به پیش‌بینی بخش مهمی از منابع بین‌المللی، کاهش بهای نفت در شش ماه دوم سال جاری میلادی ادامه خواهد یافت. گفت‌وگوی اقتصادی روز رادیوفردا با فریدون خاوند به همین موضوع می‌پردازد.
رادیوفردا: برخلاف آن چه اوایل سال جاری میلادی پیش‌بینی می‌شد، بازار جهانی نفت روز‌های آرامی را از سر می‌گذراند و قیمت طلای سیاه زیر هر بشکه صد دلار نوسان می‌کند. آیا این آرامش موقتی است؟
فریدون خاوند: قیمت نفت به شمار زیادی از متغیر‌ها، هم از نظر اقتصادی و از لحاظ ژئوپولیتیک، بستگی دارد، و پیش‌بینی تحول آن چندان آسان نیست.
چند ماه پیش با توجه به وضعیت اقتصادی جهان و نیز اوج‌گیری تنش درخلیج فارس در رابطه با پرونده هسته‌ای ایران، افزایش جهشی بهای نفت حتمی به نظر می‌رسید. ولی از ماه مارس گذشته به این طرف، قیمت هر بشکه نفت برنت دریای شمال از ۱۲۶ دلار به زیر صد دلار رسیده، و کم نیستند کارشناسانی که از تداوم این روند رو به کاهش صحبت می‌کنند.
به عنوان نمونه، در کنگره جهانی گاز که این هفته در کوآلالامپور برگزار شد، پتر ووزر، رئیس شرکت معروف رویال داچ شل، گفت که عقب‌نشینی بهای نفت در شش ماه دوم سال جاری ادامه خواهد یافت.
چه تحولاتی در بازار جهانی نفت پیش‌بینی‌های قبلی را بر هم زده و باعث کاهش قیمت طلای سیاه شده؟
تحولاتی هم در عرصه تقاضا و هم در زمینه عرضه نفت پیش آمده. از لحاظ تقاضا، شدت گرفتن بحران بدهی‌ها در اتحادیه اروپا و تداوم و تشدید رکود در این منطقه، همران با کند شدن آهنگ رونق در آمریکا و چشم‌انداز از نفس افتادن نرخ رشد در قدرت‌های نوظهور از جمله چین، طبعا بازار نفت را تا اندازه‌ای از تب و تاب انداخته.
آن چه در حال حاضر معامله‌گران بازار نفت را بیشتر نگران کرده، گزارش‌های رسیده از چین است. اگر نرخ رشد در چین، آن گونه که نشانه‌های آن دیده می‌شود، پایین بیاید، تاثیر آن بر بازار جهانی نفت قابل ملاحظه خواهد بود. با این حال دولت چین، برای جلوگیری از کاهش نرخ رشد، ابتکار‌هایی اتخاذ کرده که می‌تواند نتایجی به بار آورد.
از طرف دیگر در حالی که تقاضای نفت پایین آمده، عرضه آن بیشتر شده، چون عربستان سعودی تولیدش را به بالا‌ترین سطح در سی سال گذشته رسانده، عراق هم تولیدش را بالا برده، تولید لیبی به حال عادی برگشته و در آمریکا هم چشم‌انداز‌های تازه‌ای برای جهش تولید گاز شیست و نفت شیست به وجود آمده.
تلاش بعضی از کشورهای عرب منطقه خلیج فارس برای دور زدن تنگه هرمز هم، از دیدگاه شماری از ناظران، به ایجاد آرامش بیشتر در بازار کمک کرده است. امارات عربی متحده تلاش می‌کند بخش مهمی از صادرات نفتی خود را از راه بندر فجیره به بازار‌های دنیا بفرستد تا از خطر‌های احتمالی در تنگه هرمز در امان بماند. عراقی‌ها هم بیش از پیش از شاه‌لوله‌های ترکیه استفاده می‌کنند. بنابراین فشار ژئوپولیتیک تنگه هرمز، از دیدگاه این ناظران، رو به کاهش می‌رود و همین هم تنش‌های بازار نفت را کم می‌کند.
