«ول است»، «میدان جنگ است»، «در کنترل ما نیست»، «دشمن حضور دارد»، «روضه مهم‌تر است»، «قم و طلبه‌ها واردش شوند»؛ این تنها شماری از کلیدواژه‌های علی خامنه‌ای درباره فضای مجازی است.
تقریباً در تمامی سخنرانی‌ها و پیام‌های رهبر جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر، اشاره‌ای پررنگ به فضای مجازی دیده می‌شود؛ از دیدار با بسیجیان و اعضای اغلب سالخورده مجلس خبرگان تا دیدار با خانواده قاسم سلیمانی و سخنرانی در درس خارج فقه، همه‌جا بی‌ربط و با ربط بحث را به فضای مجازی می‌کشاند و به مسئولان هشدار می‌دهد که هرچه زودتر این بساط را جمع کنند.
«ول و بی‌بند و بار»
پرتکرارترین توصیف علی خامنه‌ای از فضای مجازی، تأکید بر «بی‌بند و باری» است: «حالا که دیگر فضای مجازی هم هست؛ یک دستگاهی بی در و دروازه که هر کس هرچه دلش می‌خواهد، می‌نویسد» (پنجم تیر ۱۳۹۸).
او البته گفته که نگران «بی‌پناهی» ایرانیان در فضای مجازی است: «ما نمی‌توانیم مردم‌مان را که با فضای مجازی ارتباط دارند، بی‌پناه رها کنیم» (دوم شهریور ۱۳۹۹).
بیشتر در این باره: علی خامنه‌ای خواستار برخورد با فضای مجازی شد؛ «اگر قانون ندارید، سریع تهیه کنید»این همه در حالی است که به عنوان نمونه، توئیتر به عنوان شبکه اجتماعی دارای بیشترین محتوای سیاسی در میان کاربران ایرانی، توسط جمهوری اسلامی فیلتر شده اما نه تنها بسیاری از مسئولان کنونی و پیشین این حکومت، بلکه خود «مقام عظمای ولایت» هم در آن حضور دارد.
خبرگزاری‌های حکومتی نیز تاکنون گزارش‌های متعددی درباره شمار لایک‌ها و دنبال‌کننده‌های خامنه‌ای بویژه در مقایسه با سلبریتی‌های خارجی منتشر کرده‌اند. بیت «ولی امر مسلمین جهان» احتمالاً مجهز به اینترنت بدون فیلتر است و یا اینکه «حضرت آقا» مرتباً به فیلترشکن‌های جدید دسترسی پیدا می‌کند.
خامنه‌ای در سخنرانی نوروزی سال ۱۴۰۰ نیز بار دیگر از «ول» بودن فضای مجازی در ایران انتقاد کرد: «ما افتخار می‌کنیم به اینکه ما فضای مجازی را ول کرده‌ایم! این افتخار ندارد؛ این به هیچ‌وجه افتخار ندارد ... [فضای مجازی] ما در یک جهاتی واقعاً ول است».
بر این اساس، او بارها صراحتاً خواستار محدود شدن فضای مجازی برای ایرانیان شده: «چرا حواس‌مان نیست؟ چرا رها می‌کنیم این فضای غیرقابل کنترل و غیرمنضبط را؟» (۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۵).
در جدیدترین مورد، او روز هفتم تیرماه در سخنرانی برای مقامات قوه قضائیه بار دیگر خواستار برخورد با فضای مجازی شد چرا که به ادعای او «امنیت روانی مردم را از بین می‌برد».
خامنه‌ای در حالی خواستار محدود شدن بیشتر فضای مجازی در ایران است که جمهوری اسلامی از لحاظ آزادی بیان، یکی از بسته‌ترین کشورهای جهان به شمار می‌رود. بر اساس آخرین گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز درباره شاخص آزادی رسانه‌ها، ایران در بین ۱۸۰ کشور جهان، در انتهای جدول و رتبه ۱۷۸ قرار دارد.
