ده سال پیش امیدواری زیادی وجود داشت که یک خط لوله بزرگ بتواند ذخایر گاز طبیعی موجود در حوزه دریای خزر و خاورمیانه را مستقیما به اروپا وصل کند.
خط لوله‌ای که «نابوکو» نامگذاری شد قرار بود از اتریش تا شرق ترکیه کشیده شود و در آنجا گاز طبیعی صادراتی کشورهای آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان و همینطور گاز ایران، عراق و مصر از طریق خط لوله‌های فرعی به آن متصل شود.
اما با گذشت زمان پروژه بلندپروازانه خط لوله نابوکو بیشتر به یک آرزو بدل شده است. در سال ۲۰۱۲ کنسرسیوم بین‌المللی که قرار بود این خط لوله را احداث کند سرمایه‌گذاری روی بخشی از خط لوله که از خاک ترکیه عبور می‌کند را رها کرده و فقط روی بخش اروپایی آن متمرکز شد.
در عین حال این کنسرسیوم که ابتدا از احداث خط لوله‌ای با ظرفیت انتقال ۳۰ میلیارد متر مکعب در سال صحبت می‌کرد ظرفیت آن را به ۱۰ میلیارد مترمکعب کاهش داد. این بازنگری‌ها در احداث پروژه نابوکو نشان داد که این طرح با دشواری‌های جدی روبرو است و اکنون این پروژه با یک عقب‌نشینی بزرگ دیگر مواجه شده است.
در روزهای اخیر یکی از بزرگترین شرکت‌های توسعه منابع گاز آذربایجان اعلام کرد که به جای خط لوله نابوکو تصمیم گرفته‌است که از خط لوله کوتاه‌تری برای انتقال گاز صادراتی خود به جنوب اروپا استفاده کنند.
خط لوله رقیب به نام «ترانس آدریاتیک» (عبورکننده از دریای آدریاتیک) به طول ۹۰۰ کیلومتر، مرز غربی ترکیه را از طریق خاک یونان و آلبانی به جنوب ایتالیا وصل می‌کند. این، ۴۰۰ کیلومتر از بخش اروپایی خط لوله نابوکو که از طریق کشورهای بلغارستان، رومانی و مجارستان به اتریش می‌رسد کوتاه‌تر است.
شرکت آذربایجانی که توسعه و صادرات گاز حوزه «شاه‌دنیز ۲» را برعهده دارد قرار است از سال ۲۰۱۹ گاز تولیدی خود را از طریق خط لوله «ترانس آدریاتیک» صادر کند. مسیر کوتاه‌تر، و تعداد کمتر کشورهایی که در مسیر انتقال گاز قرار دارند باعث شده که این خط لوله از پروژه نابوکو جذاب تر باشد.
کارشناسان بین المللی صنعت انرژی می گویند که مشکل پروژه نابوکو این است که بسیار بزرگ و گسترده است. پیدا کردن منابع صادرات گاز که همه در یک زمان واحد بتوانند به این خط لوله وصل شوند کار بسیار مشکلی است و به همین خاطر در آغاز بهره‌برداری ازاین خط لوله میزان درآمد آن ممکن است فقط در حد پرداخت حق ترانزیت به کشورهای متعددی باشد که خط لوله از آنها عبور می‌کند.
تصمیم کنسرسیوم بین‌المللی که توسعه و صادرات بخش مهمی از گاز صادراتی آذربایجان را برعهده دارد یک عامل منفی مهم برای آینده خط لوله نابوکو است. این تصمیم یادآور هشدارهای برخی از کارشناسان صنعت انرژی است که از آغاز معتقد بودند عظمت پروژه نابوکو ممکن است سودآوری تجاری آن را تحت الشعاع قرار دهد.
پروژه نابوکو در آغاز تلاشی بود از سوی کشورهای اروپایی برای کاستن از وابستگی شدید خود به گاز صادراتی روسیه که حجم آن سالانه حدود ۱۵۰ میلیارد مترمکعب است. طرح اولیه این خط لوله برای انتقال ۳۰ میلیارد مترمکعب گاز به اروپا می‌توانست حدود ۲۰ درصد از وابستگی به گاز روسیه را کاهش دهد.
کارشناسان یادآوری می‌کنند که از همان ابتدای بحث در مورد این پروژه اتحادیه اروپا و دولت آمریکا به شدت از آن استقبال کردند ولی در عمل هیچیک حاضر نشدند در پرداخت هزینه‌های ساخت آن سهیم شوند. بنابراین بخش اعظم هزینه‌های احداث آن روی دوش صادرکنندگان گاز افتاده است و آنها نیز قاعدتا تنها از دیدگاه تجاری و حساب و کتاب هزینه‌ها به این پروژه می‌نگرند.
