۱۴ فوریه، ۲۶ بهمن همه جای دنیا روز عشق است. روزی که مردم از پیر و جوان و زن و مرد به هم هدیه می‌دهند، همدیگر را می‌بوسند و به یاد هم می‌آورند که چقدر دوست داشتن یکدیگر خوب است و اساسی است و حیات‌بخش. در خارج از ایران در کشورهای غربی و اروپایی بیان عشق، بوسه و آغوش همه جا آزاد است و پذیرفته. همه جا زوج‌هایی را می‌بینید که عشق و بوسه و عاطفه‌شان خیابان‌های شهر را گاه زیباتر می‌کند. در ایران اما نمود بیرونی عشق از سوی قانون و حکومت و شرع و دین که ممنوع است و از سوی بخش‌های سنتی جامعه هم چندان پذیرفته نیست.
با این‌حال جامعه جوان ایرانی سال‌هاست که ولنتاین روز عشق را پذیرفته. در این روز خرید ولنتاینی می‌کند، به فروشگاه‌های خیابان ویلا سر می‌زند، قلب‌های سرخ و بزرگ و کوچک و شکلات‌های عاشقانه هدیه می‌دهد و نشان می‌دهد که این ممنوعیت را زیاد دوست نمی‌دارد. شاید پرسش این باشد که چگونه با وجود همه محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی و مذهبی همچنان بخش‌هایی از مردم در ایران دوست دارند که ولنتاین را جشن بگیرند.
Your browser doesn’t support HTML5
مجله هفتگی جامعه: ولنتاین در ایران
مهرداد درویش‌پور، جامعه‌شناس: یکی از مهم‌ترین مکانیزم‌ها، اگر بگویم دو مکانیزم قدرتمندی که در جامعه برای بقا و جلوگیری از افسردگی وجود دارد یکی شادی کردن است و یکی عشق‌ورزی. شادی عنصری می‌شود برای نوعی تولید انرژی مثبت و مقابله با تمام فشارهایی که در جامعه ایران... فشارهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی که روبه‌رو هستند. عشق‌ورزی و دوست داشتن هم نوعی مکانیزم دفاعی هم برای سر باز زدن از پذیرش الگوهایی است که حکومت تعیین می‌کند بر آنها تحمیل می‌کند، هم تنها روزنه‌ای است در کنار تلاش برای شادی‌ورزی، برای اینکه روح و روان و سلامت آمی را حفظ کند. به طور عمومی در همه جای دنیا مردم دوست دارند در روز ولنتاین و یا مناسبت‌های گوناگون مهرورزی و عشق‌ورزی را به یک سنت گسترده‌تری تبدیل کنند که در درجه اول روح و روان خودشان خوب می‌شود.
مایکل رولند، مرد جوان بریتانیایی در گفت‌وگو با رادیو فردا از نگاه نسل خود در کشورش به ولنتاین می‌گوید و از اینکه در جامعه آزاد برای بیان هر روزه عشق، چگونه است که مردم همچنان به روزی مخصوص برای پاسداشت عشق‌شان هم نیاز دارند:
«فکر می‌کنم نسل من امروز مناسبتی مثل ولنتاین را خیلی تجاری بداند. یک مناسبت تجاری و در عین حال بسیار محبوب بین همه مثل هالووین یا کریسمس. مناسبتی که در آن خرید می‌کنیم. یک سری پیشنهاد هست همیشه که مثلا به این مناسبت کجاها بروی. معمولا تا وقتی که بچه هستیم کارت‌های ولنتاینی که می‌گیریم رویش علامت سوالی دارد که باید حدس بزنیم این کارت از طرف کی است و همیشه بین بچه‌ها یک رقابت جالبی وجود دارد که مثلا کی تعداد بیشتری کارت گرفته. اما اینکه چرا ما وقتی بزرگ می‌شویم همچنان ولنتاین را جشن می‌گیریم، سوالی است که واقعا جواب مشخصی نمی‌شود داد جز اینکه ولنتاین چیز خوبی است. مناسبت خوبی است. همیشه لذت‌بخش است که آدم هدیه بگیرد و ببیند که کسی هست که دوستش دارد. جشن خوبی است به نظرم.»
