رییس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی در فاصله یک هفته پس از اعلام توافق اتمی پایه با گروه ۵+۱ طی گفت‌وگویی طولانی با خبرگزاری دولتی ایران٬ ایرنا٬ به طرح چشم‌انداز دراز مدت توسعه اتمی ایران٬ به خصوص تولید بیست هزار مگاوات برق اتمی پرداخته که در آن وجود ابهام‌های فنی، سیاسی و اقتصادی و فقدان مطالعات اجرایی به مراتب بیشتر از نتایج مطالعات کاربردی لازم برای طرح و تدوین یک سند اجرایی در ابعاد ملی به چشم می‌خورد.
آقای صالحی درابتدا به تکلیف قانونی دولت در این زمینه پرداخته و اظهار می‌کند: «مجلس به سازمان ابلاغ کرده برای تولید بیست هزار مگاوات برق هسته‌ای اقدامات لازم را بکند پس ما طبق تکلیف، باید در یک چشم‌انداز بلند مدت قریب بیست هزار مگاوات نیروگاه هسته‌ای در ایران دایر کنیم.»
آقای صالحی آن‌گاه در توجیه عقلی و اقتصادی بودن چنین تکلیفی ادامه می‌دهد: «قبل از انقلاب اسلامی موسسه آمریکایی اس-ار-آی توصیه کرده بود که تا بیست هزار مگاوات برق هسته‌ای داشته باشیم.»
آقای صالحی در تکمیل ضرورت ساخت راکتور‌های اتمی برای تولید برق در ایران به مزایای زیست محیطی و کاهش تولید گازهای گل خانه‌ای نیز اشاره کرده است.
دستور مجلس
در یکم خرداد ماه سال ۸۴ مجلس اسلامی طی نامه‌ای با محتوا و انگیزه‌های سیاسی، الزام تولید بیست هزار مگاوات برق اتمی و تعیین ۱۰ محل برای غنی سازی اورانیوم را به دولت وقت ابلاغ کرد. تهیه این نامه که با یک نشست و برخاست در مجلس صورت گرفت٬ بیشتر عکس‌العمل جمهوری اسلامی نسبت به فشارهای فزاینده خارجی برای متوقف کردن فعالیت‌های مشکوک اتمی ایران بود تا عرضه یک رهنمود مطالعه شده برای پرداختن به یک طرح راهبردی.
چنانچه تکلیف قانونی دولت، الزام اجرای این طرح را ایجاب می‌کند، آقای صالحی مکلف است میزان پیشرفت کار در جهت تحقق این هدف طی ۹ سال گذشته را در اختیار مجلس و مردم قرار دهد. در دو دهه گذشته دولت‌های مختلف جمهوری اسلامی سرگرم تکمیل تنها یک راکتور اتمی هزار مگاواتی در بوشهر بوده‌اند که ۸۵ در صد از مراحل ساخت آن پیش از انقلاب انجام شده بود و اینک با دو سوم ظرفیت اسمی (۶۰۰ مگاوات برق) به کار مشغول است.
این میزان برق معادل یک در صد از ظرفیت اسمی نیروگاه‌های برق ایران است. هزینه‌های مالی مستقیم و غیرمستقیم اجرای طرح توسعه اتمی جمهوری اسلامی که نیروگاه بوشهر تنها واحد به تولید رسیده آن به شمار می‌رود طی دو سال گذشته ۱۷۰ میلیارد دلار برآورد شده است. بر این هزینه‌ها طی شش ماه آینده بیش از چهل میلیارد دلار دیگر افزوده خواهد شد.
توصیه موسسه آمریکایی
آقای صالحی در بخشی از تلاش‌های خود برای توجیه مفاد نامه‌ای که برای حسن روحانی ارسال کرده به توصیه موسسه آمریکایی اس-ار-آی اشاره می‌کند و در این اشاره واقعیت توصیه را وارونه می‌کند.
آقای صالحی مدعی است که موسسه یاد شده «تولید ۲۰ هزار مگاوات برق اتمی» برای ایران را توصیه کرده است که این ادعا به دور از واقعیت است. موسسه مورد اشاره آقای صالحی «انستیتوی تحقیقاتی استانفورد» وابسته به یک گروه تحقیقاتی آمریکایی است که در سال ۱۹۷۳ با توجه به رشد سریع اقتصادی ایران تامین بیست هزار مگاوات برق را تا سال ۱۹۹۰ برای کشور لازم شمرده بود و نه الزاما برق اتمی.
