با حادثه رخ داده برای هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ ماهان و جدا شدن یکی از چهار موتورش حین پرواز و فرود اضطراری این هواپیمای پهن‌پیکر، خوشبختانه بزرگ‌ترین فاجعه هوایی ایران رقم نخورد ولی این اتفاق زنگ خطری است برای ناوگان فرسوده هواپیماهای پهن‌پیکر در ایران.
با توجه به رفع تحریم خرید هواپیما برای ایران طبق توافق هسته‌ای، حالا ایران می‌تواند خطوط هوایی خود را اصلاح کند.
اما ایران احتیاج به چه میزان هواپیمای پهن‌پیکر و دورپرواز دارد؟
بنا به اعلام وزارت راه و شهرسازی، ایران تا ۱۰ سال آینده نیاز به حداقل ۴۰۰ هواپیمای نو دارد که از این تعداد بین ۳۰ تا ۴۰ درصد هواپیمای پهن‌پیکر و دورپرواز هستند که عددی بین ۱۲۰ تا ۱۶۰ هواپیما است.
هواپیمای پهن‌پیکر در داخل خود دو راهرو دارد و معمولاً هواپیماهای مسافربری پهن‌پیکر، بدنه‌ای با قطر ۵ تا ۶ متر دارند.
ایران‌ایر اولین ایرلاین ایرانی است که از هواپیماهای دورپرواز و پهن‌پیکر استفاده کرده‌است.
حتی مدل بوئینگ اس‌پی۷۴۷ به سفارش مستقیم ایران‌ایر به بوئینگ طراحی و ساخته شد. این مدل کمی از بوینگ ۷۴۷–۱۰۰ کوتاه‌تر است و برد پروازی بیشتری دارد. هدف از خرید این هواپیما در آن مقطع، استفاده در خط پروازی تهران - نیویورک بود. در آن برهه زمانی، این خط پروازی، طولانی‌ترین خط پروازی جهان به شمار می‌رفت.
ایران‌ایر هم‌اکنون یک هواپیمای مدل اس‌پی۷۴۷ و سه هواپیمای ۷۴۷ سری ۲۰۰ دارد. سه هواپیمای اس‌پی۷۴۷ ایران‌ایر هم از دور خارج شده‌اند و دیگر قابل استفاده نیستند و معمولاً از آن‌ها به عنوان تأمین‌کننده قطعات برای چهار هواپیمای باقی‌مانده استفاده می‌شود. تمامی ۷۴۷های ایران‌ایر پیش از انقلاب خریداری شده‌اند.
بر پایه توافق اولیه هسته‌ای البته شرکت بوئینگ حاضر شد تعمیر و ایمن‌سازی هواپیماهای خریداری شده پیش از انقلاب را انجام دهد.
از طرفی بوئینگ در نخستین قراردادش با ایران از سال ۱۹۷۹، به شرکت ایران‌ایر راهنما، نقشه، راهنماهای ناوبری و داده‌های پروازی فروخت.
به همین دلیل فرهاد پرورش، مدیرعامل ایران‌ایر به رویترز گفته‌است ایران ترجیح می‌دهد به تأمین‌کنندگانی اولویت دهد که در زمان تسهیل تحریم‌ها در سال ۲۰۱۴، با ایران همکاری کرده‌اند.
شاید این دلیلی است که ایران‌ایر بوئینگ را به رقیبش ایرباس برتری دهد اما بر خلاف ۷۴۷های باقی هواپیماهای پهن‌پیکر ایران همه ایرباس هستند و شاید این عامل سکه شانس ایرباس برای معامله با ایران باشد.
ایران‌ایر یکی از اولین شرکت‌هایی در جهان بود که اقدام به خرید ایرباس ۳۰۰ کرد. پس از انقلاب هم ایرباس چندین بار حاضر به فروش مستقیم به ایران شد.