مشکل دیگری که موقعیت خط لوله نابوکو را زیر سؤال برده این است که از همان آغاز کار این پروژه، تنها طرح اروپا برای انتقال و دریافت گاز نبود. راهبرد درازمدت اروپا برای دریافت گاز علاوه بر خط لوله نابوکو خط لوله «ترانس آدریاتیک» و خط لوله‌های دیگری که از جنوب اروپا عبور می‌کنند را شامل می‌شد. نهادهای تصمیم‌گیر اتحادیه اروپا برای هیچیک از این پروژه‌ها اولویت و یا ارجحیت خاصی قایل نیستند.
با وجود همه این تردیدها کارشناسان بر این باورند که خط لوله نابوکو ممکن است در درازمدت یک طرح موفقیت‌آمیز باشد. یکی از احتمال‌ها این است که پس از احداث خط لوله‌ای برای انتقال گاز کشورهای آسیای میانه به سمت غرب دریای خزر بسیاری از آنها برای فروش گاز خود به اروپا ممکن است خط لوله نابوکو را برگزینند.
ولی با توجه به تردیدهای موجود در مورد موفقیت خط لوله نابوکو باید پذیرفت که بزرگترین پروژه اروپا برای دریافت گاز از آسیای میانه و خاورمیانه اکنون به بازبینی و ارزیابی‌های جدیدی نیاز دارد. از اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی که اروپا راه حل‌هایی برای دریافت گاز از طریق جنوب شرقی این قاره را بررسی می‌کرد. تحولات زیادی اتفاق افتاده و منابع جدیدی از صادرات گاز به معادلات گذشته افزوده شده‌اند.
برای نمونه، یکی از این منابع انتقال گاز طبیعی محصول کشورهای خاورمیانه، در حالت مایع و توسط کشتی است. در سال‌های اخیر با وجودیکه سرمایه‌گذاری روی احداث خط لوله نابوکو ادامه یافته بسیاری از کشورهای اروپایی امکانات فنی برای انتقال و دریافت گاز طبیعی مایع توسط کشتی را ایجاد کرده‌اند.
عامل دیگر این است که اروپا به طور جدی به سمت سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های قابل بازیافت حرکت می‌کند. برپایه آخرین مصوبه اتحادیه اروپا همه کشورهای عضو تا سال ۲۰۲۰ باید دست‌کم ده درصد از انرژی مصرف شده در ترابری زمینی را از طریق منابع انرژی قابل بازیافت تامین کنند.
به همین خاطر پروژه‌هایی نظیر خط لوله نابوکو برای جذب سرمایه‌گذاری و رقابت با گزینه‌های دیگر باید بر سودآوری خود بیافزایند.
خط لوله‌ای که «نابوکو» نامگذاری شد قرار بود از اتریش تا شرق ترکیه کشیده شود و در آنجا گاز طبیعی صادراتی کشورهای آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان و همینطور گاز ایران، عراق و مصر از طریق خط لوله‌های فرعی به آن متصل شود.
اما با گذشت زمان پروژه بلندپروازانه خط لوله نابوکو بیشتر به یک آرزو بدل شده است. در سال ۲۰۱۲ کنسرسیوم بین‌المللی که قرار بود این خط لوله را احداث کند سرمایه‌گذاری روی بخشی از خط لوله که از خاک ترکیه عبور می‌کند را رها کرده و فقط روی بخش اروپایی آن متمرکز شد.
در عین حال این کنسرسیوم که ابتدا از احداث خط لوله‌ای با ظرفیت انتقال ۳۰ میلیارد متر مکعب در سال صحبت می‌کرد ظرفیت آن را به ۱۰ میلیارد مترمکعب کاهش داد. این بازنگری‌ها در احداث پروژه نابوکو نشان داد که این طرح با دشواری‌های جدی روبرو است و اکنون این پروژه با یک عقب‌نشینی بزرگ دیگر مواجه شده است.
در روزهای اخیر یکی از بزرگترین شرکت‌های توسعه منابع گاز آذربایجان اعلام کرد که به جای خط لوله نابوکو تصمیم گرفته‌است که از خط لوله کوتاه‌تری برای انتقال گاز صادراتی خود به جنوب اروپا استفاده کنند.
خط لوله رقیب به نام «ترانس آدریاتیک» (عبورکننده از دریای آدریاتیک) به طول ۹۰۰ کیلومتر، مرز غربی ترکیه را از طریق خاک یونان و آلبانی به جنوب ایتالیا وصل می‌کند. این، ۴۰۰ کیلومتر از بخش اروپایی خط لوله نابوکو که از طریق کشورهای بلغارستان، رومانی و مجارستان به اتریش می‌رسد کوتاه‌تر است.
شرکت آذربایجانی که توسعه و صادرات گاز حوزه «شاه‌دنیز ۲» را برعهده دارد قرار است از سال ۲۰۱۹ گاز تولیدی خود را از طریق خط لوله «ترانس آدریاتیک» صادر کند. مسیر کوتاه‌تر، و تعداد کمتر کشورهایی که در مسیر انتقال گاز قرار دارند باعث شده که این خط لوله از پروژه نابوکو جذاب تر باشد.