این تصمیم شاه ایران بود که برای تولید چنین ظرفیتی، از انرژی اتمی استفاده کند و متعاقبا شرکت زیمنس ساخت دو واحد ۱۲۰۰ مگاواتی را به ترتیب در سال ۱۹۷۴و ۱۹۷۵ در بوشهر آغاز کرد و فرانسوی‌ها نیز برای ایجاد دو واحد دیگر در دارخوین (اهواز) و کرانه کارون قرار دادهای جداگانه‌ای بستند.
توجیه اقتصادی
آقای صالحی در توجیه اقتصادی پیگیری برنامه‌های اتمی جمهوری اسلامی اظهار می‌کند: «تولید هزار مگاوات برق اتمی، معادل صرفه جویی هشت میلیون بشکه نفت در سال است.»
در مورد معادل شمردن هزار مگاوات برق اتمی با هشت میلیون تن نفت خام آقای صالحی اغراق می‌کند که این معادل حدود شش میلیون بشکه است. به علاوه٬ واحد‌های تولید برق اتمی در طول سال همیشه با حداکثر ظرفیت کار نمی‌کنند. قیمت نفت در بازار‌های جهانی هرگز برای مدت طولانی ثابت نبوده. در صورت حفظ قیمت هر بشکه نفت صد دلار، معادل عدد به دست آمده در سال در حدود پانصد تا ششصد میلیون دلار است. در محاسبه هزینه سوخت اتمی با سوخت‌های فسیلی، بهای خرید سوخت، کوچکترین قلم در اقلام‌ها، و هزینه ایجاد زیر ساخت‌ها بیشترین آنها است که آقای صالحی در محاسبات خود کوچکترین اشاره‌ای به آنها نداشته است.
هزینه اجرای طرح تاسیس چهار راکتور ابوظبی در حدود بیست میلیارد دلار برآورد شده حال آن‌که امارات سال گذشته برای تامین سوخت آنها یک قرار داد سه میلیارد دلاری جداگانه با یک کنسرسیوم اروپایی نیز به امضاء رسانده است.
زمان متوسط ساخت یک راکتور اتمی ۱۰ سال است و سوخت اتمی مورد احتیاج یک راکتور هزار مگاواتی بیش از پنجا تن در سال برآورد می‌شود (و نه سی تن سوخت مورد اشاره آقای صالحی). ایران حدود ۱۰ سال پیش ۱۱۰ تن سوخت مورد نیاز یک سال مصرف در راکتور بوشهر را از روسیه تحویل گرفته که بخشی از این سوخت در مراحل پیش از راه اندازی به مصرف رسیده و بخشی در مراحل جایگزینی سوخت مصرف شده با سوخت نو٬ مورد استفاده است.
هزینه‌های دفن زباله‌های اتمی نیز سالانه به ده‌ها میلیون دلار میرسد که روس‌ها این حق و تعهد را در قراردادهای جداگانه با ایران به خود اختصاص داده‌اند. عمر مفید راکتور‌های اتمی نیز از ۳۰ تا ۳۵ سال است، و نه شصت سال مورد اشاره آقای صالحی در مصاحبه با ایرنا، مگر آن‌که کشور بخواهد به استقبال حوادث دردناکی مانند فاجعه اتمی چرنوبیل برود.
از این لحاظ سوخت اتمی به خصوص برای کشورهایی که از ذخایر فسیلی سرشار برخوردارند٬ ارزانتر از سوخت‌های فسیلی نیست. بر اساس مطالعات علمی غیر قابل تردید٬ ارزان‌ترین سوخت در جهان برای تولید برق زغال‌سنگ است. مقرون به صرفه‌ترین سوخت برای تولید برق در کشورهای دارنده گاز نیز٬ گاز طبیعی است.
مورد اعتمادترین و مقرون به صرفه‌ترین واحد نیروگاهی تولید برق در ایران، نیروگاه‌های موسوم به سیکل ترکیبی و بزرگ‌ترین سهم تولید برق ایران (با ظرفیت مجموع مابین ۶۲ تا ۶۸ هزار مگاوات) متعلق به نیروگاه‌های برق گازی است که با فاصله‌ای اندک جلوتر از تولید نیروگاه‌های ترکیبی قرار دارد. سهم برق اتمی در سبد برق ایران، باوجود صرف صدها میلیارد دلار سرمایه و چند دهه انتظار٬ کمتر از یک در صد است.
در بهترین شرایط برای افزودن یک در صد دیگر بر این ظرفیت می‌باید حداقل ۱۰ سال به انتظار نشست، در حالی که زمان ساخت یک نیروگاه برق گازی تنها یک سال است و منابع خام آن (گاز طبیعی) در داخل ایران بیش از دویست سال ماندگار خواهد بود.