ایران‌ایر هم اکنون ۱۶ ایرباس ۳۰۰ و ۳۱۰ دارد که مدرن‌ترین آن‌ها چهار ایرباس اِی۳۰۰-۶۰۰آر و دو ایرباس اِی۳۱۰-۳۰۰ است. تمامی پروازهای این شرکت به اروپا با این شش مدل انجام می‌شود که معمولاً از این شش فروند دو عدد بیشتر مواقع در تعمیر هستند و این عامل سبب تاخیرهای فراوان یا لغو برخی مسیرهای پروازی ایران ایر شده‌است.
ایرباس اِی۳۰۰ در تیپ‌های مختلف از سال ۱۹۷۲ تا سال ۲۰۰۷ تولید شد. این هواپیما دارای برد ۷۷۰۰ کیلومتر است و در دو کلاس پروازی ۲۶۰ نفر ظرفیت دارد. مدل اِی۳۰۰-۶۰۰ پیشرفته‌ترین تیپ این مدل است و مدل اِی۳۰۰ کوچک شده این هواپیما است.
در سوی مقابل ماهان رقیب ایران ایر، وضعیت بسیار بهتری دارد این شرکت در چند سال اخیر با دور زدن تحریم‌ها توانسته‌است هواپیماهای بسیار مدرن ایرباس اِی۳۴۰–۶۰۰ را به تعداد هفت فروند خریداری کند. یکی از ایرباس‌های خریداری شده توسط ماهان، ایرباس سابق صدراعظم آلمان، آنگلا مرکل است.
ایرباس اِی۳۴۰–۶۰۰ یکی از چندین تایپ مدل ۳۴۰ است. این مدل هواپیمای مسافربری پهن‌پیکر و چهار موتوره کاربرد اصلی‌اش در جابجایی تعداد زیادی مسافر در مسافت‌های طولانی است؛ و در ۳ مدل ۳۰۰، ۵۰۰ و ۶۰۰ ساخته شده‌است.
مدل ۳۰۰ برای مسیرهای بیش از ۱۳هزار و ۷۰۰ کیلومتر طراحی شده‌است و در این طول پروازی می‌تواند ۳۰۰ مسافر را حمل کند. مدل ۵۰۰ که دوربردترین مدل است و قادر به جابجایی بیش از ۳۱۳ مسافر در طول ۱۶۶۶۸ کیلومتر است. هواپیمایی سنگاپور از این مدل برای مسیر سنگاپور لس‌آنجلس استفاده می‌کند که بیش از ۱۹ ساعت طول می‌کشد. مدل ۶۰۰ که کشیده‌ترین مدل ۳۴۰ است قابلیت حمل ۳۶۰ مسافر در ۳ کلاس یا ۴۱۹ مسافر در ۲ کلاس را برای مسیرهای بیش از ۱۴۰۰۰ کیلومتر دارد.
این هواپیما به دلیل استفاده از چ‌ها موتور مدل پر مصرفی است و هم اکنون بسیاری از خطوط پروازی جهان به جای این مدل از مدل دو موتوره ایرباس اِی۳۳۰ استفاده می‌کنند.
ماهان در مجموع دارای ۴۰ هواپیمای دور برد به ترتیب، ۱۶ فروند ایرباس ای۳۰۰، ۱۱ فروند ایرباس ای۳۱۰ چهار فروند ایرباس اِی۳۴۰–۳۰۰، هفت فروند ایرباس اِی۳۴۰–۶۰۰ و دو فروند بوئینگ ۷۴۷–۳۰۰ است.
هواپیمایی آسمان به عنوان سومین ایرلاین بزرگ ایرانی هم تنها دارای یک هواپیمای ایرباس اِی۳۴۰–۳۰۰ است.
اما کدام یک از این هواپیماها باید جایگزین شوند؟
بر اساس عمر پروازی تمامی هواپیماهای ۷۴۷ ایران ایر و ماهان فرسوده محسوب می‌شوند و با اینکه ایمنی این هواپیماها بسیار بالاست و توان تعمیراتی مخصوصاً در ایران ایر قوی است ولی سال هاست عمر این مدل هواپیماها در ایران پایان یافته‌است.
