همزمان با بالاگرفتن تنش در مناسبات سیاسی جمهوری اسلامی با اتحادیه اروپا و انتظار صدور بیانیه‌ای از سوی اتحادیه پیرامون نقش ایران در بحران‌های منطقه‌ای و برنامه‌های موشکی آن، روز چهارشنبه گزارش انتقال ۳۰ تن «کیک زرد» از کارخانه اردکان به تأسیسات اتمی اصفهان، همراه با تصویرهای تبلیغاتی، به شکل گسترده‌ای در رسانه‌های داخلی انتشار یافت.
اتحادیه اروپا از یک سو تحت فشار آمریکا برای خودداری از ایجاد سازوکار مالی خاص «اس پی وی» که بتواند تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران را دور بزند، و از سوی دیگر مواجه با تهدیدهای غیرمستقیم ایران به خروج از توافق اتمی سال ۲۰۱۵ با گروه موسوم به ۵+۱، راه حل دوگانه ای را در دستور کار قرار داد.
راه حل «مرضی الطرفین» اروپا شامل اعلام اسمی راه‌اندازی سازوکار ویژه رقیق شده برای ادامه تجارت با ایران است که به آن نام «اینس‌تکس» داده شده، و در عین حال موضع‌گیری انتقادی در قبال نقش تهران در تهدید امنیت منطقه و پیگیری برنامه‌های موشکی آن، به منظور پشتیبانی از سیاست‌های آمریکا در قبال تهران.
در آستانه چهلمین سال انقلاب و در شرایطی که نارضایتی‌های داخلی و فشارهای خارجی جمهوری اسلامی را در وضعیت آسیب‌پذیری قرار داده، «توسل به نمایش قدرت» و داشتن دست بالا در مقابله با دشواری‌ها و تهدیدها، سیاستی است که مسئولان حکومت تهران پیرامون اتخاذ آن به توافق رسیده‌اند.
اعلام تولید و انتقال دومین محموله کیک زرد از اردکان به تأسیسات اتمی در اصفهان یک روز پیش از انتشار گزارش‌های غیر رسمی پیرامون مطرح شدن امکان راه‌اندازی اسمی سازوکار ویژه مالی طی اجلاس روز پنجشنبه وزرای خارجه کشورهای اروپایی، کوبیدن بر طبل همین سیاست است
بها و اهمیت تولیدات کیک زرد
تولید گاز اورانیوم به منظور غنی‌سازی تا میزان لازم، و بعد تبدیل آن به فلز، با قابلیت انفجار و یا سوخت، یکی از نخستین مراحل در اختیار داشتن چرخه سوخت اتمی است و تولید کیک زرد (Urania) فرایندی است ابتدایی، پیش از تولید گاز اروانیوم.
پیش از انقلاب (حدود ۴۳ سال پیش) به منظور استفاده در مصارف آزمایشگاهی، ایران مبادرت به خرید ۵۰۰ تن کیک زرد از آفریقای جنوبی کرد و بعد از امضای توافق اتمی سال ۲۰۱۵ و تحویل دادن اورانیوم غنی‌سازی شده مازاد بر ۳۰۰ کیلوگرم مجاز به روسیه، کشور اخیر ۲۳۰ تن کیک زرد، از تولیدات قزاقستان را در دو مرحله به ایران تحویل داد.
کارخانه اردکان که ظاهراً برای تبدیل سنگ اورانیوم تولید داخل به کیک زرد ساخته شده کوچک و ظرفیت تولید سالانه آن حدود ۶۷ تن است.
قیمت هر کیلو کیک زرد (با در نظر گرفتن میزان خلوص و کیفیت آن ) در بازار از ۲۵ دلار تا ۶۰ دلار نوسان دارد و طی سال‌های اخیر این نوسان قیمت بیشتر از پیش بوده.
ارزش محموله ۳۰ تن کیک زرد تولید شده که ظاهراً محصول شش ماه کار کارخانه اردکان محسوب می‌شود، حتی با قیمتی بین یک و نیم تا حداکثر دو میلیون دلار است.
قیمت یک کیلو شکلات مرغوب در بازار حدود ۶۰ تا هفتاد دلار است و با این مقایسه می‌توان دریافت که بهای محصولی که برای تولید آن در رسانه‌ها تبلیغات گسترده صورت گرفته (کیک زرد) از ارزش تولیدات هم وزن یک کارخانه آب نبات‌سازی داخلی کمتر است.
اهمیت سازوکار ویژه مالی اروپا
در این مرحله که «راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی» تنها شکل رسانه و غیررسمی دارد، قضاوت کارکرد و تأثیر واقعی آن برای ایران آسان نیست.
در عین حال با توجه به تنگناها و قابلیت کاری محدود سازوکار تازه، در صورت راه‌اندازی شدن در آینده، اهمیت و از ارزش واقعی آن بیشتر از «کیک زرد» تولید ایران نخواهد بود!
سازکار ویژه اروپا، تحت هر نام، ساختاری است تجربه نشده برای دادن نوعی مصونیت مالی و فراهم ساختن تسهیل نقل و انتقال به شرکت‌هایی که با ایران مبادلات تجاری خواهند داشت.
مهم‌ترین مشکل پیش روی این ساز کار، طبیعت اقتصاد آزاد اروپا، ترجیح دادن شرکت‌های بزرگ به حضور در بازار بزرگ آمریکا در مقایسه با بازار بسیار کوچک ایران، و عدم قابلیت دولت‌های اروپایی به مجبور ساخت شرکت‌های خصوصی به ادامه تجارت با ایران است.
در نتیجه، تنها شرکت‌هایی مایل به ادامه تجارت با ایران خواهند ماند که مواد غذایی و تولیدات کشاورزی می‌فروشند و یا کوچک هستند و علاقه‌مند به حضور در بازار آمریکا نیستند.
شرکت‌های بزرگتر که پیشتر ایران را ترک کرده‌اند با اعلام راه‌اندازی سازوکار ویژه، که هنوز نحوه عمل آن روشن نشده ولی به نظر می‌رسد از راه تأمین ضمانت دولتی کشورهای اروپایی، مبادلات تجاری با ایران را به صورت پایا پای در صندوق ویژه‌ای محاسبه و از طریق بانک مرکزی پرداخت‌های آن را، بدون داشتن حق استفاده از دلار صورت می‌دهد، به ایران باز نخواهند گشت.
اعلام مخالفت آشکار آمریکا با هر اقدام اروپا مبنی بر دور زدن تحریم‌ها، مسئولیت طراحان سازوکار ویژه و دست‌اندرکاران آن را آسان نخواهد کرد، چنانکه شماری از کشورهای اروپایی پیشتر حتی از میزبانی آن سر باز زدند.
به این ترتیب، سازوکار ویژه مالی اروپا یا اینس‌تکس، در صورت اعلام موجودیت و «راه‌اندازی» شیر بی‌یال و دم و اشکمی خواهد بود که کارایی و ارزش واقعی آن بیشتر از اهمیت کیک زرد تولید کارخانه اردکان و حمل محموله به تأسیسات اتمی اصفهان نخواهد بود- واقعیتی که مسئولان جمهوری اسلامی با آن آشنایی کامل دارند!