-------------------------------------------------------------------------
* نظرات طرح‌شده در این یادداشت، الزاماً بازتاب‌دهنده دیدگاه رادیو فردا نیست.
آقای صالحی درابتدا به تکلیف قانونی دولت در این زمینه پرداخته و اظهار می‌کند: «مجلس به سازمان ابلاغ کرده برای تولید بیست هزار مگاوات برق هسته‌ای اقدامات لازم را بکند پس ما طبق تکلیف، باید در یک چشم‌انداز بلند مدت قریب بیست هزار مگاوات نیروگاه هسته‌ای در ایران دایر کنیم.»
آقای صالحی آن‌گاه در توجیه عقلی و اقتصادی بودن چنین تکلیفی ادامه می‌دهد: «قبل از انقلاب اسلامی موسسه آمریکایی اس-ار-آی توصیه کرده بود که تا بیست هزار مگاوات برق هسته‌ای داشته باشیم.»
آقای صالحی در تکمیل ضرورت ساخت راکتور‌های اتمی برای تولید برق در ایران به مزایای زیست محیطی و کاهش تولید گازهای گل خانه‌ای نیز اشاره کرده است.
دستور مجلس
در یکم خرداد ماه سال ۸۴ مجلس اسلامی طی نامه‌ای با محتوا و انگیزه‌های سیاسی، الزام تولید بیست هزار مگاوات برق اتمی و تعیین ۱۰ محل برای غنی سازی اورانیوم را به دولت وقت ابلاغ کرد. تهیه این نامه که با یک نشست و برخاست در مجلس صورت گرفت٬ بیشتر عکس‌العمل جمهوری اسلامی نسبت به فشارهای فزاینده خارجی برای متوقف کردن فعالیت‌های مشکوک اتمی ایران بود تا عرضه یک رهنمود مطالعه شده برای پرداختن به یک طرح راهبردی.
چنانچه تکلیف قانونی دولت، الزام اجرای این طرح را ایجاب می‌کند، آقای صالحی مکلف است میزان پیشرفت کار در جهت تحقق این هدف طی ۹ سال گذشته را در اختیار مجلس و مردم قرار دهد. در دو دهه گذشته دولت‌های مختلف جمهوری اسلامی سرگرم تکمیل تنها یک راکتور اتمی هزار مگاواتی در بوشهر بوده‌اند که ۸۵ در صد از مراحل ساخت آن پیش از انقلاب انجام شده بود و اینک با دو سوم ظرفیت اسمی (۶۰۰ مگاوات برق) به کار مشغول است.
این میزان برق معادل یک در صد از ظرفیت اسمی نیروگاه‌های برق ایران است. هزینه‌های مالی مستقیم و غیرمستقیم اجرای طرح توسعه اتمی جمهوری اسلامی که نیروگاه بوشهر تنها واحد به تولید رسیده آن به شمار می‌رود طی دو سال گذشته ۱۷۰ میلیارد دلار برآورد شده است. بر این هزینه‌ها طی شش ماه آینده بیش از چهل میلیارد دلار دیگر افزوده خواهد شد.
توصیه موسسه آمریکایی
آقای صالحی در بخشی از تلاش‌های خود برای توجیه مفاد نامه‌ای که برای حسن روحانی ارسال کرده به توصیه موسسه آمریکایی اس-ار-آی اشاره می‌کند و در این اشاره واقعیت توصیه را وارونه می‌کند.
آقای صالحی مدعی است که موسسه یاد شده «تولید ۲۰ هزار مگاوات برق اتمی» برای ایران را توصیه کرده است که این ادعا به دور از واقعیت است. موسسه مورد اشاره آقای صالحی «انستیتوی تحقیقاتی استانفورد» وابسته به یک گروه تحقیقاتی آمریکایی است که در سال ۱۹۷۳ با توجه به رشد سریع اقتصادی ایران تامین بیست هزار مگاوات برق را تا سال ۱۹۹۰ برای کشور لازم شمرده بود و نه الزاما برق اتمی.
این تصمیم شاه ایران بود که برای تولید چنین ظرفیتی، از انرژی اتمی استفاده کند و متعاقبا شرکت زیمنس ساخت دو واحد ۱۲۰۰ مگاواتی را به ترتیب در سال ۱۹۷۴و ۱۹۷۵ در بوشهر آغاز کرد و فرانسوی‌ها نیز برای ایجاد دو واحد دیگر در دارخوین (اهواز) و کرانه کارون قرار دادهای جداگانه‌ای بستند.
