ترکیب و هیئت رئیسه کمیسیون‌های تخصصی مجلس به نفع فراکسیون ولایت توزیع شد و فراکسیون امید ناکامی بزرگ دیگری را تجربه کرد. رویداد فوق در ادامه انتخابات هیئت رئیسه آشکار ساخت که فراکسیون امید و اصلاح‌طلب‌ها در مجلس دهم در موقعیت اقلیت قرار دارند و بر خلاف محاسبات آنها شکافی در فراکسیون ولایت ایجاد نشده‌است.
البته فراکسیون ولایت که با مشارکت همه گروه‌های اصول‌گرا و اکثریت نمایندگان منفرد (مستقل) تشکیل شده‌است، بعد از انتخابات هیئت رئیسه دائم و ناکامی محمد دهقان از اصول‌گرایان افراطی در کسب نائب رئیسی دوم دچار بحث‌های درونی شد و دلخوری‌هایی بین برخی از اعضاء به دلیل عدم التزام به مصوبات فراکسیونی از سوی همه ایجاد گشت، اما انتخابات کمیسیون‌های تخصصی نشان داد، که این فراکسیون تقریباً انسجامش را حفظ کرده‌است.
در ادامه نتایج بررسی ترکیب هیئت رئیسه ۱۲ کمیسیون تخصصی مجلس در موارد زیر تشریح می‌گردد:
پیروزی اصول‌گرایان
فراکسیون ولایت اکثر رؤسا، نواب و دبیران کمیسیون‌های امنیت ملی و سیاست خارجی، انرژی، فرهنگی، امور شوراها، صنایع و معادن، آموزش و تحقیقات، اقتصادی، کشاورزی، اجتماعی و عمران را در اختیار می‌گیرد. همه ۱۲ نفری که رئیس کمیسیون‌های یادشده هستند گرایش اصول‌گرایی داشته و متعلق به بخش‌های مختلف آن هستند. به نظر می‌رسد این بار تقسیم پست‌ها با رضایت داخلی زیرمجموعه‌های فراکسیون ولایت انجام شده‌است.
این اتفاق همسویی مجلس دهم با خواست و اراده اصول‌گرایان میانه را تقویت می‌کند. کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی فرقی با مجلس نهم نکرد. تداوم ریاست علاءالدین بروجردی در کنار سخنگویی سید حسین نقوی از اصول‌گرایان افراطی نشان می‌دهد مجلس در سیاست خارجی به حمایت انتقادی از دولت روحانی ادامه می‌دهد و در عین حال بر رعایت خطوط قرمز رهبری اصرار می‌ورزد. حاکمیت مطلق در کمسیون‌های فرهنگی، امور شوراها و اجتماعی نیز فرضیه‌ای را تقویت می‌کند که در زمینه سیاست داخلی و حوزه‌های فرهنگی واجتماعی مجلس دهم مسیری همسو با اصول‌گرایان را دنبال می‌کند و در مسیر گشایش‌های سیاسی و فرهنگی گام برنمی‌دارد.
افول بیشتر اصلاح‌طلبان
نتایج انتخابات هیئت رئیسه کمیسیون‌ها و چینش نمایندگان بار دیگر در اقلیت بودن اصلاح‌طلبان در مجلس دهم را نشان داد و همچنین روشن ساخت موقعیت آنها نسبت به آغاز کار مجلس ضعیف‌تر شده‌است. اصلاح‌طلبان و اعتدالی‌ها فقط توانستند ریاست دو کمیسیون برنامه و بودجه و بهداشت و درمان را در اختیار بگیرند. عدم کاندیدا شدن محمدرضا عارف آشکار ساخت شرایط برای اصلاح‌طلبان در مجلس دهم در آن حد مساعد نیست که رئیس فراکسیون آنها فرصت ریاست در کمیسیون آموزش و تحقیقات را علی‌رغم ابراز تمایل اولیه به‌دست نیاورد.
ناکامی محمد قمی از نمایندگان اصلاح‌طلب و فراکسیون امید در انتخابات رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات می‌تواند از عدم کاندیداتوری عارف رمزگشایی کند. در واقع، نداشتن رأی باعث شده تا عارف قید کاندیداتوری و رقابت را بزند. انتخاب زاهدی که در ادبیات سیاسی اصلاح‌طلبان افراطی محسوب می‌شود، ادعای آنان در شکست کامل افراطی‌ها در مجلس دهم را زیر سؤال می‌برد.
