ارائه درخواست‌های تکراری ایران به گروه ۵+۱، که خلاصه ای از «بسته پیشنهادی» نمایندگان جمهوری اسلامی به اجلاس ۳۰ خرداد مسکو به شمار می‌رفت، نخستین دور مذاکرات اجلاس آلماتی-۲ را از دست یافتن به هر نوع توافق لمسی بازداشت.
دیدار نمایندگان هیات اعزامی ایران با هیات‌های چینی و روسی، در پایان اولین روز گفت‌و‌گوها نشانه دیگری بود از سردی مذاکرات روز اول و قطع امید نسبت به امکان حصول یک توافق جامع و لمس در روز نهایی مذاکرات.
اگرچه پیش از شروع اجلاس آلماتی-۲ طرفین مذاکره نسبت به «نتایج مثبت» آن ابراز امیدواری نمودند، فاصله قابل ملاحظه مابین انتظارات دو طرف و امکانات محدود هر یک برای دادن امتیاز چشمگیر به طرف متقابل، نزدیک شدن طرفین گفتوگو را دشوار کرده بود.
بر اساس گزارش‌ها، در این نشست انتظارت گروه ۵+۱ همچنان حول تعطیل و یا تعلیق مرکز غنی‌سازی فوردو، نصب دوربین‌های تلویزیونی قابل کنترل از راه دور در مرکز یاد شده، تبدیل صد کیلوگرم از اورانیوم ۲۰ درصد غنی‌سازی شده به اکسید اورانیوم (به بهانه مصرف در رآکتور آزمایشگاهی عملا تعطیل شده تهران) دور می‌زد.
در مقابل، گروه غربی متعهد شده است که مبادله طلا و فلزات گرانبها را از شمول تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران خارج کرده و از این راه ادامه فروش محدود نفت خام و مبادلات تجارت خارجی ایران را تسهیل کند.
از جمله امتیاز های دیگری که کشورهای غربی به ایران پیشنهاد داده‌اند، فروش قطعات یدکی برای ناوگان فرسوده هوایی ایران و همچنین خارج کردن صادرات مواد پتروشیمی از لیست سیاه تحریم‌های یک‌جانبه است. ارزش صادرات مواد پتروشیمی ایران سالانه بیش از ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده است.
نابرابری انتظارات
ارائه پیشنهادهای غرب با شعار «راستی آزمایی» و در باطن با هدف خنثی کردن سریع خطر مبادرت ایران به یک آزمایش اتمی، با استفاده از ذخیره سوخت ۲۰ درصد غنی شده اورانیوم، مستقل و کمتر در ارتباط مستقیم با احتمال انجام مذاکرات بعدی قرار داشت.
در رویکردی کاملا متفاوت با غرب، ایران به تنظیم یک جدول جامع مذاکرات، ارتباط یک بخش با بخش دیگر و زمان‌بندی آن اصرار می‌ورزید.
در اجرای چنین دستور‌العمل مشخصی برای شروع و ادامه مذاکرات، ایران خواستار به رسمیت شناخته شدن حق ادامه غنی‌سازی اورانیوم بود؛ هدفی که جمهوری اسلامی به خاطر تامین آن زیان نجومی سالانه تا ۱۲۰ میلیارد دلار، به دلیل کاهش فروش نفت، افزایش هزینه‌های تجارت خارجی و محروم ماندن از سرمایه‌گذاری‌های خارجی را به خود تحمیل کرده است.
کشورهای غربی عضو گروه ۵+۱ دستکم در ابتدای مذاکرات، در شرایطی قرار نداشتند که حق درخواستی ایران برای ادامه غنی سازی اورانیوم را به رسمیت بشناسند؛ مفهوم پذیرفتن چنین درخواستی لغو تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران است که از سال ۲۰۰۶ تاکنون به تصویب رسیده است.
درخواست دیگر ایران در مرحله ابتدایی تعامل جامعی که در سه بخش موضوعی، محتوایی و پایانی قرار داده بود، لغو تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و اروپا را در برداشت حال آنکه اروپا و آمریکا اعمال تحریم‌های یک‌جانبه را موفق ارزیابی کرده و در اجرای سیاست «تشویق و تنبیه»، حفظ آن را تا خلع ایران از ظرفیت اتمی کنونی موثر و ضروری می‌بینند.