توجیه اقتصادی
آقای صالحی در توجیه اقتصادی پیگیری برنامه‌های اتمی جمهوری اسلامی اظهار می‌کند: «تولید هزار مگاوات برق اتمی، معادل صرفه جویی هشت میلیون بشکه نفت در سال است.»
در مورد معادل شمردن هزار مگاوات برق اتمی با هشت میلیون تن نفت خام آقای صالحی اغراق می‌کند که این معادل حدود شش میلیون بشکه است. به علاوه٬ واحد‌های تولید برق اتمی در طول سال همیشه با حداکثر ظرفیت کار نمی‌کنند. قیمت نفت در بازار‌های جهانی هرگز برای مدت طولانی ثابت نبوده. در صورت حفظ قیمت هر بشکه نفت صد دلار، معادل عدد به دست آمده در سال در حدود پانصد تا ششصد میلیون دلار است. در محاسبه هزینه سوخت اتمی با سوخت‌های فسیلی، بهای خرید سوخت، کوچکترین قلم در اقلام‌ها، و هزینه ایجاد زیر ساخت‌ها بیشترین آنها است که آقای صالحی در محاسبات خود کوچکترین اشاره‌ای به آنها نداشته است.
هزینه اجرای طرح تاسیس چهار راکتور ابوظبی در حدود بیست میلیارد دلار برآورد شده حال آن‌که امارات سال گذشته برای تامین سوخت آنها یک قرار داد سه میلیارد دلاری جداگانه با یک کنسرسیوم اروپایی نیز به امضاء رسانده است.
زمان متوسط ساخت یک راکتور اتمی ۱۰ سال است و سوخت اتمی مورد احتیاج یک راکتور هزار مگاواتی بیش از پنجا تن در سال برآورد می‌شود (و نه سی تن سوخت مورد اشاره آقای صالحی). ایران حدود ۱۰ سال پیش ۱۱۰ تن سوخت مورد نیاز یک سال مصرف در راکتور بوشهر را از روسیه تحویل گرفته که بخشی از این سوخت در مراحل پیش از راه اندازی به مصرف رسیده و بخشی در مراحل جایگزینی سوخت مصرف شده با سوخت نو٬ مورد استفاده است.
هزینه‌های دفن زباله‌های اتمی نیز سالانه به ده‌ها میلیون دلار میرسد که روس‌ها این حق و تعهد را در قراردادهای جداگانه با ایران به خود اختصاص داده‌اند. عمر مفید راکتور‌های اتمی نیز از ۳۰ تا ۳۵ سال است، و نه شصت سال مورد اشاره آقای صالحی در مصاحبه با ایرنا، مگر آن‌که کشور بخواهد به استقبال حوادث دردناکی مانند فاجعه اتمی چرنوبیل برود.
از این لحاظ سوخت اتمی به خصوص برای کشورهایی که از ذخایر فسیلی سرشار برخوردارند٬ ارزانتر از سوخت‌های فسیلی نیست. بر اساس مطالعات علمی غیر قابل تردید٬ ارزان‌ترین سوخت در جهان برای تولید برق زغال‌سنگ است. مقرون به صرفه‌ترین سوخت برای تولید برق در کشورهای دارنده گاز نیز٬ گاز طبیعی است.
مورد اعتمادترین و مقرون به صرفه‌ترین واحد نیروگاهی تولید برق در ایران، نیروگاه‌های موسوم به سیکل ترکیبی و بزرگ‌ترین سهم تولید برق ایران (با ظرفیت مجموع مابین ۶۲ تا ۶۸ هزار مگاوات) متعلق به نیروگاه‌های برق گازی است که با فاصله‌ای اندک جلوتر از تولید نیروگاه‌های ترکیبی قرار دارد. سهم برق اتمی در سبد برق ایران، باوجود صرف صدها میلیارد دلار سرمایه و چند دهه انتظار٬ کمتر از یک در صد است.
در بهترین شرایط برای افزودن یک در صد دیگر بر این ظرفیت می‌باید حداقل ۱۰ سال به انتظار نشست، در حالی که زمان ساخت یک نیروگاه برق گازی تنها یک سال است و منابع خام آن (گاز طبیعی) در داخل ایران بیش از دویست سال ماندگار خواهد بود.
-------------------------------------------------------------------------
* نظرات طرح‌شده در این یادداشت، الزاماً بازتاب‌دهنده دیدگاه رادیو فردا نیست.