تجمع در عتبات؛ مانور قدرت سیاسی؟

زن و مرد، پیر و جوان، کودک و نوزاد راهی جاده‌هایی هستند مملو از جمعیت که دیگر جایی برای عبور اتومبیل‌ها در آن باقی نمانده. در کنار جاده ردیفی از چادرهای سبزرنگ، مسافران را به استراحت و خوردن و نوشیدن فرامی‌خوانند.

تصاویر ارسال شده از جاده ۹۰ کیلومتری نجف ـ کربلا فوجی از مسافران را نشان می‌دهد که به سوی کربلا راهپیمایی می‌کنند. فوجی که رسانه‌ها در ایران آن را بزرگترین راهپیمایی مسلمانان در تاریخ نامیده‌اند.

در مقصد، در کربلا به گزارش خبرگزاری ایرنا وزیر دفاع عراق خود به بازدید از یگان‌های مسئول تامین امنیت رفته‌است. رسانه‌ها نوشته‌اند که ۲۹ هزار نفر مسئولیت تامین امنیت زائران را بر عهده گرفته‌اند. کسانی که تعدادشان به گفته خالد مطعب العبدی به ۱۶ میلیون نفر رسیده‌است.

با اینکه این راهپیمایی بعد از سقوط حکومت صدام حسین شکل گرفت، این اولین بار است که چنین جمعیتی به این مراسم پیوسته‌است. هِمِن سیدی، تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه ساکن لندن اما انگیزه برپایی چنین راهپیمایی را نه مذهبی، که سیاسی می‌داند و می‌گوید:

گزارش رؤیا کریمی مجد در مورد پیاده‌روی زائران اربعین به سوی عراق

همن سیدی: به نظر من تحولات چند ماه اخیر عراق مشخصاً‌ با ظهور داعش و تضاد ایدئولوژیکی که بین شیعیان و سنی‌ها شدت گرفت، (حالا اگر داعش را احیاناً بتوانیم نماینده سنی‌های تندرو فرض کنیم)، در واقع یک مانور قدرت سیاسی و مانور قدرت ایدئولوژیکی است که اینها می‌خواهند به هر قیمتی که شده بر هویت شیعه خودشان و همچنین اتحاد شیعیان جهان از لبنان گرفته تا پاکستان تاکید مجدد داشته باشند. به نظر من ارتباط مستقیمی هست بین حجم زیاد توریست مذهبی اربعین امسال با آنچه که در چند ماه اخیر در عراق مشخصاً علیه شیعه‌ها صورت گرفته‌است.

حسن یوسفی اشکوری، اسلام‌شناس ساکن آلمان نیز معتقد است اساساً‌ برگزاری مراسم اربعین ریشه‌های سیاسی داشته.

حسن یوسفی اشکوری: «ریشه‌ اربعین برمی‌گردد به نخستین تجمعی که بر مزار شهدای کربلا در آنجا اتفاق افتاده. بعدها هم البته این دیگر سنت شده. ولی در عین حال در قرن اول و دوم چنان این آداب مربوط به عزاداری عاشورا و اربعین اهمیتی نداشته. ولی از قرن چهارم پنجم به بعد است، از زمان آل بویه، که اینها به صورت کارناوال در خیابان‌ها و عزاداری‌های پرسروصدا و پرطمطراقی با نشانه‌های مشخص در می‌آید. آنها هم اتفاقاً‌ انگیزه سیاسی پشتش بود. به خاطر اینکه آل بویه می‌خواستند از این طریق ضرب شصتی به رقبای سنی خود در بغداد نشان دهند.»

به گزارش خبرگزاری ایسنا از شب گذشته صدای بالگردهای گشت ارتش عراق بر فراز شهر کربلا شنیده می‌شود و تعداد ماموران امنیتی در شهر نیز افزایش پیدا کرده.

بنابر این گزارش، تقریباً در هر صد متر ورودی شهر کربلا ایست‌های بازرسی وجود دارد که زائران و گذرنامه‌های اتباع خارجی را کنترل می‌کنند. اما این جمعیت کجا اسکان داده می‌شوند و چه کسی هزینه‌های خورد و خوراک آنها را تامین می‌کند؟

علی اکبر رائفی‌پور از سخنرانان مذهبی ایران در برنامه تلویزیونی در این زمینه گفته‌است:

علی‌اکبر رائفی‌پور: اصلاً‌ برای اولین بار آدم‌ها بدون غذا، بدون ذخیره غذا راه می‌افتند. آدم‌ها هر جا می‌خواهند بروند اول به غذایشان فکر می‌کنند. راه می‌افتند. همین جوری می‌روند. خیالشان راحت است. پیاده راه می‌افتند. غذایشان هست. محل خوابشان هست. خواب و خوراک و همه چیزشان حل است. هیچ کس با هیچ کس کاری ندارد. به ولله قسم اگر آنجا عرب و عجم و این جور چیزها دیگر مهم باشد.

عنوان «بزرگترین راهپیمایی مذهبی جهان» در حالی به راهپیمایی اربعین داده شده که تا پیش از این بزرگترین گردهمایی مسلمانان در سفر حج شکل می‌گرفت. آیا سازماندهی این راهپیمایی می‌تواند تلاشی برای کم‌اهمیت نشان دادن سفر حج و میزبان آن عربستان سعودی باشد؟

همن سیدی، تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه ساکن لندن پاسخ می‌دهد:

همن سیدی: «حج را سنی‌ها همه کامل نمی‌توانند به حساب خودشان بگیرند. حتی عربستان هم نمی‌تواند به حساب خودش بگیرد. چون عربستان یک میزبان اجباری است و سنی‌ها حق انتخابی در رفتن به حج ندارند. جز اینکه باید حتماً‌ تحت سلطه حکومت سعودی باشند.»

تحلیل‌گران معتقدند این راهپیمایی با کمترین مسائل امنیتی به پایان خواهد رسید. استناد آنها خودروهای زرهی و نیروهای امنیتی ارتش و پلیس عراق است که در طول مسیر با لباس‌های متنوع مستقر شده‌اند.

همن سیدی: «با توجه به اینکه الان نگرانی‌ها در مورد مسائل امنیتی بیشتر شده، و با توجه به اینکه دست ایران هم برای حضور نظامی و امنیتی در عراق بازتر است، در پی درخواست رسمی دولت عراق و نقشی که ایران با داعش داشته، تدابیر ویژه هم اتخاذ می‌شود و همکاری بیشتر و هماهنگی بیشتری بین نیروهای ایران و عراق خواهد شد. به نظر من از این لحاظ هم بسیار مهم است که این مراسم بزرگ را با کمترین تلفات و خطرات امنیتی بتوانند سپری کنند.»

این سوی ماجرا ایران هنوز درگیر تامین نیازهای مسافران عتبات عالیات است. با بسته شدن مرز مهران از سوی عراق مسافران به سوی دیگر مرزها حرکت کردند. مقامات مسئول می‌گویند تعداد زیادی از کسانی که از ادامه سفر منصرف شده‌اند منتظر رسیدن وسایل نقلیه‌ای هستند تا آنها را به شهرهایشان بازگرداند.

ماموران پلیس راه از تراکم جاده‌ای در جاده‌های شمال و جنوب کشور خبر می‌دهند. جاده‌های جنوب مملو از مسافران کربلا است و جاده‌های شمال مملو از مسافرانی که ساحل خزر را برای تعطیلات‌شان برگزیده‌اند.