دولت ایالات متحده آمریکا پس از چند هفته تنش دیپلماتیک با دولت ایران، در نهایت اعلام کرد که برای حمید ابوطالبی ویزای ورود به خاک آمریکا را صادر نخواهد کرد. آقای ابوطالبی قرار بود به عنوان سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد فعالیت کند.
اما مجلس نمایندگان و دولت آمریکا، حمید ابوطالبی را به دست داشتن در ماجرای اشغال سفارت این کشور در تهران و گروگانگیری پرسنل آن در سال ۱۳۵۸ متهم کردند؛ هرچند خود آقای ابوطالبی گفته نقش‌اش در آن ماجرا که به قطع روابط سیاسی و دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران با ایالات متحده آمریکا انجامید، تنها مترجمی بوده است.
ایالات متحده آمریکا حالا و در شرایطی که هر دو دولت حسن روحانی و باراک اوباما ماه هاست که اشتیاق خود را برای بهبود روابط دوجانبه نشان داده‌اند، رسما اعلام کرده که به این سیاست مدار نزدیک به آقای روحانی به دلیل دخالتی که در ماجرای اشغال سفارت آمریکا در تهران داشته، ویزا نخواهد داد.
آقای ابوطالبی پیش از انتخابش به عنوان نماینده دائم جمهوری اسلامی در سازمان ملل متحد، معاون سیاسی دفتر ریاست جمهوری ایران بوده است.
رادیو فردا از سعید محمودی، استاد حقوق بین الملل در دانشگاه استکهلم پرسیده است که آیا دولت آمریکا این اجازه را دارد که ویزای ورود نمایندگان رسمی کشور‌ها در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک به خاک خود را صادر نکند؟
دولت آمریکا از نظر حقوقی این اجازه را ندارد ولی این کار قبلا بار‌ها اتفاق افتاده و در موارد مختلف، عکس العمل سازمان ملل متحد و کشورهایی که مورد این عملکرد آمریکا قرار گرفته‌اند، متفاوت بوده. بین آمریکا به عنوان کشور میزبان و سازمان ملل متحد به عنوان سازمانی بین المللی که مقرش در نیویورک قرار دارد، موافقتنامه‌ای در سال ۱۹۴۷ امضا شده که بر اساس آن دولت آمریکا موظف است به تمام دیپلمات‌های مامور در سازمان ملل ویزای ورود بدهد. به طور روشن هم نوشته شده هیچ محدودیتی را هم نمی‌تواند برقرار کند.
منتهی در همان زمان که این موافقتنامه صورت گرفت، کنگره آمریکا به صورت مجزا تصمیم گرفت که اگر در مواردی ورود دیپلمات‌های خارجی به آمریکا مغایر امنیت ملی این کشور باشد، دولت آمریکا می‌تواند تصمیماتی بگیرد. از این تفسیری که کنگره آمریکا در آن زمان کرد، تعبیرات متفاوتی شده از جمله اینکه درباره پاره‌ای از کشور‌ها به دیپلمات‌های آن‌ها اجازه نمی‌دهند که بیشتر از ۲۰ مایل از ساختمان مقر سازمان ملل متحد در نیویورک دور شوند. این محدودیت مثلا برای دیپلمات‌های ایرانی صورت می‌گیرد. ولی خود دولت آمریکا در مواردی این تصمیم قدیمی کنگره را تفسیر دیگری کرده و نظرش این است که بر این اساس حتی می‌تواند از ورود دیپلمات‌ها به خاک آمریکا خودداری کند و این کار را بار‌ها هم انجام داده است.
از جمله دولت آمریکا در سندی که در ۱۹۸۸ منتشر شد، ادعا کرد که بار‌ها در فاصله ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۶ از ورود تعدادی از دیپلمات‌های ایران که در ماجرای اشغال سفارت نقش داشتند و بعدا به عنوان دیپلمات معرفی شده بودند، به خاک آمریکا خودداری کرده بدون اینکه هیچ اعتراضی از سوی سازمان ملل یا دولت ایران صورت گرفته باشد.