دربارهٔ نیم بیشتری از ایرباس‌های ایران ایر هم می‌توان چنین قضاوتی کرد. البته ایرباس‌های ماهان به دلیل سال کارکرد کمتر وضعیت بسیار بهتری نسبت به ایران ایر دارند ولی این شرکت هم احتیاج به نوسازی و خریدهای جدید دارد.
اگر در زمینه ساخت هواپیماهایی با ظرفیت کمتر از ۲۰۰ نفر رقبای بسیاری مانند بمباردیر کانادا و امبرائر برزیل برای بوئینگ و ایرباس وجود دارد در زمینه هواپیماهای پهن‌پیکر مسافربری این دو شرکت همچنان انحصار بازار را در دست دارند ولی در میان مدل‌های جدید این دو شرکت کدام یک بهترین گزینه برای خرید است؟
فرهاد پرورش مدیر عامل ایران ایر در این باره گفته‌است جت‌های پهن‌پیکر نظیر ای۳۳۰ و ای۳۵۰، ۷۷۷ و ۷۸۷ و «شاید» ۷۴۷–۸ می‌تواند برای شرکت ایران ایر مناسب باشد.
در میان مدل‌هایی که فرهاد پروش از آن نام برده بوئینگ ۷۸۷ و ایرباس اِی۳۵۰ جدیدترین مدل‌ها هستند.
این دو مدل هم کلاس هستند و رقیب اصلی یکدیگر به شمار می‌روند. اما کدام یک بهترند و برای ایران مناسب‌تر است؟
بوئینگ ۷۸۷ دریم‌لاینر هم‌اکنون پیشرفته‌ترین هواپیمای ساخته شده بوئینگ است. این جت مسافربری دوموتوره ظرفیت ۲۴۰ نفر در سری ۸، ۲۹۰ نفر در سری ۹ و ۳۳۰ نفر در سری ۱۰ در دو کلاس پروازی را دارد. این هواپیما نسبت به دیگر هواپیمای مسافربریِ بوئینگ از لحاظ مصرف سوخت دارای بازده بالاتری است و اولین بوئینگی است که مواد کامپوزیت در بیشتر بدنهٔ آن به‌کار رفته‌است. این بوئینگ داری قدرت مانور بی‌نظیری در جت‌های مسافر بری است و در یک پرواز نمایشی درست بعد از بلند شدن با حالت کاملاً عمود بر زمین به سمت آسمان صعود کرد.
قیمت این مدل به ترتیب ۲۲۴، ۲۶۴ و ۳۰۶ میلیون دلار در سری ۸، ۹ و ۱۰ است.
ایرباس اِی۳۵۰ رقیب بوئینگ ۷۸۷ یک هواپیمای مسافربری پهن‌پیکر و دوموتوره است که مانند ۷۸۷ در ساختش از مواد کامپوزیت استفاده شده این عامل سبب کاهش مصرف سوخت و قابلیت بالای هواپیما در مانور شده‌است.
شرکت ایرباس مدعی است که مصرف سوخت این هواپیما و هزینه‌های عملیاتی آن به مراتب کمتر از بوئینگ ۷۸۷ است.
شرکت هواپیمایی قطر یکی از اولین خریداران این هواپیما است.
این مدل در سه سری ۸۰۰، ۹۰۰ و ۱۰۰۰ به ترتیب در دو کلاس پروازی ۲۷۶، ۳۱۵ و ۳۸۷ مسافر را می‌تواند جابجا کند و به ترتیب ۲۶۹، ۳۰۴ و ۳۵۱ میلیون دلار قیمت دارد.
