از بروز همه‌گیری کووید-۱۹ شش ماه گذشته و بیش از ۴ میلیون نفر به آن مبتلا شده‌اند و ما هنوز از خیلی چیزها در مورد این ویروس بی‌خبریم.
ازجمله این‌که نمی‌دانیم دقیقاً چه کسانی را هدف قرار می‌دهد، به کجا وارد می‌شود و سختی ضربه‌اش به چه اندازه است.
مارجوری پولاک، همه‌گیرشناس مستقر در نیویورک و معاون سردبیر برنامه پایش بیماری‌های نوظهور (ProMED)، به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی می‌گوید که ویروس کرونا «قدم به قدم ما را با وضعیت‌های غیرمترقبه مواجه می‌کند.»
برنامه‌ای که این متخصص در آن کار می‌کند، یک سیستم هشدار اولیه جهانی برای بیماری‌های جدید و پخش سموم است و خانم پولاک از افرادی است که در تاریخ ۳۰ دسامبر با اعلان هشدار، جهانیان را از وجود شیوع کرونا در ووهان آگاه کرد.
مارجوری پولاک که از آن زمان از نزدیک مسیر کشنده ویروس کرونا را دنبال کرده به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی می‌گوید: «هر بار نتیجه‌گیری ما این است که تعداد ناشناخته‌ها بسیار است.»
آنچه فکر می‌کنیم می‌دانیم
داده‌های موردی جمع‌آوری‌شده نشان می‌دهد که خطر دچار شدن به علائم شدید کووید-۱۹ در سالمندان و افرادی که بیماری‌های جدی زمینه‌ای دارند بیشتر است.
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ایالات متحده (سی‌دی‌سی) می‌گوید خطر این ویروس برای افراد دارای فشار خون بالا یا کسانی که از بیماری‌های گردش خون، بیماری‌های مزمن ریه، دیابت، چاقی شدید، بیماری‌های کبدی یا کلیوی رنج می‌برند یا افرادی که دستگاه ایمنی بدنشان ضعیف است بالاست.
سی‌دی‌سی می‌افزاید تعداد مردانی که از کرونا فوت کرده‌ند بسیار بیشتر از آمار مرگ‌ومیر زنان از این ویروس است و این امر، چه برای مراحل آغازی در چین و چه برای بقیه کشورهای درگیر صادق است.
محققان در این زمینه به دنبال یافتن الگوهای احتمالی رفتاری، واکنش متفاوت دستگاه ایمنی یا سایر توضیحات هستند و در مورد مرتبط دانستن خطر کرونا با جنسیت رویکردی محتاطانه دارند.
به سن و سال مربوط است، اما نه فقط
به‌طور کلی، کودکان در این بیماری همه‌گیر وضعیت بهتری نسبت به بزرگسالان داشته‌اند. مطالعات متعدد نشان‌دهنده مرگ‌ومیر بسیار کم در بین کودکان آلوده و افزایش تدریجی میزان مرگ‌ومیر کرونایی تا سن ۶۰ سالگی است. برای بالاتر از ۶۰ سال، خطر مرگ از ویروس کرونا به شدت افزایش می‌یابد.
یکی از اولین مطالعات اصلی، که در مجله پزشکی «دلنست» (The Lancet) منتشر شده، در نمودار خود از ارتباط سن با ابتلا به کرونا، شیبی تند ترسیم می‌کند.
یک مطالعه بعدی از ده‌ها هزار مورد که توسط «دلنست» انجام شده حاکی از آن است که میزان مرگ‌ومیر در بیماران بین ۳۰ تا ۴۰ سال ۱۵ دهم درصد است، یعنی از هر ۱۰ هزار نفر، ۱۵ نفر.
همین مطالعه نشان می‌دهد که، در مقایسه، در بین بیماران ۸۰ سال و بالاتر این درصد به ۱۳.۴ می‌رسد یعنی از هر ۱۰ هزار نفر، حدود ۱۵۰۰ نفر.
با این حال، اکنون در فرانسه، بلژیک و ایالات متحده شمار فزاینده‌ای از مرگ‌ومیر بر اثر کرونا در بین کودکان و نوجوانان مشاهده می‌شود که هنوز توضیحی برای آن پیدا نشده است.
در ماه گذشته نزدیک به ۱۰۰ کودک در ایالت نیویورک شناسایی شده‌اند که از یک بیماری جدید اما مرتبط با ویروس کرونا رنج می‌برد؛ یک بیماری تازه با علائمی نزدیک به بیماری کاوازاکی - که باعث التهاب در سراسر بدن می‌شود - یا سندرم شوک سمی.
شمال و جنوب؟
از اواخر سال گذشته که ویروس کرونا از حیوان به انسان منتقل شد، بیشتر شیوع آن در نیم‌کره شمالی رخ داده که در این مدت بهار و زمستان را تجربه کرده است.
ویروس کرونا یکی از اعضای خانواده کروناویروس‌ها است و گسترش سریع‌تر در آب‌وهوای سرد و خنک در چهار گونه از هفت گونه از این خانواده که از انسان به انسان منتقل می‌شوند دیده شده است. همین الگو را می‌توان در بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی و آنفلوآنزا هم مشاهده کرد.