به علاوه هر چند گفت‌وگو‌های بین‌المللی بر سر پرونده هسته‌ای ایران موفقیت‌آمیز نبوده، هنوز راه برای دستیابی به مصالحه در نشست آتی مسکو بین ایران و گروه «پنج به علاوه یک» بسته نشده است.
مجموعه این عوامل این ارزیابی را به وجود آورده که بهای نفت همچنان زیر بشکه‌ای صد دلار بماند و حتی پایین‌تر برود.
کاهش احتمالی بهای نفت چه پیآمد‌هایی برای اقتصاد ایران دارد؟
قانون بودجه ۱۳۹۱ خورشیدی بر پایه نفت بشکه‌ای هشتاد و پنج دلار بسته شده. ولی عملکرد بودجه سال‌های گذشته نشان می‌دهد که ایران تقریبا تمام درآمد‌های ارزی خود را هزینه کرده و عملا به نفت بشکه‌ای حدود صد دلار معتاد شده.
مسئله در آنجاست که زیر فشار تحریم، صادرات نفتی ایران کاهش خواهد یافت و اگر، در این میان، بهای نفت هم پایین برود، مشکلات اقتصادی جمهوری اسلامی شدت خواهد گرفت.
ایران کشوری است که تقریبا هفتاد درصد درآمد بودجه‌اش به صورت‌های مستقیم و غیرمستقیم از محل نفت تامین می‌شود و هشتاد و پنج درصد منابع ارزی‌اش هم به نفت بستگی دارد.
به بیان دیگر، سقوط احتمالی قیمت نفت بد‌ترین خبر برای مسئولان ارشد جمهوری اسلامی خواهد بود، به خصوص از این نظر که دولت احمدی‌نژاد یک سناریوی آلترناتیو یا بدیل را، که بر پایه کاهش درآمد نفت تنظیم شده باشد، تهیه نکرده است.
شماری از صاحب‌نظران جمهوری اسلامی پیشنهاد کرده بودند دولت در کنار بودجه رسمی، سندی را زیر عنوان «بودجه سایه» برای دخل و خرج کشور تهیه کند تا جمهوری اسلامی در شرایط اضطراری، زیر فشار‌های اقتصادی ناشی از تحریم، غافلگیر نشود.
آقای احمدی‌نژاد طبعا نمی‌توانست چنین بودجه‌ای را تهیه کند، چون مرتبا می‌گفت که تحریم‌های بین‌المللی نه تنها ایران را تضعیف نکرده، بلکه به تحکیم اقتصاد آن کمک کرده است.
ولی در عمل، با توجه به شرایط تحریم، اگر بازار جهانی نفت هم در جهتی مخالف آرزو‌های دولت احمدی‌نژاد تحول پیدا کند، اقتصاد ایران در شرایطی کاملا غافلگیرکننده قرار خواهد گرفت.
رادیوفردا: برخلاف آن چه اوایل سال جاری میلادی پیش‌بینی می‌شد، بازار جهانی نفت روز‌های آرامی را از سر می‌گذراند و قیمت طلای سیاه زیر هر بشکه صد دلار نوسان می‌کند. آیا این آرامش موقتی است؟
فریدون خاوند: قیمت نفت به شمار زیادی از متغیر‌ها، هم از نظر اقتصادی و از لحاظ ژئوپولیتیک، بستگی دارد، و پیش‌بینی تحول آن چندان آسان نیست.
چند ماه پیش با توجه به وضعیت اقتصادی جهان و نیز اوج‌گیری تنش درخلیج فارس در رابطه با پرونده هسته‌ای ایران، افزایش جهشی بهای نفت حتمی به نظر می‌رسید. ولی از ماه مارس گذشته به این طرف، قیمت هر بشکه نفت برنت دریای شمال از ۱۲۶ دلار به زیر صد دلار رسیده، و کم نیستند کارشناسانی که از تداوم این روند رو به کاهش صحبت می‌کنند.
