سفر روز جمعه اسماعیل هنیه، رئیس دولت خودگردان نوار غزه به تهران، بعد از اقامت چند روزه وی در دوحه و انجام مذاکرات رسمی با مقامات قطر، در آستانه خانه‌تکانی سیاسی با اهمیتی صورت می‌گیرد که در نهایت گروه نظامی‌گرای حماس را از محور دمشق-تهران دور و به عمل‌گرایان ثروتمند و بانفوذ منطقه نزدیکتر خواهد ساخت.
تغییر جهت سیاسی حماس و دور شدن از روش‌های افراطی گذشته را، که بیش از هر عامل دیگری می‌توان به شکل گرفتن تغییرات سیاسی ناشی از بهار عرب، و اکثریت یافتن اخوان‌المسلمین و اسلام گرایان معتدل در پارلمان مصر نسبت داد، عملا از ماه‌های پایانی سال گذشته مسیحی، با آزادی گیلعاد شلیط، سرباز اسیر اسرائیلی و مبادله او با ۱۰۲۷ زندانی فلسطینی به مرحله تازه‌ای وارد شد.
شلیط که در سال ۲۰۰۷ توسط مردان مسلح فلسطینی ربوده شده و بیش از ۵ سال در اسارت بسر می‌برد، با فشار دولت تازه مصر و حمایت اسلامگرایان آن کشور، از سوی حماس آزاد شد.
در پی‌آمد سازش بزرگ حماس و اسرائیل، که در اصل هرگز از حمایت تهران و دمشق برخوردار نبود، خالد مشعل رهبر جنبش حماس اعلام کرد که از رهبری دفتر سیاسی جنبش کناره‌گیری خواهد کرد و در انتخابات بعدی نامزد این منصب نخواهد شد.
سفرهای دوستی
انجام دور اول دیدارهای اسماعیل هنیه از کشورهای منطقه و سفر ماه گذشته وی به مصر، سودان، ترکیه و تونس، پیش‌درآمد حرکت‌هایی بود که رهبری حماس به‌منظور هماهنگ شدن با تغییرات سیاسی منطقه آغاز کرد، و با در نظر داشتن دورنمای قدرت گرفتن اخوان المسلمین در مصر ادامه داد.
گروه حماس که در عمل زاییده اخوان‌المسلیمن، و شاخه فلسطینی آن بشمار می‌رود، در شرایطی که اسلامگرایان مصر در جهت کسب اطمینان و جلب همکاری جامعه جهانی و فراهم ساختن زمینه به دست گرفتن قدرت در آن کشور تلاش می‌کنند، نمی‌توانست با ادامه سیاست‌های افراطی گذشته و تقابل با روش‌های تغییر یافته برادر بزرگتر (اخوان المسلیمن) قرار گیرد.
تغییر جهت باد در منطقه
تغییر وضعیت رژیم اسد در سوریه و ادامه کشتار مسلمانان سنی توسط نیروهای امنیتی دولت آن کشور نیز مزید بر علت شد و شرایط ادامه همکاری نزدیک حماس با دولت دمشق را دشوارتر از پیش ساخت.
دیدار خالد مشعل، رهبر حماس که در سوریه زندگی می‌کند، از امان پایتخت اردن، و ملاقات رسمی روز یکشنبه وی با ملک عبدالله پادشاه آن کشور، همزمان با آغاز دور دوم سفر اسماعیل هنیه به خلیج فارس و دیدار چندروزه نخست‌وزیر حماس از قطر، به روشنی، حاکی از فاصله گرفتن حماس از محور افراطی تهران-دمشق، و نزدیکی آن با کشورهای معتدل و عمل‌گرایان عرب منطقه است.
دیدار مشعل از امان اولین سفر رسمی رهبر حماس به اردن، بعد از تعطیل دفتر این گروه فلسطینی در پایتخت آن کشور در سال ۱۹۹۹ به‌شمار می‌آید. پس از رویداد یاد شده، دفتر حماس از امان به دمشق منتقل شد، و اینک خالد مشعل نیز در سوریه اقامت دارد. در اردن بیش از ۲ میلیون فلسطینی ثبت اقامت شده زندگی می‌کنند.