با شمشیر در میدان جنگ
رهبر جمهوری اسلامی، فضای مجازی را ادامه «جنگ نرم» و نوعی میدان مبارزه می‌داند: «جنگ نرم یک عرصه بسیار وسیعی است و روزبه‌روز هم با گسترش این فضای مجازی دارد گسترده‌تر می‌شود؛ خیلی هم خطرناک‌تر از جنگ سخت است» (سوم آذر ۱۳۹۵).
بیشتر در این باره: سپاه دو قرارگاه فضای مجازی و ۱۰ قرارگاه تربیت جوان انقلابی راه‌‌اندازی کردخامنهای نه تنها بارها از هوادارانش خواسته تا در فضای مجازی، «شمشیر» بردارند و «آرایش جنگی» به خود بگیرند بلکه به ضرورت حضور در این «میدان جنگی»، ظاهری دینی-قدسی داده است: «بازار شبهات رواج دارد؛ فضای مجازی هم کمک می‌کند...برای جهاد لازم نیست فقط شمشیر برداریم؛ این بزرگترین جهاد است؛ برای این جهاد خود را آماده کنید» (۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۵).
در این میان، رهبر جمهوری اسلامی حساب ویژه‌ای بر روی طلبه‌ها و حوزه‌های علمیه باز کرده و از آنها می‌خواهد تا «مسلح و آماده» وارد فضای مجازی شوند. او از جمله اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۶ از اعضای شورای عالی فضای مجازی خواست تا برای تولید محتواها سراغ حوزه‌های علمیه بروند چرا که به گفته او، «حوزه‌ها دست‌شان در این زمینه واقعاً باز است... از اینها باید استفاده کنید؛ دستگاه تولید محتوا را تقویت کنید؛ ما به این مسئله احتیاج داریم».
محورهای اصلی در محتوای مورد نظر خامنه‌ای البته قابل پیش‌بینی است؛ تیرماه سال ۱۳۹۵ در سخنانی از طلبه‌ها و دانشجویان بسیجی خواست تا در فضای مجازی، یک «جبهه واحد ضدآمریکایی و ضدصهیونیستی» در سطح جهان اسلام تشکیل دهند.
از ردصلاحیت‌ها تا آسیب به «ادب» ایرانیان
در میان سخنان علی خامنه‌ای درباره فضای مجازی، گاه عبارات عجیبی دیده می‌شود. از جمله، او در میانه‌های بهمن ماه سال ۱۳۹۵ در ارتباط تصویری با مداحان ضمن گلایه از اینکه «بدزبانی بویژه در فضای مجازی رو به گسترش است» از مداحان خواست تا با «کمرنگ شدن ادب اسلامی در فضای مجازی» مقابله کنند و ادب اسلامی را در جامعه بگسترانند.
مشخص نیست که مداحان چه نقش و ارتباطی با ادب در جامعه دارند و اینهمه در حالی است که ادبیات و نوع رفتار مداحان، در سال‌های اخیر بارها از سوی افکار عمومی مورد انتقادهای شدیدی قرار گرفته است.
خردادماه سال ۱۴۰۰ نیز در حالی که رد صلاحیت نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری به‌ویژه علی لاریجانی باعث بهت افراد و گروه‌های سیاسی درون حکومت شده بود، خامنه‌ای، در کوششی طاقت‌فرسا حتی بحث بررسی صلاحیت‌ها را نیز به فضای مجازی ربط داد: «به بعضی جفا شد؛ ظلم شد... گزارش‌های خلافی بود... منتها در دهان مردم پخش شد و متأسفانه در فضای مجازی؛ اینکه من می‌گویم فضای مجازی رها است، یک نمونه‌اش همین است که بدون هیچ قید و بندی این چیزها را منتشر کردند».
اینترنت؛ «سگ وحشی بدون قلاده»
جستجویی ساده در سایت رسمی علی خامنه‌ای نشان می‌دهد که از سال ۱۳۹۸ به این سو، «فضای مجازی» با تناوب و تکرار بیشتری در سخنان رهبر جمهوری اسلامی دیده می‌شود؛ اینهمه، نشان‌دهنده آن است که با گسترش اعتراض‌های مردمی به‌ویژه از آبان ۱۳۹۸ تاکنون، فضای مجازی از اهمیت فزون‌تری برای خامنه‌ای و مجموعه دستگاه امنیتی نظام برخوردار شده است. از همین روست که خامنه‌ای در سه سال گذشته بارها صراحتاً بر ضرورت اتخاذ رویکرد «امنیتی» درباره فضای مجازی تأکید کرده است.