اما فصلی بودن این عوامل بیماری‌زا هنوز به خوبی درک نشده و هنوز نمی‌توان آن را به کووید-۱۹ هم نسبت داد.
دانیل سینگر، مدیر منطقه‌ای سی‌دی‌سی برای آسیای میانه، هفته گذشته گفت که «کروناویروس‌ها در هوای سرد و خنک شایع‌تر هستند، اما همه‌شان نه.»
او توضیح داد که برای نمونه «نشانگان تنفسی خاورمیانه» یا «مِرس» که از کروناویروس‌هاست در هوای بسیار گرم خاورمیانه از شتر به انسان منتقل و شایع شده است.
آقای سینگر می‌گوید که بنابراین قاعده درست و مطمئنی در مورد رفتار اقلیمی و فصلی کووید-۱۹ نمی‌شود داد.
محله‌های شلوغ
شواهد قابل توجهی وجود دارد که نشان می‌دهد محیط‌های مسکونی پرازدحام یکی از مهم‌ترین عوامل خطرزا برای شیوع کرونا هستند.
خانم پولاک در این مورد به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی می‌گوید که از همان اوایل حادثه شیوع در ووهان معلوم شد که کرونا قبل از ظهور در صحن عمومی نخست مدتی در بین افراد خانواده‌ها در محلات شلوغ در حال انتقال سریع بوده است.
او توضیح می‌دهد که برای نمونه این امر را می‌توان در میان کارگران مهاجر آسیای مرکزی در روسیه دید که اغلب به صورت گروهی در یک آپارتمان کوچک زندگی می‌کنند.
خانوارهای بزرگ
زندگی نزدیک به هم که فاصله‌گذاری اجتماعی را دشوار می‌کند، محدود به گروه‌های مهاجر نیست.
مطالعات نشان داده است که برای نمونه در ایتالیا که افراد چند نسل از خانواده معمولاً یا در یک خانه یا در یک محله زندگی می‌کنند و تماس زیادی با هم دارند شیوع کرونا سرعت بالایی داشته است. ایتالیا با بیش از ۵۰ مرگ در ازای هر ۱۰۰ هزار فرد آلوده بعد از بلژیک و اسپانیا در رده سوم قرار دارد (اگر دو کشور کوچک سان‌مارینو و آندورا را در نظر نگیریم).
از سویی دیگر، در میان کشورهای فقیر، به مورد افغانستان برمی‌خوریم که با این‌که یکی از بالاترین رقم‌های میانگین تعداد ساکنان در یک خانه در جهان را دارد شمار اعلام‌شده موارد کرونا در آن چندان زیاد نیست. به گفته سازمان ملل در افغانستان که معمولاُ پیرترهای خانواده با جوان‌ترها در یکجا ساکنند به طور متوسط بیش از ۹ نفر در هر خانه زندگی می‌کنند.
با این حال، رقم تأییدشده ابتلا به کرونا در این کشور ۳۷ میلیونی به‌طور شگفت‌آوری پایین است. رقم اعلام‌شده تعداد مبتلایان در کل افغانستان به ۵ هزار نفر هم نمی‌رسد اما باید توجه داشت که افغانستان یکی از کمترین تعداد تست کرونا را انجام داده و تا کنون کل تست‌های آن ۱۸ هزار مورد بوده است، یعنی حدود ۴۶۵ آزمایش در هر ۱ میلیون نفر.
دسترسی به پزشک و درمان
بدیهی است که دسترسی به بیمارستان در نزدیکی خانه در زمان همه‌گیری امری کلیدی است.
اما محققان در یک مطالعه در مورد «تقاضای تخت بیمارستانی در زمان اوج همه‌گیری» هشدار می‌دهند که در انگلستان و ولز مناطقی وجود دارد که می‌شود آنها را «بیابان‌های بیمارستانی» نامید؛ مناطقی با منابع بسیار کم برای مقابله با موج کرونا.
چنین مسئله‌ای همچنین می‌تواند در انتظار کشورهایی باشد که در نگاه اول ظرفیت بیمارستانی بسیار خوبی دارند.
بنا بر آخرین آمارها، روسیه با هشت تختخواب بیمارستانی برای هر هزار نفر در میان کشورهایی است که از نظر آماری در وضع خوبی به‌سر می‌برد، البته این رقم کمتر از ظرفیت موجود در ژاپن (۱۳ تختخواب) و کره جنوبی (۱۲ تختخواب) است.
اما اوایل سال جاری، اداره حسابرسی روسیه در مورد فقدان پزشکان واجد شرایط هشدار داد و گفت: «بازرسی از بیش از صد هزار مرکز درمانی نشان داد که تقریباً یک‌سوم از آنها فاقد لوله‌کشی آب‌اند و درصد بیشتری حتی سیستم گرمایش مرکزی و لوله‌کشی فاضلاب ندارند.»
