روز اول ماه دسامبر روز جهانی مبارزه با ایدز است. به گزارش سازمان ملل متحد، در سال ۲۰۱۱ میلادی یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر بر اثر این بیماری جان باخته‌اند؛ اما در عین حال هر سال پیشرفت‌های تازه‌ای نیز در زمینه مبارزه با این بیماری به دست می‌آید.
تازه‌ترین گزارش سازمان ملل حاکی از آن است که هم‌اینک در بسیاری از کشور جهان آمار ابتلا به ایدز و ویروس «اچ‌آی‌وی» رو به کاهش گذاشته‌است.
در گفت‌وگو با آرش علایی، پزشک و پژوهشگر ایرانی و یکی از بنیانگذاران برنامه کلینیک‌های مثلثی در جلوگیری از گسترش ایدز در ایران، نخست در مورد پیشرفت‌های اخیر در این زمینه می‌پرسیم:
Your browser doesn’t support HTML5
گفت‌وگوی الهه روانشاد با آرش علایی به مناسبت روز جهانی مبارزه با ایدز
آرش علایی: روند رو به رشد بیماری به یک روند قابل کنترل تبدیل شده است. پس تعداد مبتلایان کم نشده است بلکه گسترش بیماری کمتر شده است.
دلیل آن این است که کارهایی که در زمینه پیشگیری از ایدز در دنیا انجام می‌شود، در آن کشورها موفقیت‌آمیز بوده است و آموزش برای کسانی که در معرض خطر ابتلا هستند بیشتر شود و وسایل پیشگیری به سهولت در دسترسشان قرار گرفته است.
به این خاطر است که تعداد بیماران مبتلا به ایدز در آن کشورها افزایش پیدا نکرده است.
وضعیت در ایران چگونه است؟
طبق آمار وزارت بهداشت حدود ۲۵ هزار نفر مبتلا به اچ‌آی‌وی در ایران وجود دارد ولی همان طور که عرض کردم، تخمینی که در این مورد زده می‌شود چیزی حدود صد هزار نفر است.
این امر نشان‌دهنده این است که ۲۵ درصد افراد مبتلا به ایدز، خودشان می‌دانند که مبتلا شده‌اند و ۷۵ درصدشان چون خودشان نمی‌دانند که به این بیماری مبتلا شده‌اند، دیگران را در معرض ابتلا قرار می‌دهند.
از سوی دیگر باید بدانیم که گسترش بیماری در میان جوانان نشان‌دهنده این است که به برنامه‌های پیشگیرانه فعال در زمینه ایدز برای گروه سنی جوان و آموزش سلامت جنسی، و آموزش داشتن رابطه جنسی سالم، نیازمندیم که متأسفانه اینها را نداریم.
در کنار آن اگر گزارش امسال را با گزارش سال‌های قبل مطابقت بدهیم، نشان‌دهنده این است که انتقال بیماری از طریق رابطه جنسی دو برابر افزایش یافته است که این خودش یک زنگ خطر مضاعفی است که نیازمند بودن جوانان و جامعه ایران به آموزش جنسی و در دسترس گذاشتن کاندوم و وسایل پیشگیری از انتقال این بیماری را پراهمیت می‌کند.
اگر در کوتاه ترین وقت ممکن بخواهید آموزشی برای جامعه تجویز کنید، به نظر شما بهترین آموزش چه خواهد بود؟
من اگر بخواهم در کوتاه‌ترین جمله در این مورد چیزی بگویم این است که ما هیچ وقت نمی‌توانیم افراد را از رابطه جنسی منع کنیم. بلکه باید بگوییم که هر کسی هر وقت رابطه جنسی دارد بایستی از کاندوم استفاده کند و افرادی که اعتیاد تزریقی دارند بایستی از سرنگ یک بار مصرف استفاده کنند و مادرانی که مبتلا به بیماری اچ‌آی‌وی هستند خودشان را به پزشک متخصص در این زمینه نشان دهند و با داروهایی که دریافت می‌کنند، خیالشان را راحت کنند که احتمال انتقال بیماری به نوزادشان بسیار بسیار پایین می‌آید و به کودکشان شیر ندهند. همچنین توصیه می‌کنم روی تمام خون‌هایی که در سازمان انتقال خون و مراکز درمانی وجود دارد، آزمایش پیشرفته تشخیصی انجام شود.
آقای دکتر آرش علایی، شما به همراه برادرتان- دکتر کامیار علایی- سرپرست برنامه‌های گسترده کلینیک‌های مثلثی بودید که به بیماران مبتلا به ایدز کمک‌های بسیاری ارائه می‌کرد و آموزش‌های فراوانی به این بیماران می‌داد.
دولت ایران با ایراد اتهاماتی شما را بازداشت کرده و به زندان انداخت.