جابجایی‌های آینده
در ادامه جابجایی‌های سیاسی حماس، و در صورت نزدیکی بیشتر حماس با گروه الفتح که در ساحل غربی رود اردن قدرت را در دست دارد، می‌توان انتظار داشت که اسماعیل هنیه، بجای خالد مشعل نشسته، و مشعل که علی‌رغم تهدید به کناره‌گیری، در نگاه بسیاری از ناظران امور، همچنان علاقه‌مند و مصمم به ایفای یک نقش فعال سیاسی است، یا منصبی در رهبری اخوان‌المسلیمن بدست آورد و یا ریاست شورای ملی فلسطین را عهده‌دار شود.
حماس اینک در مسیر یک خانه‌تکانی سیاسی بزرگ قرار گرفته، و این خانه‌تکانی ناشی از ترسیم آینده نزدیکی است که در آن اخوان المسلمین در مصر به قدرت رسیده و بشار اسد در سوریه قدرت را از دست داده‌است.
در وضعیت متحول شده آینده منطقه، اخوان المسلمین در مصر، و حکومت متمایل به اخوان المسلمین در سوریه، بمنظور آغاز بازسازی اقتصادی، خود را به برخورداری از قدرت مالی کشورهای معتدل عرب و متحدان غرب نیازمند می‌بینند.
از این منظر، تحکیم مناسبات دولت‌های تازه‌پای مصر، و تونس و سوریه (در آینده‌ای نه چندان دور)، با قطر، و عربستان سعودی و کویت، از اهمیتی خاص برخوردار خواهد بود.
جمع‌بندی عمل‌گرایانه
در نگاه رهبری حماس که بند ناف آن در نوار غزه به ادامه حمایت‌های مصر متصل است، بی‌اعتنایی به نتایج تغییرات در دست تکوین منطقه می‌توانست به خودکشی غیر قابل اجتناب، و دور ماندن از مسیر تحولات سریع محلی منجر شود.
در جمع‌بندی عمل‌گرایانه حماس، که اعلام همکاری سال گذشته با الفتح در کرانه باختری یکی از نتایج اولیه آن محسوب می‌شد، قطع امید از ادامه همکاری با محور در حال افول دمشق-تهران، و نزدیکی به اردن، قطر و عربستان اجتناب‌ناپذیر می‌نمود.
فلسطینیان در گذشته نیز چنین برخورد کاسبکارانه‌ای را با جمهوری اسلامی داشته‌اند. با این تفاوت که در گذشته، بجای خالد مشعل و اسماعیل هنیه، یاسر عرفات، رئیس الفتح، که رهبری واحد هر دو جامعه فلسطینی را بر عهده داشت در فاصله چند ماه پس از سان دیدن از نیروهای مسلح ایران در کنار رئیس جمهور وقت جمهوری اسلامی در تهران، حمایت خود را متوجه صدام حسین ساخت و در کنار او قرار گرفت.
اگر چه حرکت اخیر رهبری حماس بسوی عمل‌گرایان عرب منطقه این بار به مفهوم دوری مستقیم آنها از تهران، و خصومت با جمهوری اسلامی نیست. از این لحاظ تهران، دست کم تا زمان سقوط حکومت اسد در سوریه، و از میان رفتن محور همکاری دمشق-تهران، همچنان قادر خواهد بود متظاهر به حفظ و ادامه مناسبات نزدیک و دوستانه با حماس باقی بماند.
قدرت سرمایه
طبیعت قراردادی دعوت هنیه به تهران و پذیرایی کم‌خبر از وی، بعد از دیدار پررنگ نخست‌وزیر دولت حماس از قطر، به روشنی تغییر جهت تازه و تفاوت بارز مابین اهمیت دوستان سابق و کنونی فلسطینیان را به‌نمایش می‌گذارد.
هنیه از نوار غزه راهی فرودگاه العریش شد و با هواپیمای اختصاصی امیر قطر به دوحه رفت تا پیرامون مناسبات آینده با امیرنشین قطر، احتمال ساکن شدن خالد مشعل در پایتخت آن کشور، پیش از تغییر حکومت اسد در دمشق، و همچنین سرمایه‌گذاری بزرگ دولت قطر برای ایجاد یک شهرک مجهز ورزشی و یک مرکز درمانی گسترده در غزه گفت‌وگو کند.