پس از آلماتی-۲
تا سال گذشته ایران با هدف خریدن وقت و چیره شدن بر مشکلات فنی چرخه سوخت اتمی از ادامه مذاکرات بی‌نتیجه استقبال می‌کرد. از سال گذشته به این سو، به دلیل هزینه‌های سنگینی که تحریم‌ها علیه ایران تحمیل کرده‌اند و هر روز جمهوری اسلامی را ضعیف‌تر از پیش می‌کنند، غرب ضمن گلایه‌های ظاهری و متهم کردن ایران به وقت کشی، ادامه وضع موجود را به سود خود می‌بیند. به عبارت دیگر «ادامه وضع موجود» عادت طرفین شده است.
ایران و گروه ۵+۱ در گذشته، مذاکرات و دیدارهای متعدد و بی نتیجه‌ای را پشت سر گذاشته‌اند، از جمله سه دور گفتوگو در مقر اروپایی سازمان‌ملل در فاصله تیرماه سال ۱۳۸۷ تا آذرماه ۱۳۸۹، استانبول یک و دو در فاصله بهمن ۱۳۸۹ تا فروردین سال ۱۳۹۱، گفت‌وگوهای بغداد در خرداد سال گذشته و مسکو در انتهای همان‌ماه، پیش از داخل شدن در مذاکرات هشتم و نهم اسفند ماه آلماتی-۱. به این ترتیب اعلام آمادگی برای انجام دیدار بعدی، در انتهای یک دور تکراری از مذاکرات بی‌نتیجه برای طرف‌های مذاکره به یک نتیجه متعارفی و عادی تبدیل شده است.
حتی در شرایط تغییر وضعیت دو سوی مذاکره در رابطه با «ادامه وضع موجود» نیز هیچ‌یک از دو طرف، از اعلام شکست مذاکرات حداقل در چند ماه آینده استقبال نمی‌کند.
بی‌شک بعد از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران و تعیین تکلیف جنگ داخلی سوریه، هر دو طرف افق روشن‌تری برای ارزیابی مجدد از موقعیت خود و حریف پیش رو خواهند داشت.
از این وضعیت طرفداران رویکرد نظامی علیه ایران نیز استقبال می‌کنند، دستکم به این دلیل که مخالفان جنگ را می‌توانند به استدلال «بی‌نتیجه بودن مذاکره و راه حل مسالمت آمیز با جمهوری اسلامی» حواله دهند. آلماتی-۲ ادامه آلماتی-۱ و اجلاس روز دوم مذاکرات محکوم به قرار داشتن در خط نتایج روز اول است.
------------------------------------------------------------------------------------------------
* مقاله یاد شده الزاما بازتاب دهنده دیدگاه‌های رادیو فردا نیست.
دیدار نمایندگان هیات اعزامی ایران با هیات‌های چینی و روسی، در پایان اولین روز گفت‌و‌گوها نشانه دیگری بود از سردی مذاکرات روز اول و قطع امید نسبت به امکان حصول یک توافق جامع و لمس در روز نهایی مذاکرات.
اگرچه پیش از شروع اجلاس آلماتی-۲ طرفین مذاکره نسبت به «نتایج مثبت» آن ابراز امیدواری نمودند، فاصله قابل ملاحظه مابین انتظارات دو طرف و امکانات محدود هر یک برای دادن امتیاز چشمگیر به طرف متقابل، نزدیک شدن طرفین گفتوگو را دشوار کرده بود.
بر اساس گزارش‌ها، در این نشست انتظارت گروه ۵+۱ همچنان حول تعطیل و یا تعلیق مرکز غنی‌سازی فوردو، نصب دوربین‌های تلویزیونی قابل کنترل از راه دور در مرکز یاد شده، تبدیل صد کیلوگرم از اورانیوم ۲۰ درصد غنی‌سازی شده به اکسید اورانیوم (به بهانه مصرف در رآکتور آزمایشگاهی عملا تعطیل شده تهران) دور می‌زد.
در مقابل، گروه غربی متعهد شده است که مبادله طلا و فلزات گرانبها را از شمول تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران خارج کرده و از این راه ادامه فروش محدود نفت خام و مبادلات تجارت خارجی ایران را تسهیل کند.
از جمله امتیاز های دیگری که کشورهای غربی به ایران پیشنهاد داده‌اند، فروش قطعات یدکی برای ناوگان فرسوده هوایی ایران و همچنین خارج کردن صادرات مواد پتروشیمی از لیست سیاه تحریم‌های یک‌جانبه است. ارزش صادرات مواد پتروشیمی ایران سالانه بیش از ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده است.
نابرابری انتظارات
ارائه پیشنهادهای غرب با شعار «راستی آزمایی» و در باطن با هدف خنثی کردن سریع خطر مبادرت ایران به یک آزمایش اتمی، با استفاده از ذخیره سوخت ۲۰ درصد غنی شده اورانیوم، مستقل و کمتر در ارتباط مستقیم با احتمال انجام مذاکرات بعدی قرار داشت.
