علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، خودکفایی ایران در تولید اقلام غذایی اساسی را یک «مسئله درجه یک» توصیف کرده و مدعی است که ایران می‌تواند چهار برابر جمعیتش غذا تولید کند.
اما داده‌های رسمی دولت ایران تصویر دیگری از میزان وابستگی غذایی ایران به کشورهای دیگر ترسیم می‌کند؛ این‌که ایران برای تأمین مواد خوراکی اساسی خود به‌شدت به واردات از روسیه، ترکیه، هند و امارات متحده عربی وابسته است.
تحقیقات گروه داده‌کاوی رادیوفردا در داده‌های سال ۱۴۰۲ گمرک ایران نشان می‌دهد که بخش عمدۀ ذرت دامی و دانه‌های سویا از امارات متحده عربی، برنج از هند و پاکستان، روغن آفتاب‌گردان از ترکیه و امارات، و گندم از روسیه وارد می‌شود.
این وابستگی به‌ویژه در مورد محصولات کلیدی شامل برنج و گندم، به‌دلیل شرایط داخلی مانند بحران خشکسالی، نوسانات بازار و تحریم‌های بین‌المللی بیشتر شده است.
بر اساس داده‌های گمرک ایران در سال ۱۴۰۲، پنج محصول نخست وارداتی کشور در حوزۀ اقلام کشاورزی و غذایی عبارت‌اند از ذرت دامی، دانه سویا، برنج، روغن آفتاب‌گردان و گندم.
در بین اقلام غذایی اساسی، دولت ایران بیش از هر چیز برای واردات ذرت دامی و دانۀ سویا هزینه می‌کند.
وابستگی ایران به امارات
وابستگی ایران در واردات ذرت دامی و دانه‌های سویا به امارات متحده عربی حائز اهمیت است. به‌طور مشخص، ایران سال گذشته بیش از سه میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار برای واردات ذرت دامی هزینه کرده است. دانه‌های سویا نیز با یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار در رتبۀ دوم محصولات وارداتی کشاورزی و غذایی قرار دارند.
بیش از ۴۶ درصد از کل ذرت دامی وارداتی ایران از امارات تأمین می‌شود. این امیرنشین همچنین تأمین‌کنندۀ بیش از ۵۸ درصد کل دانه‌های سویای وارداتی ایران است.
سهم هند و پاکستان در واردات برنج ایران
در بین اقلام غذایی، برنج سومین محصول مهم وارداتی ایران است. جمهوری اسلامی در سال ۱۴۰۲ بیش از یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار برای واردات برنج هزینه کرده است که بیش از ۹۰ درصد آن از دو مبدأ هند و پاکستان تأمین شده است.
جای تعجب نیست که هند به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکنندۀ برنج در جهان، فروشندۀ اصلی این محصول کلیدی به ایران باشد و سهمی ۶۲ درصدی در واردات برنج کشور داشته باشد. بیش از نیمی از واردات برنج در ۴۲ کشور دیگر جهان نیز توسط هند تأمین می‌شود.
هرچند بسیاری از کارشناسان دربارۀ وابستگی بیش از حد کشورها به برنج‌های تولیدی در هند هشدار داده‌اند. در تیرماه سال ۱۴۰۲، هند اعلام کرد که با هدف تعدیل قیمت‌ها در کشور، صادرات انواع برنج «غیرباسماتی» را ممنوع کرده است.
این تصمیم به‌طور خاص برای جمهوری اسلامی که علاوه‌بر تحریم‌ها، در فهرست سیاه «اف‌ای‌تی‌اف» قرار دارد و به‌دلیل رد لوایح گروه ویژۀ اقدام مالی در زمینۀ پول‌شویی، از سیستم مالی بین‌المللی کنار گذاشته شده، دردسرساز است.
زیرا بخش عمده‌ای از محصولات خریداری‌شده از هند با محصولات نفتی و پتروشیمی کشور تهاتر می‌شود و ایران دشوار می‌تواند از وابستگی غذایی خود به هند که از مشتریان عمدۀ نفت ایران است، بکاهد.
نقش ترکیه و امارات در تأمین روغن آفتاب‌گردان ایران
ایران یکی از کشورهای اصلی واردکنندۀ دانه‌های روغنی است و از راه واردات بیشتر روغن موردنیاز داخلی را تأمین یا تولید می‌کند. این در حالی است که پیش از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، واردات این محصول غذایی به ایران بین کشورهای ترکیه، اوکراین و امارات متحده عربی تقسیم شده بود.
در سال ۱۴۰۲ اوکراین به‌طور کامل از میان تأمین‌کنندگان روغن ایران حذف شد و در این سال، ترکیه و امارات با سهم ۴۳ و ۳۰ درصدی، بیش از ۷۰ درصد کل روغن آفتاب‌گردان ایران را تأمین کردند.
پیشتازی گندم وارداتی از روسیه
کشاورزان ایرانی در سال زراعی ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ با توجه به بارندگی بهتر و تعیین قیمت مناسب خرید گندم تضمینی توسط دولت، محصول بیشتری نسبت به سال گذشته تولید کردند.
وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده که میزان خرید تضمینی گندم در سال ۱۴۰۲ معادل ۱۰ میلیون و ۵۰۰ هزار تُن بوده که در مقایسه با سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۳۳ درصد افزایش یافته است.
داده‌های گمرک ایران در سال ۱۴۰۲ نیز نشان می‌دهد در همین زمان، بیش از دو میلیون و ۵۰۰ هزار تن گندم از خارج کشور وارد شده که تقریباً ۱۹ درصد از گندم مورد نیاز ایران در این سال را تأمین کرده است.
بر اساس این داده‌ها، دولت ایران کمی بیش از یک میلیارد دلار را به خرید گندم در سال ۱۴۰۲ اختصاص داده است.
در این میان، روسیه با سهم ۶۲ درصدی در واردات گندم به ایران، با اختلاف مهم‌ترین تأمین‌کنندۀ این محصول برای کشور بوده است.