یک مورد خیلی مشخص دیگر هم ورود یاسر عرفات به آمریکا در ۱۹۸۸ بود که در زمان ریاست جمهوری آقای ریگان، دولت آمریکا با این کار مخالفت کرد و بعد از اینکه اعتراض خیلی کشور‌ها به این مسئله آشکار شد، دولت آمریکا به عملکرد قبلی خود ارجاع داد که این کار را در مواردی انجام داده از جمله درباره دولت ایران. بعد از این اظهارنظر دولت آمریکا، مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصمیم گرفت با قطعنامه‌ای عملکرد آمریکا را محکوم کند و بگوید که این کار نقض حقوق بین الملل است. انتظار هم می‌رفت بعد از این قطعنامه که با رای قاطع و فقط با رای منفی آمریکا و اسرائیل تصویب شد، دولت آمریکا دیگر در هیچ موردی از ویزا به عنوان یک سلاح علیه دیپلمات‌های سازمان ملل متحد استفاده نکند تا این موردی که الان پیش آمده و باز مربوط به ایران می‌شود.
آیا در قراردادی که شما اشاره کردید بین دولت آمریکا با سازمان ملل متحد امضا شده، آمریکا هیچ حق تحفظی برای خود در نظر گرفته که در موارد خاص مانند افرادی که علیه امنیت این کشور اقدامی انجام داده‌اند، بتواند به آن‌ها ویزا ندهد؟
در آن موافقتنامه چنین چیزی ذکر نشده. برعکس خیلی روشن ذکر شده که حتی در صورتی که از نظر سیاسی و فکری یا به هر دلیل دیگری، دولت آمریکا با شخصی مخالفت داشته باشد، موظف است به او ویزا بدهد. بنابراین عملکرد آمریکا قطعا در مغایرت با این موافقتنامه است. منتهی همانطور که عرض کردم آمریکا در تمام مواردی که این ویزا را صادر نکرده به مسئله امنیت ملی خود و مصوبه کنگره در ۱۹۴۷ اشاره کرده است.
البته در مورد آقای ابوطالبی نباید فراموش کنیم بعد از اینکه مسئله آمدن ایشان به مقر سازمان ملل متحد در آمریکا مطرح شد، کنگره باز با اکثریت قاطع قانونی را تصویب کرد که در عمل ورود ایشان را به آمریکا ممنوع می‌کرد. بنابراین دولت آمریکا دو راه بیشتر نداشت؛ یا خودش را در مقابل کنگره قرار بدهد، البته آقای اوباما هنوز این قانون را امضا نکرده اما با توجه به اینکه همه کنگره یعنی هم دموکرات‌ها و هم جمهوری خواهان به آن رای داده‌اند، چاره‌ای احتمالا نخواهد داشت که آن را امضا کند. یا اینکه موافقتنامه ۱۹۴۷ با سازمان ملل را نقض کند و عواقب آن را بپذیرد که دولت آمریکا راه دوم را انتخاب کرد.
با این اوصاف، آیا دولت ایران می‌تواند از دولت آمریکا به سازمان ملل متحد شکایت کند؟
نه؛ دولت ایران می‌تواند اظهار نارضایتی خود را مطرح کند. تنها امکان حقوقی که وجود دارد برای اینکه با آمریکا در این مورد مقابله کرد در همان موافقتنامه میان آمریکا و سازمان ملل پیشبینی شده که اگر بین آمریکا و سازمان ملل متحد در اجرای موافقتنامه اختلافی پیش بیاید، در آن صورت یک دیوان داوری متشکل از سه داور، یک آمریکایی، یک داور که سازمان ملل تعیین می‌کند و داور سوم که دو طرف با رضایت همدیگر و با نظر رئیس دیوان دادگستری لاهه انتخاب می شود، به موضوع رسیدگی خواهد کرد.
اما در شرایط حاضر و به نظر من، این امر تقریبا غیر ممکن است. علت هم این است که آقای‌بان کی مون (دبیرکل سازمان ملل متحد) به احتمال زیاد حاضر نخواهد بود خود را از طرف ایران با دولت آمریکا درگیر کند. ایران خودش مستقیما نمی‌تواند کاری بکند و باید از طرف سازمان ملل اقامه دعوا شود و این احتمال تقریبا صفر است.
