تأثیر بازگشت جلال طالبانی بر وضعیت عراق

جلال طالبانی٬ رئیس‌جمهوری عراق که نزدیک به دو سال گذشته در آلمان تحت درمان بوده٬ روز شنبه ۲۸ تیر به کشورش بازگشت.

او که بعد از یک حمله قلبی٬ برای درمان به برلین منتقل شده بود، عصر روز شنبه وارد فرودگاه شهر سلیمانیه در منطقه کردستان عراق شد. آقای طالبانی تا پیش از این بیماری یکی از بانفوذترین سیاستمداران عراقی بود.

گزارشی از تأثیر بازگشت او بر وضعیت عراق:

گفت‌وگوی کیوان حسینی با سامان رسول‌پور در مورد بازگشت جلال طالبانی

وقتی حدود دو سال پیش جلال طالبانی رئیس جمهوری عراق کشورش را برای درمان ترک کرد این کشور وضعیت باثبات مستحکمی نداشت. اما هرچه بود به رغم حملات گاه و بیگاه شبه نظامیان باز عراق کشوری یکپارچه به نظر می‌آمد. حالا که بعد از دو سال آقای طالبانی به کشورش باز می‌گردد از آن عراقی که ترکش کرد دیگر خبری نیست.

شورش برق‌آسای یک گروه شبه‌نظامی اسلام‌گرا که به داعش معروف شد و نامش را به حکومت اسلامی تغییر داد، عراق را با یکی از بزرگترین بحران‌های خود از زمان سقوط صدام حسین تا امروز روبه‌رو کرده‌است. بخشی از این کشور هم اکنون تحت کنترل این گروه است و تاکید ویژه این گروه بر سنی‌مذهب بودن در کشوری که اکثریت مسلمانانش و نخست‌وزیرش شیعه هستند دشواری‌های پیش روی اتحاد عراق را چندین برابر کرده.

همزمان غیبت دوساله آقای طالبانی حزب او یعنی اتحادیه میهنی کردستان عراق را نیز تضعیف کرده و در رقابت‌های سیاسی میان احزاب کُرد، این حزب تا اندازه‌ای به عقب رانده شده‌است. در چنین شرایطی بازگشت رئیس جمهور کرد عراق که مدت‌ها نقش پیر خردمند را در مناقشات گروه‌های سیاسی بازی می‌کرد، چه تاثیری بر عراق بحران زده خواهد داشت؟

سامان رسول‌پور روزنامه‌نگار آشنا به مسائل کردستان عراق معتقد است که اول از همه، اتحادیه میهنی احتمالاً جانی دوباره خواهد گرفت:

بازگشت آقای طالبانی می‌تواند آن جایگاه همیشگی اتحادیه میهنی کردستان را تا حدودی برگرداند. آقای طالبانی اگر چه ممکن است مثل سابق نتواند بسیار فعال باشد اما خود به خود بازگشت ایشان می‌تواند روی معادلات تاثیرگذار باشد. در هر حال به خاطر وزن ایشان، به خاطر جایگاه سیاسی ایشان پسرشان هم گفتند که حالشان هم تا حدودی خوب هست و ممکن است همچنان در حوزه سیاسی حضور داشته باشد و نمی‌توانند بی‌تفاوت باشند. اما معنی حرف ایشان این نیست که به اصطلاح مثل قبل می‌توانند در جایگاه ریاست جمهوری عراق فعال باشند.

در وضعیت پیچیده امروز عراق یکی از مباحث مهم این روزها برای سیاست داخلی این کشور انتخاب جانشینی برای جلال طالبانی نیست. بر اساس توافقی که برای تقسیم قدرت در عراق شده، رئیس جمهور باید از میان کردها انتخاب شود. این درحالی است که زمزمه برپایی همه‌پرسی برای استقلال کردستان عراق از هر زمان دیگری بیشتر شنیده می‌شود.

موضع آقای طالبانی در برابر برپایی این همه‌پرسی احتمالی و به طور کلی طرح مسئله استقلال عراق چیست؟

سامان رسول‌پور: تا این لحظه هیچکدام از اعضای حزب ایشان و کسانی که به ایشان نزدیک هستند مواضع آقای طالبانی را در خصوص تحولات اخیر مشخص نکرده‌اند و خودشان هم نتوانسته‌اند که با افکار عمومی صحبت کنند. آقای طالبانی در گذشته دو تا موضع داشتند. یکی این که همیشه بر حق تعیین سرنوشت کردها تاکید کردند اما در عین حال آقای طالبانی به نسبت آقای بارزانی تا حدودی سیاست‌شان در چارچوب عراق بود. یعنی ایشان همیشه بیشتر یک سیاست عراقی اتخاذ می‌کردند. برخلاف آقای بارزانی که یک ذره ملی‌گراتر بودند و یک ذره روی حق تعیین سرنوشت تاکید بیشتری کردند.

با این وضع اگر بعد از بازگشت جلال طالبانی کردها نامزدی را برای جانشینی او معرفی کنند و بار دیگر یک کرد ریاست جمهوری این کشور را به دست بگیرد، باز مسئله همه‌پرسی برای استقلال کردستان مطرح خواهد شد؟ به بیان دیگر آیا ریاست جمهوری یک کُرد ضربه‌ کلیدی به جدایی‌طلبان نیست؟

کردها دو سیاست را به پیش می‌برند. ممکن است که این تلقی را به وجود بیاورد که حضور کردها در پست ریاست جمهوری در تضاد خواهد بود با خواسته استقلال یا به کلی بریدن از عراق و سیاست‌های عراقی. اما کردها اولاً خط قرمزشان این است که آقای مالکی در دور سوم نخست وزیر نشوند و همچنین موضوع کرکوک، شهر نفت‌خیز کرکوک و مناطقی که قبلاً‌ به ادعای کردها، به گفته کردها اکثرشان کرد بودند و اما جدا شده بودند از جغرافیای اقلیم کردستان، اینها به شکل قانونی به جغرافیای اقلیم کردستان الحاق شوند.

علاوه بر این کردها یک خواسته دیگر دارند، خواسته سوم‌شان این است که در عراق یک نفر به قدرت نرسد. یک نفر نخست وزیر نشود که تمامیت‌خواه باشد و عراق را به سمت تک‌روی و دیکتاتوری ببرد. اگر این سه تا به هر حال عملی شود و در نظر گرفته شود ممکن است که کردها در کوتاه‌مدت و شاید میان‌مدت از بحث استقلال تا حدودی بگذرند. اما فکر نمی‌کنم که به شکل استراتژیک این خواسته را کنار بگذارند.

جلال طالبانی، مردی که بخش بزرگی از عمر سیاسی خود را در جوانی صرف مبارزه برای استقلال کردستان کرده، این روزها که برخی کردهای عراقی خود را در آستانه یک تحول تاریخی برای تاسیس یک کشور مستقل می‌بینند، می‌تواند نقشی را به کلی مغایر آنچه در جوانی به دنبالش بوده بازی کند.

حالا همه منتظر موضع‌گیری رسمی و شفاف رئیس جمهور عراق‌اند.