در رویکردی کاملا متفاوت با غرب، ایران به تنظیم یک جدول جامع مذاکرات، ارتباط یک بخش با بخش دیگر و زمان‌بندی آن اصرار می‌ورزید.
در اجرای چنین دستور‌العمل مشخصی برای شروع و ادامه مذاکرات، ایران خواستار به رسمیت شناخته شدن حق ادامه غنی‌سازی اورانیوم بود؛ هدفی که جمهوری اسلامی به خاطر تامین آن زیان نجومی سالانه تا ۱۲۰ میلیارد دلار، به دلیل کاهش فروش نفت، افزایش هزینه‌های تجارت خارجی و محروم ماندن از سرمایه‌گذاری‌های خارجی را به خود تحمیل کرده است.
کشورهای غربی عضو گروه ۵+۱ دستکم در ابتدای مذاکرات، در شرایطی قرار نداشتند که حق درخواستی ایران برای ادامه غنی سازی اورانیوم را به رسمیت بشناسند؛ مفهوم پذیرفتن چنین درخواستی لغو تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران است که از سال ۲۰۰۶ تاکنون به تصویب رسیده است.
درخواست دیگر ایران در مرحله ابتدایی تعامل جامعی که در سه بخش موضوعی، محتوایی و پایانی قرار داده بود، لغو تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و اروپا را در برداشت حال آنکه اروپا و آمریکا اعمال تحریم‌های یک‌جانبه را موفق ارزیابی کرده و در اجرای سیاست «تشویق و تنبیه»، حفظ آن را تا خلع ایران از ظرفیت اتمی کنونی موثر و ضروری می‌بینند.
پس از آلماتی-۲
تا سال گذشته ایران با هدف خریدن وقت و چیره شدن بر مشکلات فنی چرخه سوخت اتمی از ادامه مذاکرات بی‌نتیجه استقبال می‌کرد. از سال گذشته به این سو، به دلیل هزینه‌های سنگینی که تحریم‌ها علیه ایران تحمیل کرده‌اند و هر روز جمهوری اسلامی را ضعیف‌تر از پیش می‌کنند، غرب ضمن گلایه‌های ظاهری و متهم کردن ایران به وقت کشی، ادامه وضع موجود را به سود خود می‌بیند. به عبارت دیگر «ادامه وضع موجود» عادت طرفین شده است.
ایران و گروه ۵+۱ در گذشته، مذاکرات و دیدارهای متعدد و بی نتیجه‌ای را پشت سر گذاشته‌اند، از جمله سه دور گفتوگو در مقر اروپایی سازمان‌ملل در فاصله تیرماه سال ۱۳۸۷ تا آذرماه ۱۳۸۹، استانبول یک و دو در فاصله بهمن ۱۳۸۹ تا فروردین سال ۱۳۹۱، گفت‌وگوهای بغداد در خرداد سال گذشته و مسکو در انتهای همان‌ماه، پیش از داخل شدن در مذاکرات هشتم و نهم اسفند ماه آلماتی-۱. به این ترتیب اعلام آمادگی برای انجام دیدار بعدی، در انتهای یک دور تکراری از مذاکرات بی‌نتیجه برای طرف‌های مذاکره به یک نتیجه متعارفی و عادی تبدیل شده است.
حتی در شرایط تغییر وضعیت دو سوی مذاکره در رابطه با «ادامه وضع موجود» نیز هیچ‌یک از دو طرف، از اعلام شکست مذاکرات حداقل در چند ماه آینده استقبال نمی‌کند.
بی‌شک بعد از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران و تعیین تکلیف جنگ داخلی سوریه، هر دو طرف افق روشن‌تری برای ارزیابی مجدد از موقعیت خود و حریف پیش رو خواهند داشت.
از این وضعیت طرفداران رویکرد نظامی علیه ایران نیز استقبال می‌کنند، دستکم به این دلیل که مخالفان جنگ را می‌توانند به استدلال «بی‌نتیجه بودن مذاکره و راه حل مسالمت آمیز با جمهوری اسلامی» حواله دهند. آلماتی-۲ ادامه آلماتی-۱ و اجلاس روز دوم مذاکرات محکوم به قرار داشتن در خط نتایج روز اول است.
------------------------------------------------------------------------------------------------
* مقاله یاد شده الزاما بازتاب دهنده دیدگاه‌های رادیو فردا نیست.