البته کاندیداهای فراکسیون امید اکثراً علاقه‌مند به حضور در فراکسیون‌های اقتصادی و سیاست خارجی بودند و ابتدا به ساکن تعداد کمی از آنها نسبت به حضور در کمیسیون‌های آموزشی، فرهنگی و حقوقی اعلام تمایل کرده بودند! به جز یک نفر (احمد مازنی)، هیچ‌کدام از نمایندگان فهرست امید ابتدا داوطلب کمیسیون فرهنگی نشدند. اگر چه در ادامه چند چهره چون فاطمه ذوالقدر به کمیسیون پیوستند، ولی در نهایت کمیسیون فرهنگی شبیه دوره قبل با حضور چهره‌های مدافع سخت‌گیری فرهنگی نظیر نصرالله پژمانفر و احمد سالک شکل گرفت.
کمیسیون اصل ۹۰ هم مانند کمیسیون فرهنگی با بی‌توجهی نمایندگان اصلاح‌طلب و اعتدالی مواجه شد و تقریباً هیچ‌کدام از نمایندگان لیست امید سراغ آن نرفتند. در حالی که کمیسیون اصل ۹۰ به لحاظ قانونی اختیار تحقیق و تفحص از همه نهادها را دارد و همچنین می‌تواند از قوه قضائیه جهت پرونده‌های قضائی توضیح بخواهد و تخلفات را گزارش دهد. از این‌رو اگرچه گزارش‌های کمیسیون اصل ۹۰ ضمانت اجرایی ندارد اما ابزاری مناسب برای مستند کردن تخلفات و مفاسد و اثرگذاری بر جامعه است.
این اتفاق نشان می‌دهد علاوه بر اقلیت بودن اصلاح‌طلبان در مجلس دهم، کیفیت و ویژگی‌های نمایندگان اصلاح‌طلب نیز فاصله چشمگیری با عملکرد اصلاح‌طلبان در سال‌های ۷۶ تا ۸۴ و انتظارات افکار عمومی و رأی‌دهندگان تهرانی دارد. در انتخابات مجلس دهم هنرمندان و اصحاب رسانه نقش مهمی در ایجاد موج انتخاباتی برای رأی‌آوری لیست امید داشتند و کنترل اصول‌گرایان بر کمیسیون‌های فرهنگی، اجتماعی و اصل ۹۰ تأثیر منفی بر رویکرد سیاسی آنها در آینده خواهد داشت.
حضور زاهدی وزیر علوم محمود احمدی‌نژاد نیز پیام منفی برای دانشجویان و دانشگاهیان دارد که کماکان کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس ابزاری برای محدودیت‌ها و تقویت فضای پلیسی در دانشگاه‌ها خواهد بود.
بی‌توجهی به عدالت جنسیتی
در انتخابات هیئت رئیسه کمیسیون‌ها به مانند انتخابات هیئت رئیسه مجلس سهم کمی در اختیار نمایندگان زن قرار گرفت و هیچ‌یک نتوانستند رئیس کمیسیون شوند. دو نفر از آنها نایب رئیس اول، یک نفر دبیر اول و سه نفر دبیر دوم شدند. این رویداد روشن می‌سازد که دیدگاه جنسیتی برای کاهش نابرابری‌های جنسیتی و اعطاء فرصت ویژه برای توانمندسازی زنان در مجلس دهم طرفدار ندارد و کماکان سقف‌های واقعی و شیشه‌ای برای مشارکت سیاسی زنان در ذهنیت اکثریت نمایندگان مجلس وجود دارد.
پسامد اصلی تعیین ترکیب هیئت رئیسه کمیسیون‌های مجلس، اثبات موقعیت اقلیت اصلاح‌طلبان در مجلس دهم است که کار را برای مدیریت انتظارات دشوار می‌سازد.
این دشواری محصول شکاف بین فضاسازی تبلیغاتی به عنوان اکثریت و اقلیت بودن در عرصه واقعی مجلس است. اگر اصلاح‌طلبان از ابتدا با واقع‌بینی جایگاه اقلیت خود را پذیرفته و پایگاه حامی و افکار عمومی را نسبت به این موقعیت و انتظارات متناسب توجیه می‌کردند و رویکرد جبهه‌ای را در پیش می‌گرفتند، الان شرایط بهتری دارند. اما داعیه اکثریت داشتن و تبدیل به اقلیت شدن حفظ امید در پایگاه اجتماعی مخاطب و حضور مؤثر در عرصه سیاسی را با چالش‌های جدی مواجه می‌سازد.
-----------------------------
نظرات طرح‌شده در این یادداشت، الزاماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.