پرستو صبور
کارشناس ارشد روابط بین‌الملل
علی‌رغم اینکه این روزها جواد ظریف ـ وزیر امور خارجه ایران و رئیس تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ـ به شدت از جانب دلواپسان به خاطر پیاده‌روی در ژنو با جان کری ـ وزیر امور خارجه آمریکا ـ در مظان اتهام و انتقاد است، اما به نظر می‌رسد روند مذاکرات هسته‌ای با پیشرفت‌هایی همراه بوده‌است.
نه تنها سخنگوی وزارت خارجه چین و لاوروف، وزیر خارجه روسیه، بلکه جین ساکی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده نیز خبر از پیشرفت در مذاکرات داده‌اند.
نشانه دیگر پیشرفت در روند مذاکرات را می‌توان در واکنش‌های شدید مخالفان توافق، چه در آمریکا و چه در ایران، دید. البته تلاش‌های پیدا و پنهان نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل برای شکست مذاکرات هسته‌ای ایران نیز بر کسی پوشیده نیست.
تا چندی پیش، یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های امیدواران به نتایج مذاکرات، پیروزی جمهوری‌خواهان در انتخابات کنگره آمریکا بود. گرچه اوباما پیش از اینها نیز هشدار داده بود که هرگونه تحریم جدید علیه ایران را وتو خواهد کرد، اما آرایش جدید صحنه سیاسی آمریکا حاکی از آن است که اوباما برای پیش‌بردن مذاکرات و جلوگیری از وضع تحریم‌های جدید علیه ایران در کنگره با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد بود.
پیروزی جمهوری‌خواهان در انتخابات کنگره با ۵۴ کرسی (از ۱۰۰ کرسی)، به آنها این قدرت را می‌دهد که به سادگی هر طرحی را با اکثریت نسبی ۵۱ رأی به صحن مجلس ببرند.
بدین ترتیب آنها با تنها ۶۰ رأی می‌توانند هر طرحی را تصویب کنند. گرچه که رئیس‌جمهور می‌تواند مصوبه‌ها را وتو کند، اما چنانچه سناتورها بتوانند طرحی را با دو سوم آرا به اضافه یک رأی ـ یعنی ۶۷ رأی ـ تصویب نمایند، بر اساس قانون اساسی ایالات متحده، رئیس‌جمهور دیگر حق وتو نخواهد داشت.
جمهوری‌خواهان همواره اوباما را برای مذاکره با ایران به باد انتقاد گرفته‌اند و از او با عنوان رهبری ضعیف یاد کرده‌اند. آنها بر این باور هستند که تحریم‌ها ایران را به پای میز مذاکره آورده‌است و بنابراین افزایش تحریم‌ها سبب خواهد شد که ایران در پای میز مذاکره امتیازات بیشتری دهد.
بدین ترتیب آنها بر این باور هستند که تحریم‌های جدید در واقع به بهبود موضع آمریکا در میز مذاکره می‌انجامد و حاصل مذاکرات نیز توافق بهتری برای آمریکا خواهد بود.
درصد پایین میزان رضایت از اوباما در میان مردم آمریکا (۴۸٪)، فضای سیاسی به شدت دوقطبی در آمریکا و همین طور رو به پایان بودن دوره هشت‌ساله ریاست جمهوری اوباما نیز این بیم را افزایش داده‌است که جمهوری‌خواهان می‌توانند برای به تصویب رساندن طرح تحریم‌ها علیه ایران دموکرات‌ها را با خود همراه کنند و آن ۶۷ رأی طلایی یعنی اکثریت مطلق را به دست آورند.
اما آنچه فعلاً بازی را به نفع ایران پیش برده، رخدادها و حاشیه‌های پس از سخنرانی سالانه اوباما در کنگره و همین‌طور اوضاع ژئوپولتیک خاورمیانه است. اوباما در کنگره برای اولین بار و به طور مستقیم، به کنگره‌ای که هر دو رکن آن در تسخیر جمهوری‌خواهان است، هشدار داد که هرگونه تحریم جدید علیه ایران را وتو خواهد کرد. در پی این سخنرانی تعدادی از جمهوری‌خواهان تهدید کردند که طرح تحریم‌ها را با رای طلایی و وتونشدنی ۶۷ رای تصویب خواهند کرد.
اما یک حرکت پیش‌بینی نشده از طرف جان بینر جمهوری‌خواه، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا، در تلاش برای گردهم آوردن ۶۷ سناتور و تصویب تحریم‌ها به نتیجه‌ای معکوس بدل شد. جان بینر بر خلاف تشریفات رایج بین‌المللی، بدون هماهنگی با کاخ سفید، از بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل برای سخنرانی در مورد خطر افراط‌گرایی اسلامی و برنامه اتمی ایران در کنگره، دعوت کرد.
