حمله به عراق: ۱۰ سال بعد؛ بخش دوم: حقوق بشر

ده سال پیش در چنین روزهایی هنگامی که خبر اشغال بر صدر رویدادهای جهان نشست، بحث‌های موافقان و مخالفان این لشکرکشی بزرگ نیز در کنار گزارش‌های جنگی قرار گرفت.
برخی به دفاع از آن پرداختند و بعضی دیگر به مخالفت با آن برخاستند.

از جمله اتهاماتی که جورج دبلیو بوش، رئیس جمهوری وقت آمریکا علیه رژیم بعث عراق عنوان کرده بود، کارنامه صدام حسین بر نقض گسترده حقوق بشر بود.

بر اساس اسناد سازمان‌های بین المللی مدافع حقوق بشر، دستگیری غیر قانونی مخالفان، اعدام‌های خودسرانه، ترورهای بی پروا، تبعیدهای بی بازگشت، تهدیدهای مدام و بالاخره کشتارهای دسته‌جمعی تنها بخشی از آلودگی‌های پرونده حقوق بشر رژیم صدام بود و این نقض حقوق بشر در عراق با سرنگونی رژیم بعث و صدام حسین پایان نگرفت.

این بار ناقضان حقوق بشر، گروه‌های شبه نظامی از فرقه‌های گوناگون و شبکه‌های تروریستی بودند.
در برهه‌ای کوتاه، نقض حقوق بشر در عراق دامان نیروهای آمریکایی را نیز گرفت و ماجرای زندان ابوغریب ورد زبان‌ها شد.

اینک یک دهه پس از تغییر رژیم در بغداد، حقوق بشر از جمله موضوع‌های مورد بحث است و اینکه آیا وضع حقوق بشر در عراق امروز بهتر از ده سال پیش است؟

حمله به عراق: ۱۰ سال بعد؛ بخش دوم: حقوق بشر

مایکل روبین، از کارشناسان ارشد امور خاورمیانه در مؤسسه آمریکن اینترپرایس معتقد است که برای پرسش وضعیت حقوق بشر در عراق امروز، پاسخ‌های متفاوتی وجود دارد:

«فکر می‌کنم وضعیت حقوق بشر در عراق تا حدودی بهتر از دوران صدام حسین است. البته این امر بستگی به این امر دارد که شما با چه کسانی این پرسش را مطرح می‌کنید.

در حکومت صدام حسین طبقات، فرقه‌ها و گروه‌هایی با امتیازات ویِژه وجود داشتند. هنگامی که با سقوط وی این گروه‌ها امتیازهای خود را از دست دادند به شکوه و شکایت پرداختند.

بسیاری از شیعیان و مسلماً کردها امروزه نسبت به زمان صدام حسین از وضع بهتری برخوردارند ولی به رغم این گفته‌ها تا رسیدن به حکومت قانون در عراق راه درازی در پیش است.

هنوز هم سوء رفتار در ابعادی گسترده جاری است که نه تنها از سوی دولت که حتی از جانب بعضی نیروهای شبه نظامی تحت کنترل سیاستمداران نیز اعمال می‌شود.»

آقای دیوید نیوتن از دیپلمات‌های ارشد آمریکا که سال‌ها در خاورمیانه و از جمله چهار سال سفیر واشینگتن در عراق بوده است می‌گوید که در دوران صدام اتفاقات وحشتناکی در زمینه نقض حقوق بشر رخ داد:

«در حکومت صدام حسین هیچ‌گونه حقوق بشری وجود نداشت و رژیم، هر آنچه را اراده می‌کرد انجام می‌داد.

اتفاقات وحشتناکی در آن دوران روی داد. شکنجه‌ها و کشتارهایی در ابعاد بزرگ. البته خشونت‌های بعدی در عراق دردهای فراوانی را موجب شد ولی فکر می‌کنم به‌رغم برخی تخلف‌ها، عراقیان امروزه به میزان خوبی از حقوق بشر برخوردارند.»

خانم مارینا اوتاوی، عضو «مرکز جهانی وودرو ویلسون برای پژوهشگران» که سال‌ها در کشورهای عرب حوزه خلیج فارس زیسته و پژوهش کرده، از جمله کارشناسانی است که معتقد است که اگر چه امروزه وضع حقوق بشر بهتر از زمان صدام است ولی عراق کشور تحت حکومت قانون نیست:

«فکر می‌کنم وضع حقوق بشر در عراق امروز بهتر از ده سال پیش شده، دیگر از اعدام‌های خودسرانه در عراق خبری نیست. در همین حال عراق کشوری نیست که حکومت قانون در آن جاری و حاکم باشد. به عبارت دیگر مردم بی‌محابا اعدام نمی‌شوند ولی بدون تردید زندانی می‌شوند و بدون حتی اثبات اتهام به مرگ محکوم می‌شوند.