پس به نظر شما شکایت ایران حداقل درباره آقای ابوطالبی فایده‌ای نخواهد داشت؟
به نظر من اینطور است.
اما مجلس نمایندگان و دولت آمریکا، حمید ابوطالبی را به دست داشتن در ماجرای اشغال سفارت این کشور در تهران و گروگانگیری پرسنل آن در سال ۱۳۵۸ متهم کردند؛ هرچند خود آقای ابوطالبی گفته نقش‌اش در آن ماجرا که به قطع روابط سیاسی و دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران با ایالات متحده آمریکا انجامید، تنها مترجمی بوده است.
ایالات متحده آمریکا حالا و در شرایطی که هر دو دولت حسن روحانی و باراک اوباما ماه هاست که اشتیاق خود را برای بهبود روابط دوجانبه نشان داده‌اند، رسما اعلام کرده که به این سیاست مدار نزدیک به آقای روحانی به دلیل دخالتی که در ماجرای اشغال سفارت آمریکا در تهران داشته، ویزا نخواهد داد.
آقای ابوطالبی پیش از انتخابش به عنوان نماینده دائم جمهوری اسلامی در سازمان ملل متحد، معاون سیاسی دفتر ریاست جمهوری ایران بوده است.
رادیو فردا از سعید محمودی، استاد حقوق بین الملل در دانشگاه استکهلم پرسیده است که آیا دولت آمریکا این اجازه را دارد که ویزای ورود نمایندگان رسمی کشور‌ها در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک به خاک خود را صادر نکند؟
دولت آمریکا از نظر حقوقی این اجازه را ندارد ولی این کار قبلا بار‌ها اتفاق افتاده و در موارد مختلف، عکس العمل سازمان ملل متحد و کشورهایی که مورد این عملکرد آمریکا قرار گرفته‌اند، متفاوت بوده. بین آمریکا به عنوان کشور میزبان و سازمان ملل متحد به عنوان سازمانی بین المللی که مقرش در نیویورک قرار دارد، موافقتنامه‌ای در سال ۱۹۴۷ امضا شده که بر اساس آن دولت آمریکا موظف است به تمام دیپلمات‌های مامور در سازمان ملل ویزای ورود بدهد. به طور روشن هم نوشته شده هیچ محدودیتی را هم نمی‌تواند برقرار کند.
منتهی در همان زمان که این موافقتنامه صورت گرفت، کنگره آمریکا به صورت مجزا تصمیم گرفت که اگر در مواردی ورود دیپلمات‌های خارجی به آمریکا مغایر امنیت ملی این کشور باشد، دولت آمریکا می‌تواند تصمیماتی بگیرد. از این تفسیری که کنگره آمریکا در آن زمان کرد، تعبیرات متفاوتی شده از جمله اینکه درباره پاره‌ای از کشور‌ها به دیپلمات‌های آن‌ها اجازه نمی‌دهند که بیشتر از ۲۰ مایل از ساختمان مقر سازمان ملل متحد در نیویورک دور شوند. این محدودیت مثلا برای دیپلمات‌های ایرانی صورت می‌گیرد. ولی خود دولت آمریکا در مواردی این تصمیم قدیمی کنگره را تفسیر دیگری کرده و نظرش این است که بر این اساس حتی می‌تواند از ورود دیپلمات‌ها به خاک آمریکا خودداری کند و این کار را بار‌ها هم انجام داده است.
از جمله دولت آمریکا در سندی که در ۱۹۸۸ منتشر شد، ادعا کرد که بار‌ها در فاصله ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۶ از ورود تعدادی از دیپلمات‌های ایران که در ماجرای اشغال سفارت نقش داشتند و بعدا به عنوان دیپلمات معرفی شده بودند، به خاک آمریکا خودداری کرده بدون اینکه هیچ اعتراضی از سوی سازمان ملل یا دولت ایران صورت گرفته باشد.
