در پی بالا گرفتن بحران کرونا، ایران پروازهای رفت و برگشت به چین را متوقف کرد. این بحران نه تنها به افراد یا اهالی برخی شهرها که به اقتصاد چین نیز آسیب زده و بر روابط این کشور با شرکای اقتصادی‌اش از جمله ایران اثرگذار است.
توقف برخی از پروازهای رفت و برگشت چین، به اصطلاح اخص اقتصادی متغیر نمادین یک سلسله اختلال در فرایند اقتصادی است که در بطن اقتصاد چین و رابطه آن با جهان در جریان است. چین یکی از بزرگترین اقتصادهای دنیاست و بازرگانی جهانی آن با کشورها بخصوص کشورهایی که به گونه وابستگی به اقتصاد چین دارند، دارای اهمیت گسترده‌ای است.
بحران ویروس کرونا با اختلال و تلاطمی که در فرایند اقتصاد چین و بازرگانی آن با جهان ایجاد می‌کند، به شکل امواجی اقتصاد جهانی را تحت تأثیر خواهد داشت. بنابراین رشد اقتصادی جهان را کند و از ریل آنچه پیش‌بینی می‌شد خارج می‌کند. هر چند اقتصاد ایران جزء کوچکی از اقتصاد جهانی است و در سال‌های اخیر تا حدی از آن منزوی بوده اما به شکل قابل توجهی از تحولات اقتصادی جهانی از کانال بحران در شرکای اقتصادیش تأثیر می‌پذیرد.
اقتصاد چین، یکی از حلقه‌های مهم پیوند اقتصاد ایران و اقتصاد جهانی است. گرچه نزدیک یک چهارم بازرگانی خارجی ایران با چین صورت می‌گیرد اما اهمیت این کشور برای ایران بیش از این است. چون چین کانونی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا به شمار می‌آید.
هر چند بازرگانی ایران و چین به دلیل تحریم‌ها کاهش پیدا کرده بود، اما انتظار می‌رود که بحران ویروس چینی سطح روابط اقتصادی دو کشور را بیشتر تنزل داده و محدود کند.
مخاطرات تمرکز بازرگانی جهانی ایران بر بازار چین
طی دهه گذشته در سایه انزوای جهانی ایران، فشار تحریم‌های آمریکا، و همچنین تنگناهی همکارهای بانکی ایران و غرب، چین اصلی‌‌ترین شریک تجاری ایران بوده و نزدیک یک چهارم بازرگانی خارجی ایران در اختیار داشته است.
بنا بر آمار گمرک ایران، هر چند چین کماکان بزرگترین بازار صادرات غیر نفتی ایران است اما پس از آن عراق و ترکیه و امارات متحده عربی و افغانستان مهم‌ترین شرکای بازرگانی ایران هستند. به زبان دیگر، تمرکز بازرگانی خارجی ایران بر کشور چین است.
افزون بر این چینی‌ها در برخی پروژه‌های عمرانی و زیربنایی در ایران همچون بخش نفت و گاز ایران نیز فعال بوده‌اند اما به دلیل تحریم‌های اخیر دولت آمریکا محدود شده است. اعطای چنین سهمی در بازرگانی و اقتصاد ایران نه تنها به چین بلکه به هر کشوری برای کشور میزبان و بسیار خطرناک بوده و دارای مزیت رقابتی و سود اقتصادی نیست.
در همین راستا، از تنوع سبد شرکای بازرگانی ایران آن کاسته و در نتیجه به مخاطرات آن افزوده شده، موضوعی که پیامدهای منفی برای اقتصاد ایران خواهد داشت. چرا که هر ناامنی یا نآرامی در بازارهای وارداتی صادراتی در چین می‌تواند بازرگانی خارجی ایران را دستخوش خطر کند.
افزون بر این ریسک بالا به این معناست که بازرگانی خارجی ایران در شرایط متلاطم همچون بحران ویروس کرونا کندتر و گران‌تر شده و بازرگانان و سرمایه‌گذاران ایرانی نمی‌توانند به یکباره شریک تجاری خود را عوض کنند و از مزیت‌های گوناگون بین‌المللی استفاده کنند.
مصرف‌کننده ایرانی نیز این ریسک بالا را به شکل گرانی، نایابی یا کیفیت پایین کالاها و خدمات احساس می‌کند. اینک در شرایط بحران ویروس چینی این ریسک و مخاطره خود را بیشتر نشان می‌دهد. بدین ترتیب فرصت‌های حکومت ایران برای دور زدن تحریم از طریق صادرات نفت خام یا مشتقات نفتی به چین تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
علاوه بر این واردات از چین که به عنوان جایگزین واردات از کشورهای دیگر بخصوص کشورهای غربی به کار گرفته می‌شد، دچار تنگناهای بیشتر خواهد شد. بنابراین می‌توان انتظار داشت که آن فعالیت آن دسته از صنایع داخلی که به مراوده با چین وابسته بود، دست‌کم در کوتاه‌مدت آسیب دیده و در نتیجه رکود اقتصاد ایران تشدید شود.
تدبیرهای ایران برای مقابله با پیامدهای منفی بحران ویروس کرونا
دولت ایران به طور فوری برگ‌های برنده فراوان و کارآمدی برای جبران رابطه با چین را در اختیار ندارد. همسایگان و شرکای تجاری ایران نظیر عراق یا روسیه و ترکیه از نظر بازرگانی و اقتصادی نمی‌توانند جایگزین چین شوند.
به یک معنا می‌توان گفت که چین چه از نظر اقتصادی یا سیاسی به دلیل توانمندی تولیدی بالا، انعطاف، تنوع و گستردگی صادراتی و همزمان اقتدار سیاسی بین‌المللی تنها کشوری است که می‌توانست تا حدی با مقاومت در مقابل فشارهای آمریکا از تنگناهای تحریم‌ها بکاهد.
البته باید دید که دامنه و بازه زمانی بحران ویروس چینی تا چه اندازه خواهد بود. در صورتی که دامنه و بازه زمانی این بحران افزایش یابد، با توجه به ویژگی‌های همکاری حکومت ایران با چین، جایگزین کاملی برای آن در کوتاه‌مدت در دسترس نیست و پیامدهای منفی تمرکز تجاری بر چین دامن اقتصاد ایران را خواهد گرفت.