از مایکل می‌پرسم در جامعه انگلیس چه آداب و هدیه‌هایی در روز ولنتاین مرسوم است؟ او از هدیه‌ها و کارهای خیلی ساده می‌گوید. شاید برخلاف هدیه‌های تجملاتی که در سال‌های اخیر در ایران برای جشن ولنتاین معمول شده:
مایکل رولند: «ولنتاین بیشتر برای هدیه دادن به دخترهاست. در واقع چیزی که احتمالا از همه چیز مهم‌تر است این است که خب آدم دوست دارد یک پیام خصوصی به کسی که دوستش دارد و ستایشش می‌کند بفرستد. حالا یک گل رز یا کارت هدیه یا شیرینی و شکلات با یک (دوستت دارم) که روی آن نوشته شده. که اصل این سنت هم همین بوده. ممکن است کلیشه به نظر برسد. اما شما می‌توانید با دوست دخترتان یا همسرتان مثلا بروید رستوران و یک شام مخصوص ولنتاین انتخاب کنید یا اینکه حتی توی خانه آشپزی کنید و یک مناسبت رومانتیک توی خانه بسازید. اینها اغلب کارهایی است که مردها انجام می‌دهند و زن‌ها هم عموما در این روز گیرنده عشق و لذت ولنتاین هستند.»
اما نهاد حکومت در ایران در سوی دیگر ایستاده و ولنتاین را مغایر ارزش‌های داخلی و عموما مذهبی و حتی سیاسی خود می‌داند. این مغایرت تا جایی پیش رفته که امسال گمرک ایران هم وارد داستان شده و با صدور بخشنامه‌ای ورود کالاهای دارای نشان ولنتاین را ممنوع اعلام کرده است. خبرگزاری ایسنا گزارش داده که مدیرکل مرکز واردات و امور مناطق آزاد ویژه گمرک ایران در تازه‌ترین بخشنامه خود خطاب به گمرک‌های کشور خواسته که توجه لازم در خصوص جلوگیری از ورود و ترخیص کالاهایی که به نوعی دارای نماد و یا در ارتباط با اشاعه فرهنگ ولنتاین مصادف با ۱۴ فوریه (۲۶ بهمن‌ماه) هستند، داشته باشند و از ورود این کالاها جلوگیری کنند. پیش از این هم دبیر شورای فرهنگ عمومی در نامه‌ای خطاب به رییس کل گمرک ایران روز ولنتاین را «نماد روشن تهاجم فرهنگی ضد دینی» دانسته بود که «به هدف تضعیف ارزش‌های بنیادین خانواده در جامعه اسلامی ایران از سوی نظام سلطه جویانه سرمایه‌داری» به گفته او، ترویج می‌شود. در همین نامه، دبیر شورای فرهنگ عمومی خواستار آن شده بود که ارزش‌های اصیل اسلامی بیشتر ترویج و ناهنجاری‌های غربی مثل ولنتاین، بیشتر زدوده شوند.
حجت‌الاسلام شهاب مرادی که در برنامه‌های جوانان و خانواده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران اغلب حضور فعالی دارد همین تفکر را نمایندگی می‌کند:
«اولین چیزی که به ذهن می‌رسد اینست که چرا ما اینقدر آغوش فرهنگمان باز است. جامعه ما که جوان در آن خیلی جدی و مهم است. یعنی همه با هم این آغوش را کنترل می‌کنند. این دریچه‌ها را این ورودی‌ها را مدیریت می‌کنند. یک وضعی پیش آمده که آدم احساس می‌کند خیلی باز است برای فرهنگ غرب.»