به عنوان مثال طارق الهاشمی، معاون پیشین رئیس جمهوری به مرگ محکوم شد به اتهام جرمی که هیچ وقت هم به اثبات نرسید. آقای هاشمی سرانجام با رفتن به تبعید از مرگ نجات پیدا کرد.»

کریستوفر پروبل، معاون بخش مطالعات دفاعی و سیاست خارجی در مؤسسه پژوهشی کیتو در واشینگتن است و می‌گوید که دولت فعلی در بغداد هم به طور کامل متعهد به رعایت حقوق عراقیان نیست:

«برای چندین دهه اقلیت سنی در عراق اکثریت شیعه و کردها را سرکوب می‌کردند. و دیدیم که بعد از برکناری صدام برخی از این گروه‌ها به انتقام‌گیری از دشمنان پیشین پرداختند.

نمونه‌های وحشتناکی را در جنگ‌های داخلی عراق طی سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵ خورشیدی مشاهده کردیم.
ولی در هر حال فکر می‌کنم که اکنون هم نگرانی‌های جدی وجود دارد مبنی بر اینکه دولت نوری المالکی، نخست وزیر، به طور کامل نسبت به رعایت حقوق شهروندان عراق متعهد نیست.»

و اما معید الحیدری، روزنامه‌نگار عراقی که در بخش عربی رادیوی اروپای آزاد- رادیو آزادی- فعالیت می‌کند تصویر دیگری از وضعیت حقوق بشر در عراق ترسیم می‌کند:

«البته که وضع امروز بهتر از گذشته است و مردم از آزادی بیان برخوردارند. ولی صرف نظر از مقایسه‌ها، در حال حاضر پرسش اصلی این است که آیا مردم آماده پذیرش این آزادی هستند؟

متاسفانه بگویم که مردم عراق برای پذیرش این آزادی آماده نشده‌اند. از طرف دیگر قدرت‌هایی در منطقه وجود دارند که در برابر توسعه حقوق بشر در عراق ایستاده‌اند.

شاید به این دلیل که فکر می‌کنند که نوبت بعدی، کشور خود آنها خواهد بود. البته اگر درباره ابزارهای گسترش حقوق بشر صحبت کنیم، این ابزارها خوشبختانه امروز در عراق فراهمند.

در عراق وزارت حقوق بشر وجود دارد. صدها سازمان مردم‌نهاد تشکیل شده و رسانه‌های گوناگون غیر دولتی وجود دارند.

صدها روزنامه، رادیو و کانال‌های تلویزیونی ظهور کرده‌اند که در دوره صدام حسین هیچ یک از اینها حتی در رویا هم نمی‌گنجید.

البته در چهارچوب قانون محدودیت‌هایی هم وجود دارد ولی با ابزارهایی که برشمردم اکنون فرصت بسیار بزرگی در اختیار مردم عراق هست.»

------------------------------

از نیمه دوم دهه ۱۳۵۰ خورشیدی تا پایان سال ۱۳۸۰ خورشیدی در مدتی نزدیک به ۳۵ سال، نمونه‌هایی از اعمال دولت بعثی بر تاریخ آن کشور ثبت شده است.

از جمله به گزارش دیدبان حقوق بشر، در آوریل ۱۹۹۱ میلادی حدود ۲۲ سال پیش، پس از آنکه صدام کنترل کویت را از دست داد، قیام‌های عراقیان شیعه و کرد را سرکوب کرد.

تعداد قربانیان این کشتارها هرگز مشخص نشدند. ارقامی بین ۲۰ هزار تا یک صد هزار کشته برای کردها تخمین زده شد و بین ۶۰ هزار تا ۱۳۰ هزار برای شیعیان.

در عراق عنوان «۱۲ مرد خبیث صدام» شهره خاص و عام بود و کسانی را شامل می‌شد که از سوی رئیس جمهوری، اجازه صدور دستور شکنجه و اعدام اشخاص را داشتند.

نام‌های این عده- این ۱۲ مرد خبیث- در آستانه حمله به عراق از سوی دولت جورج بوش در آمریکا مورد استفاده و استناد قرار گرفت.

داستان نقض حقوق بشر در عراق بسیار طولانی و کم‌نظیر است. همچنان که آقای دیوید نیوتن، دیپلمات آمریکایی در این برنامه گفت، در دوران صدام اتفاقات وحشتناکی روی داد. خشونت‌های بعدی در عراق دردهای فراوانی را برای مردم این کشور موجب شد. البته موضوع امنیت هم در زمره حقوق بشر است که مردم عراق هنوز هم کاملاً از آن برخوردار نیستند.