آیا بیمارستان محل می‌تواند از پس موج برآید؟
خانم پولاک می‌گوید: «فکر می‌کنم بدترین جایی که می‌توانید باشید محلی است که توانایی پزشکی برای رسیدگی به موارد جدی در آن وجود نداشته باشد.»
او تأکید می‌کند که وجود این امکانات لازم نیست دائمی هم باشد و برای نمونه شمال ایتالیا، پس از آن‌که در اول کار زیر موج کرونا دست و پا می‌زد بعد از مدتی توانست با بسیج نیروهای کشور به بالای موج کرونا برسد.
اما خیلی از کشورها این‌طور نیستند و مارجوری پولاک به عنوان نمونه به دو شهر در منطقه آمازون برزیل و پرو اشاره می‌کند که اکنون به همان وضع اولیه ایتالیا دچار شده‌اند اما چشم‌اندازی از بهبود امکانات درمانی برای آنها متصور نیست.
مسئله اعتماد به دولت
یک مطالعه با عنوان «سنجش رفتار و باورهای جهانی در برابر کووید-۱۹» در چند کشور مورد مطالعه خود ارتباطی بین میزان اعتماد به دولت و شدت همه‌گیری کرونا نیافته است.
اما یون یاخیموویچ، یکی از محققان این مطالعه، به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی می‌گوید که فقدان اعتماد به دولت در کشورها با وخامت وضعیت سلامت روانی شهروندان آن کشور در ارتباط است.
این مطالعه در ۵۱ کشور انجام شده است (که ایران جزو آنها نیست). جواب پاسخ‌دهنده‌ها به سؤالات این محققان نشان می‌دهد در چند کشوری که جزو مبتلاترین کشورها به کرونا هستند اعتماد شهروندان به آمار دولتی کمتر است.
نتایج ۸۵ هزار پاسخ به این پرسشنامه از ۵۱ کشور نشان می‌دهد که ونزوئلا، روسیه، ایالات متحده و بلاروس در بین ۱۰ کشور اولی از این فهرست هستند که شهروندان آنها به صداقت دولتشان در اعلام آمار واقعی کرونا کمترین اعتماد را دارند.
طبق آمار رسمی، ایالات متحده، اسپانیا و روسیه از آلوده‌ترین‌ها به کووید-۱۹ هستند، با بیش از ۱.۴ میلیون مورد در ایالات متحده، ۲۷۰ هزار نفر در اسپانیا و بیش از ۲۴۲ هزار مورد در روسیه.
آمار رسمی ابتلا به کرونا در ونزوئلا پایین است اما هم نسبت به این آمار شک وجود دارد و هم به اثربخش بودن نوع تست پادتن کووید-۱۹ که در آن کشور انجام می‌شود.
رئیس‌جمهور بلاروس، الکساندر لوکاشنکا، چندین ماه وقت خود را صرف مردود دانستن جدیت این همه‌گیری کرد و احتمالاً در مورد آمار ابتلا نیز دروغ گفت تا این‌که آمارهای رسمی آن کشور اکنون به ۲۵ هزار نفر مبتلا جهش کرده است.
در این مطالعه، سنگاپور، دانمارک و لتونی از سوی پاسخ‌دهندگان از جمله قابل اعتمادترین دولت‌ها در زمینه اعلام درست آمار کرونا دانسته شده‌اند. این کشورها جزو کشورهایی هستند که دولت‌هایشان با اقدام سریع توانسته در مهار کرونا خوب عمل کند.
معضل فاصله‌گذاری در مشاغل
بسیاری از مطالعات نشان می‌دهند که ناچار بودن افراد به رفتن به محل کار، شلوغ بودن کارگاه‌ها و رعایت نکردن دستورالعمل‌ها توسط کارفرما از عوامل خطرزا در بحران کروناست.
در کالیفرنیا، یک بررسی نشان داد ۹۰ درصد از افرادی که آزمایش کرونای آنها مثبت است قادر به کار از خانه نبوده‌اند.
آمار و ارقام رسیده از انگلیس و ولز نیز نشان می‌دهد که مرگ‌ومیر کرونایی در مردان شاغل در مشاغل غیرمهارتی بیش از دو برابر نرخ مرگ‌ومیر این ویروس در میان همه مردان در سنین کاری است.
سازمان بین‌المللی کار البته تاکنون به‌جز درخواست حفاظت بیشتر از کادر درمانی در کشورها و به‌رسمیت شناختن ریسک بیشتری که بخش خدمات با آن روبه‌روست از فهرست کردن مشاغل پرریسک کرونایی خودداری کرده است.
به هر روی، شنگلی نیو، از کارشناسان ارشد سازمان بین‌المللی کار، بر همکاری بین کارفرمایان و مقامات بهداشت محلی تأکید کرده و می‌گوید: «برای محافظت از کارگران در برابر ابتلا یا منتقل کردن ویروس، کارفرما باید اقدامات خاصی را انجام دهد.»
او خطاب به کارفرمایان می‌گوید: «شما باید در این مورد سیاست و برنامه ویژه داشته باشید.»