰ نفتکش غول‌پیکر در کار قاچاق نفت ایران و تا حدودی روسیه و ونزوئلا هستند.
نکته مهم در برآورد این شرکت بین‌المللی این است که ۶۰ درصد این نفتکش‌های عظیم هنوز توسط آمریکا تحریم نشده و از طرفی، همین امسال حدود ۸۰ نفتکش عظیم دیگر در جهان به سن بالای ۱۸ سال خواهند رسید که احتمالا بخشی از آن طبق معمول به بازار ناوگان ارواح فروخته خواهند شد.
آرمن عزیزیان، کارشناس ارشد وُرتکسا، به رادیو فردا می‌گوید ایران در سال جاری روزانه ۱.۶ میلیون بشکه صادرات نفت داشته که بخش اعظم آن از طریق «ناوگان ارواح» تحویل چین شده است.
همایون فلکشاهی، تحلیلگر شرکت اطلاعات کالا (کپلر)، نیز به رادیوفردا گفت امسال چین سهمی ۹۴ درصدی در کل صادرات نفت ایران داشت و بخش اعظم این نفت توسط «ناوگان ارواح» و تحت نام نفت دیگر کشورها، خصوصا مالزی، تحویل پالایشگاه‌های کوچک و مستقل چینی شده است.
آمارهای گمرکی چین نشان می‌دهد طی دو سال گذشته حتی یک محموله نفتی از ایران به‌صورت مستقیم وارد نکرده، اما همین آمار نشان از جهش چشمگیر واردات نفت چین از مالزی دارد. برای نمونه در حالی که تولید روزانه نفت مالزی تنها نیم میلیون بشکه است، ماه گذشته ۱.۸ میلیون بشکه نفت به چین صادر کرده است.
آرشیو آمارهای گمرکی چین نشان می‌دهد که اوایل ۲۰۱۸ و قبل از اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران، تنها روزانه ۲۰۰ هزار بشکه نفت از مالزی می‌خرید، اما این رقم سال به سال افزایش یافت و ماه گذشته به رکورد ۱.۸ میلیون بشکه اوج گرفت.
روایت بلومبرگ از دور زدن تحریم‌های ایران از طریق مالزی
یک تیم از خبرگزاری بلومبرگ دست به بررسی تصاویر ماهواره‌ای سواحل مالزی در پنج سال اخیر زده است؛ یکی از مناطقی که شاهد ازدحام نفتکش‌ها است.
این تحقیق، نحوه دور زدن تحریم‌های آمریکا توسط جمهوری اسلامی و درآمد هنگفت ناشی از آن را نشان داد.
بنا بر این تحقیق، حجم قاچاق نفت ایران در مقایسه با سال ۲۰۲۰، چند برابر شده و اکثر این عملیات، روبروی سواحل شرقی مالزی، در نزدیکی «تنگه مالاکا» روی می‌دهد که دریای جنوبی چین را به دریای عرب و اقیانوس هند متصل می‌کند؛ جایی که بنا بر آمار «اداره اطلاعات انرژی آمریکا»، با عبور متوسط روزانه حدود ۲۳ ملیون بشکه نفت، بزرگ‌ترین گذرگاه نفتکش‌ها در جهان به شمار می‌آید.
بلومبرگ برآورد کرده که با توجه به شمار نفتکش‌ها و ظرفیت آن‌ها، حجم نفت قاچاق‌شده در ۹ ماهه سال جاری میلادی از همین تنگه حدود ۳۵۰ میلیون بشکه برآورد می‌شود که بخش اعظم آن مربوط به نفت ایران است و ارزش آن به ۲۰ میلیارد دلار می‌رسد.
تیم تحقیقاتی «بلومبرگ» اکتبر گذشته موفق شد به منطقه لنگر انداختن نفتکش‌ها در سواحل مالزی برسد و از جابه‌جایی نفت میان آن‌ها، عکس‌برداری کند.
داده‌های دیجیتال سایت‌های ردیابی ناوبری دریایی نشان می‌دهد یکی از نفتکش‌هایی که تیم «بلومبرگ» از آن عکس گرفت و «تایتان» نام دارد، روز ۱۶ سپتامبر در نزدیکی سواحل ایران در تنگه هرمز لنگر انداخته بود و پس از آن به سوی سواحل مالزی حرکت کرد.
بنابر این گزارش، نفتکشی که کنار «تایتان» لنگر انداخته بود، «وین وین» نام داشت که ۲۳ سپتامبر از سواحل چین به حرکت درآمده و به محل جابه‌جایی محموله در آب‌های مالزی رسیده بود.
بلومبرگ می‌گوید نفت قاچاقی معمولاً در منطقه لنگر انداختن نفتکش‌ها در سواحل مالزی، جابه‌جا شده و پس از جعل مدارک ویژه مبدأ محموله، که معمولا مالزی یا عمان انتخاب می‌شود، به چین حمل می‌شود. این روند به شرکت‌های چینی امکان می‌دهد که منکر خرید نفت ایران شوند و از تحریم‌ها در امان بمانند.
این گزارش می‌افزاید قاچاق نفت در سواحل مالزی، نقطه ضعفی بزرگ در سامانه تحریم‌های غرب به شمار می‌آید و دشوار بودن اجرای آن را نشان می‌دهد؛ به ویژه در سایه وجود کشورهای دیگری که سعی می‌کنند نفت را به شکل غیر علنی خرید و فروش کنند.
شرکت وُرتکسا نیز بر سخت‌تر شدن ردیابی نفتکش‌های حامل نفت ایران اذعان دارد، اما می‌گوید با توجه به این‌که هنوز ۶۰ درصد این نفتکش‌های شناخته‌شده در «ناوگان ارواح» تحریم نشده‌اند، آمریکا می‌تواند با سیاستی سخت‌گیرانه آن‌ها را کلاً در لیست سیاه قرار دهد؛ موضوعی که هزینه دور زدن تحریم‌ها را به شدت افزایش خواهد داد و مدت زمان ارسال محموله‌های نفتی از ایران به چین را نیز به‌صورت چشمگیری طولانی خواهد کرد.