و تفسیر حجت‌الاسلام مرادی از نحوه جا افتادن فرهنگ ولنتاین در سراسر جهان از جمله ایران:
«حالا از ایتالیا می‌رود انگلستان، از انگلستان می‌رود به آمریکا. آمریکا هم که همه چیزش تهاجمی است. فرهنگش همینطور است. آمیخته با تجارت می‌شود. نقش چین مثلا در ترویج این فرهنگ خیلی جدی است. مثلا این عروسک‌هایی را که می‌فروشند. فکر می‌کنید اینها ساخت کجاست؟ کارت پستال‌ها ساخت کجاست؟ تجار می‌آورند و می‌گویند نه این روز فلان است و این خودش ترویج است دیگر. ما فکر می‌کنیم همه ترویج‌ها این است که مستقیم بیایند رسانه‌ها بگویند که آی بروید این کار را بکنید و ما همه مثلا... نه. شیوه‌های مختلف با هم دیگر... و این جا می‌افتد.»
اما این تنها نهاد مذهبی حکومت نیست که با ولنتاین در ایران مخالفت می‌کند. کسانی که به ایران باستان هم علاقه‌مندند، اغلب می‌پرسند که چرا در حالی که ما در فرهنگ باستانی خود اسفندگان و روز پاسداشت زن و زمین را داریم که روز تکریم زنان است از سوی مردان باید ولنتاین غربی را به عنوان روز عشق جشن بگیریم. این دیدگاه هم البته در نهاد مذهب چندان طرفداری ندارد. حجت‌الاسلام مرادی در تلویزیون دولتی ایران در همین زمینه می‌گوید:
«این روزها مثلا یک چیزی که در مقابله با ولنتاین مد شده، این اسفندگان است. ۲۹ بهمن. که می‌گویند آقا ما نیاز اصلی‌مان مناسبت است و الان این است که جوان‌های ما رفته‌اند سراغ این، به این خاطر است که ما چنین مناسبتی نداریم. سریع یک مناسبت برایش دست و پا کنیم. آیا ما واقعا نیازمان مناسبت است؟ آیا اینکه یک آقا پسری بتواند دخترخانمی را انتخاب کند، دخترخانمی آقا پسر را انتخاب کند در بین خواستگارانش کسی را انتخاب کند و ازدواج کند و یک ازدواج عاشقانه داشته باشند... مشکل ما در این است که آیا باید اسفندگان را تحویل بگیریم یا مثلا ۱۵ فوریه را؟»
جوانان اما عشق را جشن می‌گیرند. شاید هم موضوع همین کشاکشی باشد که مهرداد درویش‌پور جامعه‌شناس می‌گوید بین حکومت و مردم در ایران وجود دارد:
«یکی از بزرگترین شاعران معاصر ایران شاملو سالیان پیش جمله زیبایی را در قطعه شعری گفته بود: (دهانت را می‌بویند مبادا گفته باشی دوستت دارم). در واقع اشاره‌ای می‌کند به این مسئله. واکنش حکومت برای سرکوب عشق‌ورزی در میان مردم را به عنوان یک مبنای رفتاری حکومت برجسته می‌کند. این واقعیت هم وجود دارد که امروزه در جامعه ایران مردم نگاه می‌کنند هر کاری که حکومت می‌کند سعی می‌کنند خلافش را انجام دهند. نوعی کشاکش بین جامعه مدنی ایران و این دولت ایدئولوژیک وجود دارد.»
روز ولنتاین در فرهنگ مسیحی سده‌های میانه و بعدها فرهنگ مدرن غربی روز بیان عشق است. در اینترنت اگر چرخی بزنید ده‌ها وب‌سایت ایده‌های ظریف و کم‌هزینه برای هدیه‌های ولنتاینی پیدا می‌کنید. ممنوع یا آزاد، عاطفه انسانی برای بیان کار سختی در پیش ندارد. نیازی هم به صرف هزینه کلان نیست. برای آنکه به هم بگویید «دوستت دارم».