حداکثر سرعت ایرباس ۳۵۰ حدود ۸۹ صدم ماخ و حداکثر سرعت بوئینگ ۷۸۷ حدود ۹ دهم ماخ است از نظر برد پروازی هم ایرباس ۳۵۰ حدود ۱۴ هزار ۳۵۰ کیلومتر برد و بوئینگ ۷۸۷ حدود ۱۴ هزار ۱۰۰ کیلومتر برد دارد. بر اساس این شواهد فنی ایرباس برد بیشتر و مسافر بیشتری حمل می‌کند ولی بوئینگ سرعت و قدرت مانور بیشتری دارد. البته به نسبت ایرباس ۳۵۰ از بوئینگ ۷۸۷ گران‌تر است.
دو مدل ایرباس اِی۳۴۰ و اِی۳۳۰ در برابر بوئینگ ۷۷۷ قرار دارند؛ که با توجه به گزارش‌های فنی و مقایسه‌های مختلف بوئینگ ۷۷۷ دارای مصرف سوخت کمتر و هزینه تعمیرات کمتری در مقابل ایرباس بوده‌است بیشتر خطوط پروازی جهان هم برای دوربردترین هواپیماهای خود از بوئینگ ۷۷۷ استفاده می‌کنند. بوئینگ ۷۷۷ برد پروازی تا ۱۷ هزار کیلومتر دارد.
قطر موتور یک هواپیمای ۷۷۷ به اندازه قطر یک هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ است. موتور این هواپیما هم از قوی‌ترین موتورهای هواپیماهای مسافربری در جهان محسوب می‌شود. این هواپیما در دو کلاس پروازی ظرفیت ۴۵۰ مسافر را دارد و قیمت آن حدود ۳۲۰ میلیون دلار است.
در مقابل ایرباس اِی۳۳۰ قادر به حمل ۳۳۰ مسافر در دو کلاس پروازی است و قیمت ۲۵۰ میلیون دلار دارد این مدل از نظر برد پروازی ۱۱ هزار کیلومتر برد دارد.
مدل ایرباس اِی۳۴۰–۶۰۰ با توانایی حمل ۴۱۰ نفر مسافر در دو کلاس پروازی و برد۱۴ هزار و ۶۰۰ کیلومتر ۲۷۰ میلیون دلار قیمت دارد.
در میان سنگین‌وزن‌های هواپیماهای پهن‌پیکر هم دو هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ سری ۸۰۰ با قیمت ۳۵۷ میلیون دلار و ظرفیت ۶۰۰ نفر در مقابل ایرباس اِی۳۸۰ بزرگ‌ترین هواپیمای مسافربری جهان با قیمت ۴۲۸ میلیون دلار و ظرفیت ۸۰۰ نفر قرار می‌گیرد ایرباس اِی۳۸۰ به دو دلیل مزیت کمتری برای خطوط هوایی ایران نسبت به بوئینگ ۷۴۷ دارد اول آنکه تنها دو فرودگاه می‌توانند میزبان چنین هواپیمایی در ایران باشند و دوم آنکه هزینه تعمیر و نگهداری این هواپیما بسیار بالاست.
در مجموع با توجه به موارد گفته شده اگر قیمت را در کنار عواملی مانند برد، تعداد صندلی و آشنایی خطوط هوایی ایران با ایرباس قرار دهیم بهترین گزینه برای خرید در کلاس هواپیماهای پهن‌پیکر در ایران ایرباس اِی۳۳۰ است، ولی اگر مسئله مدرن بودن و استفاده از آخرین فناوری‌ها را هم به عوامل قبلی اضافه کنیم بوئینگ ۷۸۷ گزینه مناسبی است. البته برای استفاده‌های خاص مانند برد عملیاتی بالا و تعداد مسافر زیاد به‌ویژه برای سفرهای حج دو گزینه بوئینگ ۷۷۷ و ۷۴۷ سری ۸۰۰ برای خطوط هوایی ایران منطقی به‌نظر می‌رسند.