در تهران، مذاکرات هنیه در محور شعارهایی خواهد بود، که رهبران تغییر جهت یافته فلسطینی تکرار آنرا اقدامی کم‌هزینه در جهت دلجویی زبانی از رهبران جمهوری اسلامی تلقی می‌کنند.
تغییر جهت سیاسی حماس و دور شدن از روش‌های افراطی گذشته را، که بیش از هر عامل دیگری می‌توان به شکل گرفتن تغییرات سیاسی ناشی از بهار عرب، و اکثریت یافتن اخوان‌المسلمین و اسلام گرایان معتدل در پارلمان مصر نسبت داد، عملا از ماه‌های پایانی سال گذشته مسیحی، با آزادی گیلعاد شلیط، سرباز اسیر اسرائیلی و مبادله او با ۱۰۲۷ زندانی فلسطینی به مرحله تازه‌ای وارد شد.
شلیط که در سال ۲۰۰۷ توسط مردان مسلح فلسطینی ربوده شده و بیش از ۵ سال در اسارت بسر می‌برد، با فشار دولت تازه مصر و حمایت اسلامگرایان آن کشور، از سوی حماس آزاد شد.
در پی‌آمد سازش بزرگ حماس و اسرائیل، که در اصل هرگز از حمایت تهران و دمشق برخوردار نبود، خالد مشعل رهبر جنبش حماس اعلام کرد که از رهبری دفتر سیاسی جنبش کناره‌گیری خواهد کرد و در انتخابات بعدی نامزد این منصب نخواهد شد.
سفرهای دوستی
انجام دور اول دیدارهای اسماعیل هنیه از کشورهای منطقه و سفر ماه گذشته وی به مصر، سودان، ترکیه و تونس، پیش‌درآمد حرکت‌هایی بود که رهبری حماس به‌منظور هماهنگ شدن با تغییرات سیاسی منطقه آغاز کرد، و با در نظر داشتن دورنمای قدرت گرفتن اخوان المسلمین در مصر ادامه داد.
گروه حماس که در عمل زاییده اخوان‌المسلیمن، و شاخه فلسطینی آن بشمار می‌رود، در شرایطی که اسلامگرایان مصر در جهت کسب اطمینان و جلب همکاری جامعه جهانی و فراهم ساختن زمینه به دست گرفتن قدرت در آن کشور تلاش می‌کنند، نمی‌توانست با ادامه سیاست‌های افراطی گذشته و تقابل با روش‌های تغییر یافته برادر بزرگتر (اخوان المسلیمن) قرار گیرد.
تغییر جهت باد در منطقه
تغییر وضعیت رژیم اسد در سوریه و ادامه کشتار مسلمانان سنی توسط نیروهای امنیتی دولت آن کشور نیز مزید بر علت شد و شرایط ادامه همکاری نزدیک حماس با دولت دمشق را دشوارتر از پیش ساخت.
دیدار خالد مشعل، رهبر حماس که در سوریه زندگی می‌کند، از امان پایتخت اردن، و ملاقات رسمی روز یکشنبه وی با ملک عبدالله پادشاه آن کشور، همزمان با آغاز دور دوم سفر اسماعیل هنیه به خلیج فارس و دیدار چندروزه نخست‌وزیر حماس از قطر، به روشنی، حاکی از فاصله گرفتن حماس از محور افراطی تهران-دمشق، و نزدیکی آن با کشورهای معتدل و عمل‌گرایان عرب منطقه است.
دیدار مشعل از امان اولین سفر رسمی رهبر حماس به اردن، بعد از تعطیل دفتر این گروه فلسطینی در پایتخت آن کشور در سال ۱۹۹۹ به‌شمار می‌آید. پس از رویداد یاد شده، دفتر حماس از امان به دمشق منتقل شد، و اینک خالد مشعل نیز در سوریه اقامت دارد. در اردن بیش از ۲ میلیون فلسطینی ثبت اقامت شده زندگی می‌کنند.
جابجایی‌های آینده
در ادامه جابجایی‌های سیاسی حماس، و در صورت نزدیکی بیشتر حماس با گروه الفتح که در ساحل غربی رود اردن قدرت را در دست دارد، می‌توان انتظار داشت که اسماعیل هنیه، بجای خالد مشعل نشسته، و مشعل که علی‌رغم تهدید به کناره‌گیری، در نگاه بسیاری از ناظران امور، همچنان علاقه‌مند و مصمم به ایفای یک نقش فعال سیاسی است، یا منصبی در رهبری اخوان‌المسلیمن بدست آورد و یا ریاست شورای ملی فلسطین را عهده‌دار شود.