یک مورد خیلی مشخص دیگر هم ورود یاسر عرفات به آمریکا در ۱۹۸۸ بود که در زمان ریاست جمهوری آقای ریگان، دولت آمریکا با این کار مخالفت کرد و بعد از اینکه اعتراض خیلی کشور‌ها به این مسئله آشکار شد، دولت آمریکا به عملکرد قبلی خود ارجاع داد که این کار را در مواردی انجام داده از جمله درباره دولت ایران. بعد از این اظهارنظر دولت آمریکا، مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصمیم گرفت با قطعنامه‌ای عملکرد آمریکا را محکوم کند و بگوید که این کار نقض حقوق بین الملل است. انتظار هم می‌رفت بعد از این قطعنامه که با رای قاطع و فقط با رای منفی آمریکا و اسرائیل تصویب شد، دولت آمریکا دیگر در هیچ موردی از ویزا به عنوان یک سلاح علیه دیپلمات‌های سازمان ملل متحد استفاده نکند تا این موردی که الان پیش آمده و باز مربوط به ایران می‌شود.
آیا در قراردادی که شما اشاره کردید بین دولت آمریکا با سازمان ملل متحد امضا شده، آمریکا هیچ حق تحفظی برای خود در نظر گرفته که در موارد خاص مانند افرادی که علیه امنیت این کشور اقدامی انجام داده‌اند، بتواند به آن‌ها ویزا ندهد؟
در آن موافقتنامه چنین چیزی ذکر نشده. برعکس خیلی روشن ذکر شده که حتی در صورتی که از نظر سیاسی و فکری یا به هر دلیل دیگری، دولت آمریکا با شخصی مخالفت داشته باشد، موظف است به او ویزا بدهد. بنابراین عملکرد آمریکا قطعا در مغایرت با این موافقتنامه است. منتهی همانطور که عرض کردم آمریکا در تمام مواردی که این ویزا را صادر نکرده به مسئله امنیت ملی خود و مصوبه کنگره در ۱۹۴۷ اشاره کرده است.
البته در مورد آقای ابوطالبی نباید فراموش کنیم بعد از اینکه مسئله آمدن ایشان به مقر سازمان ملل متحد در آمریکا مطرح شد، کنگره باز با اکثریت قاطع قانونی را تصویب کرد که در عمل ورود ایشان را به آمریکا ممنوع می‌کرد. بنابراین دولت آمریکا دو راه بیشتر نداشت؛ یا خودش را در مقابل کنگره قرار بدهد، البته آقای اوباما هنوز این قانون را امضا نکرده اما با توجه به اینکه همه کنگره یعنی هم دموکرات‌ها و هم جمهوری خواهان به آن رای داده‌اند، چاره‌ای احتمالا نخواهد داشت که آن را امضا کند. یا اینکه موافقتنامه ۱۹۴۷ با سازمان ملل را نقض کند و عواقب آن را بپذیرد که دولت آمریکا راه دوم را انتخاب کرد.
با این اوصاف، آیا دولت ایران می‌تواند از دولت آمریکا به سازمان ملل متحد شکایت کند؟
نه؛ دولت ایران می‌تواند اظهار نارضایتی خود را مطرح کند. تنها امکان حقوقی که وجود دارد برای اینکه با آمریکا در این مورد مقابله کرد در همان موافقتنامه میان آمریکا و سازمان ملل پیشبینی شده که اگر بین آمریکا و سازمان ملل متحد در اجرای موافقتنامه اختلافی پیش بیاید، در آن صورت یک دیوان داوری متشکل از سه داور، یک آمریکایی، یک داور که سازمان ملل تعیین می‌کند و داور سوم که دو طرف با رضایت همدیگر و با نظر رئیس دیوان دادگستری لاهه انتخاب می شود، به موضوع رسیدگی خواهد کرد.
اما در شرایط حاضر و به نظر من، این امر تقریبا غیر ممکن است. علت هم این است که آقای‌بان کی مون (دبیرکل سازمان ملل متحد) به احتمال زیاد حاضر نخواهد بود خود را از طرف ایران با دولت آمریکا درگیر کند. ایران خودش مستقیما نمی‌تواند کاری بکند و باید از طرف سازمان ملل اقامه دعوا شود و این احتمال تقریبا صفر است.
پس به نظر شما شکایت ایران حداقل درباره آقای ابوطالبی فایده‌ای نخواهد داشت؟
به نظر من اینطور است.