در پی این اقدام، کاخ سفید نیز اعلام کرد که نه تنها اوباما، بلکه جو بایدن معاون ریاست جمهوری و جان کری وزیر خارجه آمریکا، هیچ‌یک با نتانیاهو دیدار نخواهند کرد. واکنش‌ها علیه این اقدام به دموکرات‌های کاخ سفید ختم نشد. حتی فاکس‌نیوز، شبکه خبری محافظه‌کار آمریکا، که به طور معمول از هر انتقادی علیه اوباما استقبال می‌کند، در یکی از برنامه‌های خود از جان بینر به شدت انتقاد کرد.
این میزان تنش در روابط میان اسرائیل و آمریکا تا کنون بی‌سابقه بوده‌است. به طوری که حمایت از اسرائیل عملا به اولویت حزب جمهوری‌خواه بدل شده‌است و به نظر می‌رسد دیگر فقط اوباما نیست که با نتانیاهو و سیاست‌هایش اختلافات عمیقی دارد، بلکه کم‌کم حزب دموکرات هم از اسرائیل فاصله می‌گیرد، هرچند این روند هنوز بسیار آرام است.
بسیاری از دموکرات‌های طرفدار پروپاقرص اسرائیل، از جمله هیلاری کلینتون، که احتمالاً کاندیدای دموکرات‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری آینده خواهد بود، در حمایت از اوباما با وضع تحریم‌های جدید مخالفت کرده‌اند.
به علاوه، در سال‌های اخیر و با توجه به سیاست‌های نتانیاهو و حمله سال گذشته اسرائیل به نوار غزه، انزوای جهانی اسرائیل سرعت بیشتری به خود گرفته‌است. به رسمیت شناختن فلسطین توسط سوئد، و آرای نمادین پارلمان انگلستان، ایرلند، فرانسه و اسپانیا در به رسمیت شناختن فلسطین نیز حاکی از ناامیدی و خشم اروپا علیه اسرائیل است.
بنا به آنچه گفته شد، ادامه تنش‌ها در روابط اسرائیل با سایر کشورهای دنیا، چنانچه سیاست کنونی خود را دنبال کند امری محتمل است. اما در آمریکا و آنجا که پای ایران در میان باشد، تا قبل از حاشیه‌های اخیر دعوت غیرمنتظره رئیس مجلس نمایندگان آمریکا از نتانیاهو، معمولا اغلب دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان در سخت‌گیری با ایران با یکدیگر هم‌نظر بوده‌اند.
خشم دموکرات‌ها علیه نتانیاهو شاید در بهترین زمان ممکن برای ایران به وقوع پیوسته‌است. در این شرایط، امید آن می‌رود که مذاکرات دوجانبه ایران و آمریکا که در ژنو که با پیاده‌روی پر سروصدای وزاری خارجه دو کشور همراه بود، راه را برای رسیدن به راه‌حل نهایی هموارتر کرده باشد.
به علاوه اتفاقات سخت و پرخون این روزهای خاورمیانه، از ظهور و پیشروی داعش در عراق، تا جنگ سوریه، تا سقوط صنعا به دست حوثی‌های شیعه و مرگ پادشاه عربستان فرصتی را ایجاد کرده‌است تا ایران بتواند نقش مؤثرتری در ثبات و امنیت منطقه ایفا کند.
از این گذشته، اوباما به خوبی می‌داند که برای غلبه بر گروه‌های افراطی و تروریستی منطقه به کمک ایران نیاز خواهد داشت. حقیقت این است که این روزها منافع ملی ایران و آمریکا، به‌ویژه در مسائل خاورمیانه، نقاط مشترک بسیاری با هم دارند؛ بنابراین، حل اختلافات هسته‌ای می‌تواند راه را برای همکاری بیشتر این دو کشور در دست‌یابی به اهداف مشترک هموار کند و ایران همانطور که اوباما هم در مصاحبه‌اش با شبکه ان‌پی‌آر گفت به یک قدرت موفق منطقه‌ای تبدیل شود.
تا رسیدن به پایان ماراتون مذاکرات هسته‌ای زمان چندانی باقی نمانده‌است. ایران و ۱+۵ برای تدوین چارچوب نهایی توافق تنها سی و چند روز فرصت دارند. دوازدهم اسفند ماه امسال، نتانیاهو به آمریکا سفر خواهد کرد تا در مورد خطر برنامه هسته‌ای ایران در برابر کنگره آمریکا سخنرانی کند.
او تلاش خواهد کرد تا ۶۷ رای طلایی و وتونشدنی برای تصویب تحریم‌ها علیه ایران را بدست آورد.
چنانچه تا آن روز دیپلمات‌ها چارچوب توافق نهایی را تدوین کرده باشند، پیوند زدن منافع ملی آمریکا و درخواست وضع تحریم‌های جدید علیه ایران برای نتانیاهو کاری بس دشوار خواهد بود. چراکه احتمال همکاری دموکرات‌های دلخور از این دعوت بدون هماهنگی، با نتانیاهو، علیه سیاست خارجی مورد نظر رئیس‌جمهور کشورشان بسیار کم به نظر می‌رسد. اما چنانچه تا آن روز چارچوب نهایی مشخص نشده باشد، احتمال پیروزی نتانیاهو در برابر اوباما چندان دور از تصور نیست.