کارشناسان بین المللی صنعت انرژی می گویند که مشکل پروژه نابوکو این است که بسیار بزرگ و گسترده است. پیدا کردن منابع صادرات گاز که همه در یک زمان واحد بتوانند به این خط لوله وصل شوند کار بسیار مشکلی است و به همین خاطر در آغاز بهره‌برداری ازاین خط لوله میزان درآمد آن ممکن است فقط در حد پرداخت حق ترانزیت به کشورهای متعددی باشد که خط لوله از آنها عبور می‌کند.
تصمیم کنسرسیوم بین‌المللی که توسعه و صادرات بخش مهمی از گاز صادراتی آذربایجان را برعهده دارد یک عامل منفی مهم برای آینده خط لوله نابوکو است. این تصمیم یادآور هشدارهای برخی از کارشناسان صنعت انرژی است که از آغاز معتقد بودند عظمت پروژه نابوکو ممکن است سودآوری تجاری آن را تحت الشعاع قرار دهد.
پروژه نابوکو در آغاز تلاشی بود از سوی کشورهای اروپایی برای کاستن از وابستگی شدید خود به گاز صادراتی روسیه که حجم آن سالانه حدود ۱۵۰ میلیارد مترمکعب است. طرح اولیه این خط لوله برای انتقال ۳۰ میلیارد مترمکعب گاز به اروپا می‌توانست حدود ۲۰ درصد از وابستگی به گاز روسیه را کاهش دهد.
کارشناسان یادآوری می‌کنند که از همان ابتدای بحث در مورد این پروژه اتحادیه اروپا و دولت آمریکا به شدت از آن استقبال کردند ولی در عمل هیچیک حاضر نشدند در پرداخت هزینه‌های ساخت آن سهیم شوند. بنابراین بخش اعظم هزینه‌های احداث آن روی دوش صادرکنندگان گاز افتاده است و آنها نیز قاعدتا تنها از دیدگاه تجاری و حساب و کتاب هزینه‌ها به این پروژه می‌نگرند.
مشکل دیگری که موقعیت خط لوله نابوکو را زیر سؤال برده این است که از همان آغاز کار این پروژه، تنها طرح اروپا برای انتقال و دریافت گاز نبود. راهبرد درازمدت اروپا برای دریافت گاز علاوه بر خط لوله نابوکو خط لوله «ترانس آدریاتیک» و خط لوله‌های دیگری که از جنوب اروپا عبور می‌کنند را شامل می‌شد. نهادهای تصمیم‌گیر اتحادیه اروپا برای هیچیک از این پروژه‌ها اولویت و یا ارجحیت خاصی قایل نیستند.
با وجود همه این تردیدها کارشناسان بر این باورند که خط لوله نابوکو ممکن است در درازمدت یک طرح موفقیت‌آمیز باشد. یکی از احتمال‌ها این است که پس از احداث خط لوله‌ای برای انتقال گاز کشورهای آسیای میانه به سمت غرب دریای خزر بسیاری از آنها برای فروش گاز خود به اروپا ممکن است خط لوله نابوکو را برگزینند.
ولی با توجه به تردیدهای موجود در مورد موفقیت خط لوله نابوکو باید پذیرفت که بزرگترین پروژه اروپا برای دریافت گاز از آسیای میانه و خاورمیانه اکنون به بازبینی و ارزیابی‌های جدیدی نیاز دارد. از اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی که اروپا راه حل‌هایی برای دریافت گاز از طریق جنوب شرقی این قاره را بررسی می‌کرد. تحولات زیادی اتفاق افتاده و منابع جدیدی از صادرات گاز به معادلات گذشته افزوده شده‌اند.
برای نمونه، یکی از این منابع انتقال گاز طبیعی محصول کشورهای خاورمیانه، در حالت مایع و توسط کشتی است. در سال‌های اخیر با وجودیکه سرمایه‌گذاری روی احداث خط لوله نابوکو ادامه یافته بسیاری از کشورهای اروپایی امکانات فنی برای انتقال و دریافت گاز طبیعی مایع توسط کشتی را ایجاد کرده‌اند.
عامل دیگر این است که اروپا به طور جدی به سمت سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های قابل بازیافت حرکت می‌کند. برپایه آخرین مصوبه اتحادیه اروپا همه کشورهای عضو تا سال ۲۰۲۰ باید دست‌کم ده درصد از انرژی مصرف شده در ترابری زمینی را از طریق منابع انرژی قابل بازیافت تامین کنند.
به همین خاطر پروژه‌هایی نظیر خط لوله نابوکو برای جذب سرمایه‌گذاری و رقابت با گزینه‌های دیگر باید بر سودآوری خود بیافزایند.