از سوی دیگر روز جهانی مبارزه با ایدز از تقویم رسمی ایران پاک شد، شما تصور می‌کنید با وجود چنین اقداماتی، دولت ایران چه گام‌های مثبتی را در جهت آموزش پیشگیری از ایدز برداشته است؟
در این میان دو موضوع وجود دارد. یکی اینکه حاکمیت یک کشور به موضوع ایدز توجه کند. با توجه به اینکه منابع مالی و انسانی بیشتری در این زمینه فعال خواهند شد، این امر باعث می‌شود که برنامه‌های پیشگیرانه بهتر انجام شود.
ولی در یک جایی حاکمیت نمی‌خواهد به این مسئله توجه نشان دهد ولی بدنه جامعه متوجه اهمیت موضوع شده است. این وضعیتی است که در جامعه ایران به انجام رسیده است. یعنی سال‌ها قبل که ما در کنار سایر همکارانمان برنامه‌های آموزشی خود را آغاز کردیم، الان هم همکاران عزیزمان دارند این برنامه‌ها را ادامه می‌دهند ولو اینکه دولت و حاکمیت به تلاش‌های آنان توجهی نکند.
منتها در این میان نیاز هست که این برنامه‌ها در سطح کشوری و به طور گسترده ارائه شود که متاسفانه چند نفر از همکاران مختلف ما که در شهرهای گوناگون و با امکانات محدود در حال فعالیت هستند، قدرت اجرا کردن این برنامه مهم را ندارند ولی کماکان دارند فعالیت خودشان را ادامه می‌دهند.
آرش علایی (راست)، و کامیار علایی، پزشکان ایرانی
فعالان اجتماعی هم به صورت خودجوش در این زمینه هم به پیشگیری و هم به افراد مبتلا کمک می‌کنند.
من چند مؤسسه را می‌شناسم که در زمینه زنان دارند فعالیت می‌کنند. چند مؤسسه دیگر را می‌شناسم که به کودکان مبتلا به ایدز یاری می رسانند.
ولی مسئله اینجاست که حاکمیت این موضوع را جزو الویت‌های خودش نمی داند و برای همین است که روز ایدز را از تقویم رسمی پاک می‌کند و گسترش برنامه‌ها را انجام نمی‌دهد.
الان در اداره پیشگیری از بیماری ایدز کارشناسانی هستند که مایلند برنامه‌ها، گسترش پیدا کند منتها وقتی بودجه به آنها اختصاص پیدا نمی‌کند و وقتی حاکمیت قوانینی که می‌تواند کار آنها را تسهیل کند را تثبیت نمی‌کند، آنها چگونه می‌توانند به فعالیت خودشان ادامه بدهند؟
من از دو جنبه به این ماجرا نگاه می‌کنم؛ نخست اینکه آیا حاکمیت این موضوع را جزو الویت‌هایش می‌داند؟ اصلاً نمی‌داند. ولی دوم اینکه آیا الان تمام برنامه‌های مربوط به ایدز در ایران خوابیده است؟ خیر. برنامه‌هایی وجود دارد و کماکان دوستان دارند این برنامه‌ها را گسترش می‌دهند.
ما هم در سراسر دنیا و از دوستان و همکارانی که در خارج از ایران هستند خواهش می‌کنیم که اطلاعات و برنامه‌های جدید خود را به همکارانمان در ایران انتقال بدهند تا بشود این فعالیت اجتماعی کماکان ادامه یابد.
شما تصور می‌کنید نگاه جامعه به ایدز و بیماران مبتلا به این بیماری چگونه است و آیا باید از خطر سرایت ویروس اچ‌آی‌وی به خودمان بترسیم؟
آیا باید بترسیم؟ نه. باید آگاه باشیم. ما باید نسبت به انتقال بیماری ایدز آگاهانه عمل کنیم. یعنی اگر ما ارتباط جنسی داریم باید بدانیم که حتما بایستی از کاندوم استفاده کنیم.
وحشت و ترس داشتن باعث کنترل بیماری ایدز نمی‌شود. بلکه باعث کتمان بیماری می‌شود.
ما باید آگاهانه با این بیماری برخورد کنیم.
مدل انتقال بیماری چون به رده سنی جوانان رسیده است و حتی در جوانان بین ۱۱ تا ۱۳ سال دیده شده است، این امر نشان‌دهنده کمبود آگاهی در بین جامعه جوان ایران است.
اگر ما در افرادی که مورد سوء استفاده جنسی قرار می‌گیرند شاهد بروز این بیماری هستیم، نشان‌دهنده این است که نیازمند مددکاری اجتماعی هستیم و همچنین نیازمند گسترش برنامه‌های پیرامون بیماری ایدز هستیم تا جامعه‌ای سلامت داشته باشیم.
