آغاز فصل تازه در تاریخ صنعت نفت ایران؟

مسئولان ارشد وزارت نفت جمهوری اسلامی از جمله بیژن زنگنه، وزیر نفت، از فراهم شدن شرایط برای حضور دوباره شرکت‌های نفتی اروپایی و آمریکایی در میدان‌های نفت و گاز ایران صحبت می‌کنند.

تحلیل فریدون خاوند را بشنوید

رادیوفردا:‌ مسئولان ارشد وزارت نفت جمهوری اسلامی از فراهم شدن شرایط برای حضور دوباره شرکت‌های نفتی اروپایی و آمریکایی در میدان‌های نفت و گاز ایران صحبت می‌کنند. آیا فصل تازه‌ای در تاریخ صنعت نفت ایران شروع شده است؟

فریدون خاوند: به این زودی نمی‌توان از «فصل تازه» در روابط ایران با غول‌های نفتی غرب صحبت کرد، ولی تردیدی نیست که بعد از امضای موافقت‌نامه هسته‌ای در ژنو، تحولاتی در جریان است که می‌تواند زمینه‌ساز یک تحول جدی باشد در دیپلماسی نفتی کشور.

در گفت‌وگو با «تایمز مالی»، که دیروز منتشر شد، بیژن زنگنه می‌گوید با نمایندگان شرکت‌های اروپایی دیدار کرده و حتی گفت‌وگو‌های غیر مستقیمی داشته است با شرکت‌های آمریکایی برای فراهم کردن زمینه انعطاف احتمالی در تحریم‌ها. کاظم وزیری هامانه قائم مقام وزارت نفت هم از آمادگی شرکت‌های بین‌المللی برای بازگشت به میدان‌های نفتی ایران صحبت کرده، و منصور معظمی معاون وزیر نفت هم از همکاری احتمالی کمپانی‌های آمریکایی با شرکت نفت ایران.

به هر حال توافق ژنو چشم‌انداز‌های تازه‌ای را برای نفت و گاز ایران به وجود آورده، و وزیر نفت ایران هم چهره‌ای است آشنا برای محافل بین‌المللی، به عنوان کسی که در دوران قبلی وزارتش قرارداد‌هایی را امضا کرد با توتال فرانسوی، رویال داچ شل انگلیسی، استات اویل نروژی، انی ایتالیایی و غیره...

آیا شرکت‌های غربی هم، به اندازه مسئولان ارشد جمهوری اسلامی، برای بازگشت به میدان‌های نفت و گاز ایران شور و شوق نشان می‌دهند؟

ایران به ارزیابی «بریتیش پترولیوم» اولین منابع گازی دنیا را دارد و از لحاظ منابع نفت هم معمولا در رده چهارم قرار می‌گیرد. غول‌های بزرگ انرژی طبعا نمی‌توانند این همه ظرفیت را نادیده بگیرند.

منتها مسئله این است که متن امضا شده در ژنو یک توافق مقدماتی است و نهایی شدن آن شش ماه طول می‌کشد و همه قوانین و مصوبات آمریکایی و اروپایی ناظر بر تحریم ایران از جمله در عرصه نفت و گاز به جای خودشان باقی هستند. تنها کنگره آمریکا و شورای اتحادیه اروپا هستند که می‌توانند مصوبات قبلی را لغو یا آنها را تغییر بدهند، و این هم به زمان نیاز دارد.

اگر ایران به دلیل این همه توهم‌های فاجعه‌آمیز خودش را در وضعیت مصیبت‌بار فعلی قرار داده، نباید امروز با توهم‌های تازه فکر کند که این همه متون قانونی آمریکایی و اروپایی را که در عرصه تحریم‌ها گرفته شده، می‌توان با یک چراغ جادو از میان برد. امروز که حدود ده سال از اشغال عراق توسط آمریکا می‌گذرد، بعضی از مقررات تحریم علیه عراق دوران صدام حسین هنوز به جای خود باقی است.

این همه متون قانونی مصوب کنگره آمریکا در مورد تحریم ایران را تنها کنگره آمریکا می‌تواند لغو یا اصلاح کند. شرکت ملی نفت ایران هدف خیلی از این تحریم‌هاست. در اتحادیه اروپا هم باید هر بیست و هشت کشور عضو به اتفاق آرا تحریم‌ها را بردارند.

با توجه به این همه موانع حقوقی، شرکت‌های نفتی غربی از همین حالا برای فراهم کردن زمینه بازگشت به ایران گوش به زنگ نشسته‌اند، ولی خوب می‌دانند که لغو تحریم‌ها به این آسانی هم نیست. وقتی نظر کریستف دو مارژوری رئیس شرکت فرانسوی «توتال» را در مورد بازگشت به ایران می‌پرسند، او بلافاصله جواب می‌دهد که این بازگشت منوط به لغو تحریم‌هاست.

با این حال شرکت‌های نفتی اروپایی و آمریکایی، با قدرت و نفوذی که دارند، می‌توانند بر نهاد‌های تصمیم‌گیرنده و قانون‌گذار هم در آمریکا و هم در اروپا تاثیر بگذارند. «لابی‌گری» این‌ها می‌تواند نقش عمده داشته باشد، به خصوص زمانی که مسئله رقابت میان شرکت‌های نفتی اروپایی و آمریکایی مطرح بشود. مسئولان ارشد جمهوری اسلامی هم در گفت‌وگو‌های خودشان با شرکت‌های غربی بر این موضوع تاکید می‌کنند.

آیا تحریم تنها مانع در راه بازگشت غول‌های نفتی غربی به ایران است؟

تحریم مانع اصلی است، ولی تنها مانع نیست. قرارداد‌هایی هم که ایران به دلایل حقوقی ناشی از اصل ۸۱ قانون اساسی به شرکت‌های غربی پیشنهاد می‌کند، برای این‌ها چندان جذاب نیست. در این زمینه هم باید فکری کرد.

در واقع نوع قرارداد‌هایی که جمهوری اسلامی پیش از این زیر عنوان «بای‌بک» یا «بیع متقابل» با این شرکت‌ها امضا کرده چندان مطلوب آنها نیست، چون نقش این شرکت‌ها را تا سطح یک کارگزار پایین می‌آورد.

شرکت‌های بزرگ نفتی خواستار انعقاد قرارداد‌های «مشارکت در تولید» هستند، چون با این گونه قرارداد نقش مهم‌تری را در کاوش و بهره‌برداری و صیانت منابع نفتی بر عهده می‌گیرند و، مهم‌تر از همه، ذخایر زیر کنترل خودشان را در بیلان‌شان ثبت می‌کنند و به این ترتیب ارزش سهام‌شان هم در بورس بالا می‌رود.

پیش از این رسانه‌های ایران به نقل از مهدی حسینی، رئیس کارگروه اصلاح قرارداد‌های نفتی نوشته بودند که قرارداد‌های تازه نفتی در راه است و حتی امکان امضای قرارداد «مشارکت در تولید» هم وجود دارد.

ولی بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت جمهوری اسلامی در گفت‌وگوی دیروزش با «تایمز مالی» گفت که قرارداد‌های «مشارکت در تولید» روی میز ایران نیست. با این حال او اضافه کرد که ایران در حال بررسی پیشنهاد‌هایی است بهتر از پیشنهاد‌هایی که همسایگانش، از جمله عراق، به سرمایه‌گذاران خارجی عرضه می‌کنند.