او البته پیشتر نیز بارها درباره تعریف چارچوب قضایی-امنیتی درباره فضای مجازی سخن گفته بود؛ از جمله، شهریورماه سال ۱۳۹۴ اعضای جدید شورای عالی فضای مجازی را منصوب کرد و از آنها خواست تا «نظام‌های امنیتی، حقوقی، قضایی و انتظامی مورد نیاز در فضای مجازی» را تهیه کنند. اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۸ نیز از پلیس فتا خواست که «به طور جدی» وارد شود و در همکاری با قوه قضائیه با «خطرات و مضرات» فضای مجازی مقابله کند.
بیشتر در این باره: حمله دوباره خامنه‌ای به فضای مجازی: بی قید و بند استفضای مجازی، با هر تعریف، یکی از جلوه‌های دنیای مدرن است؛ جمهوری اسلامی با بسیاری از مظاهر دنیای مدرن نه تنها سازگار نیست بلکه دشمنی دارد. از این رو، بی‌دلیل نیست که خامنه‌ای فضای مجازی را برنمی‌تابد و در مقابل، از «روضه» و «منبر» ستایش می‌کند: «مجالس روضه‌خوانی خیلی چیز مهمّی است؛ اینها را دست‌کم نباید گرفت؛ هم از فضای مجازی مؤثرتر است هم از صداوسیما» (۳۱ مرداد ۱۳۹۵)؛ «من به منبر خیلی عقیده دارم. امروز اینترنت، ماهواره، تلویزیون و ابزارهای گوناگون ارتباطی فراوان هست؛ اما هیچ‌کدام از اینها منبر نیست» (پنجم بهمن ۱۳۸۴).
خامنه‌ای البته سال‌ها قبل به طور کلی، نظرش را درباره اینترنت گفته؛ او حدود ۲۰ سال قبل یعنی در آذرماه سال ۱۳۸۱ اینترنت را به «سگ وحشی بدون قلاده» تشبیه کرد: «مثل آن است که کسی یک سگ وحشی را بیاورد، بگویند قلاده‌اش کو، بگویند سفارش کرده‌ایم آهنگر قلاده را بسازد».
اینهمه، تنها بخشی از دشمنی روزافزون علی خامنه‌ای با فضای مجازی است؛ فضایی که او نمی‌تواند یک شبه دستور توقیف ده‌ها نشریه را صادر کند؛ فضایی که در آن اخبار مربوط به سرکوب خونین مردم معترضی که خواستار سرنگونی او و حکومت جمهوری اسلامی هستند، در چشم به‌هم‌زدنی منتشر می‌شود؛ فضایی که همه القاب بلند بالای او، رنگ می‌بازند و آنچه رنگین‌تر می‌شود، خون معترضان است؛ جان‌باختگانی به عمر حکومت جمهوری اسلامی از پشت بام مدرسه رفاه تا همین امروز.
نظرات طرح شده در این یادداشت الزاماً بازتاب دیدگاه رادیوفردا نیست.
یادداشت‌های دیگری از یوحنا نجدی
میثم نیلی؛ پشت صحنه وزارت ارشاد، صداوسیما، و شاید بیتخیز بلند طلاب حوزه برای تسخیر مدارس آموزش و پرورشدهه شصتی مطلوب سپاه و رئیسی؛ «استاندار تهران کیست؟»دروغ‌های نظام درباره هواپیمای اوکراینی؛ مرزهایی که جابه‌جا شدندمیثم لطیفی استخدام می‌کند؛ بختِ بازِ امام‌صادقی‌ها و روحانیون بی‌عمامهستاد اجرایی فرمان امام؛ هم قلک نظام، هم کارگزار فشار بر زندانیان و اقلیت‌هانامگذاری سال‌ها؛ رمزگشایی از ترس‌ها و ترفندهای خامنه‌ای