حماس اینک در مسیر یک خانه‌تکانی سیاسی بزرگ قرار گرفته، و این خانه‌تکانی ناشی از ترسیم آینده نزدیکی است که در آن اخوان المسلمین در مصر به قدرت رسیده و بشار اسد در سوریه قدرت را از دست داده‌است.
در وضعیت متحول شده آینده منطقه، اخوان المسلمین در مصر، و حکومت متمایل به اخوان المسلمین در سوریه، بمنظور آغاز بازسازی اقتصادی، خود را به برخورداری از قدرت مالی کشورهای معتدل عرب و متحدان غرب نیازمند می‌بینند.
از این منظر، تحکیم مناسبات دولت‌های تازه‌پای مصر، و تونس و سوریه (در آینده‌ای نه چندان دور)، با قطر، و عربستان سعودی و کویت، از اهمیتی خاص برخوردار خواهد بود.
جمع‌بندی عمل‌گرایانه
در نگاه رهبری حماس که بند ناف آن در نوار غزه به ادامه حمایت‌های مصر متصل است، بی‌اعتنایی به نتایج تغییرات در دست تکوین منطقه می‌توانست به خودکشی غیر قابل اجتناب، و دور ماندن از مسیر تحولات سریع محلی منجر شود.
در جمع‌بندی عمل‌گرایانه حماس، که اعلام همکاری سال گذشته با الفتح در کرانه باختری یکی از نتایج اولیه آن محسوب می‌شد، قطع امید از ادامه همکاری با محور در حال افول دمشق-تهران، و نزدیکی به اردن، قطر و عربستان اجتناب‌ناپذیر می‌نمود.
فلسطینیان در گذشته نیز چنین برخورد کاسبکارانه‌ای را با جمهوری اسلامی داشته‌اند. با این تفاوت که در گذشته، بجای خالد مشعل و اسماعیل هنیه، یاسر عرفات، رئیس الفتح، که رهبری واحد هر دو جامعه فلسطینی را بر عهده داشت در فاصله چند ماه پس از سان دیدن از نیروهای مسلح ایران در کنار رئیس جمهور وقت جمهوری اسلامی در تهران، حمایت خود را متوجه صدام حسین ساخت و در کنار او قرار گرفت.
اگر چه حرکت اخیر رهبری حماس بسوی عمل‌گرایان عرب منطقه این بار به مفهوم دوری مستقیم آنها از تهران، و خصومت با جمهوری اسلامی نیست. از این لحاظ تهران، دست کم تا زمان سقوط حکومت اسد در سوریه، و از میان رفتن محور همکاری دمشق-تهران، همچنان قادر خواهد بود متظاهر به حفظ و ادامه مناسبات نزدیک و دوستانه با حماس باقی بماند.
قدرت سرمایه
طبیعت قراردادی دعوت هنیه به تهران و پذیرایی کم‌خبر از وی، بعد از دیدار پررنگ نخست‌وزیر دولت حماس از قطر، به روشنی تغییر جهت تازه و تفاوت بارز مابین اهمیت دوستان سابق و کنونی فلسطینیان را به‌نمایش می‌گذارد.
هنیه از نوار غزه راهی فرودگاه العریش شد و با هواپیمای اختصاصی امیر قطر به دوحه رفت تا پیرامون مناسبات آینده با امیرنشین قطر، احتمال ساکن شدن خالد مشعل در پایتخت آن کشور، پیش از تغییر حکومت اسد در دمشق، و همچنین سرمایه‌گذاری بزرگ دولت قطر برای ایجاد یک شهرک مجهز ورزشی و یک مرکز درمانی گسترده در غزه گفت‌وگو کند.
در تهران، مذاکرات هنیه در محور شعارهایی خواهد بود، که رهبران تغییر جهت یافته فلسطینی تکرار آنرا اقدامی کم‌هزینه در جهت دلجویی زبانی از رهبران جمهوری اسلامی تلقی می‌کنند.