به عنوان نمونه، در کنگره جهانی گاز که این هفته در کوآلالامپور برگزار شد، پتر ووزر، رئیس شرکت معروف رویال داچ شل، گفت که عقب‌نشینی بهای نفت در شش ماه دوم سال جاری ادامه خواهد یافت.
چه تحولاتی در بازار جهانی نفت پیش‌بینی‌های قبلی را بر هم زده و باعث کاهش قیمت طلای سیاه شده؟
تحولاتی هم در عرصه تقاضا و هم در زمینه عرضه نفت پیش آمده. از لحاظ تقاضا، شدت گرفتن بحران بدهی‌ها در اتحادیه اروپا و تداوم و تشدید رکود در این منطقه، همران با کند شدن آهنگ رونق در آمریکا و چشم‌انداز از نفس افتادن نرخ رشد در قدرت‌های نوظهور از جمله چین، طبعا بازار نفت را تا اندازه‌ای از تب و تاب انداخته.
آن چه در حال حاضر معامله‌گران بازار نفت را بیشتر نگران کرده، گزارش‌های رسیده از چین است. اگر نرخ رشد در چین، آن گونه که نشانه‌های آن دیده می‌شود، پایین بیاید، تاثیر آن بر بازار جهانی نفت قابل ملاحظه خواهد بود. با این حال دولت چین، برای جلوگیری از کاهش نرخ رشد، ابتکار‌هایی اتخاذ کرده که می‌تواند نتایجی به بار آورد.
از طرف دیگر در حالی که تقاضای نفت پایین آمده، عرضه آن بیشتر شده، چون عربستان سعودی تولیدش را به بالا‌ترین سطح در سی سال گذشته رسانده، عراق هم تولیدش را بالا برده، تولید لیبی به حال عادی برگشته و در آمریکا هم چشم‌انداز‌های تازه‌ای برای جهش تولید گاز شیست و نفت شیست به وجود آمده.
تلاش بعضی از کشورهای عرب منطقه خلیج فارس برای دور زدن تنگه هرمز هم، از دیدگاه شماری از ناظران، به ایجاد آرامش بیشتر در بازار کمک کرده است. امارات عربی متحده تلاش می‌کند بخش مهمی از صادرات نفتی خود را از راه بندر فجیره به بازار‌های دنیا بفرستد تا از خطر‌های احتمالی در تنگه هرمز در امان بماند. عراقی‌ها هم بیش از پیش از شاه‌لوله‌های ترکیه استفاده می‌کنند. بنابراین فشار ژئوپولیتیک تنگه هرمز، از دیدگاه این ناظران، رو به کاهش می‌رود و همین هم تنش‌های بازار نفت را کم می‌کند.
به علاوه هر چند گفت‌وگو‌های بین‌المللی بر سر پرونده هسته‌ای ایران موفقیت‌آمیز نبوده، هنوز راه برای دستیابی به مصالحه در نشست آتی مسکو بین ایران و گروه «پنج به علاوه یک» بسته نشده است.
مجموعه این عوامل این ارزیابی را به وجود آورده که بهای نفت همچنان زیر بشکه‌ای صد دلار بماند و حتی پایین‌تر برود.
کاهش احتمالی بهای نفت چه پیآمد‌هایی برای اقتصاد ایران دارد؟
قانون بودجه ۱۳۹۱ خورشیدی بر پایه نفت بشکه‌ای هشتاد و پنج دلار بسته شده. ولی عملکرد بودجه سال‌های گذشته نشان می‌دهد که ایران تقریبا تمام درآمد‌های ارزی خود را هزینه کرده و عملا به نفت بشکه‌ای حدود صد دلار معتاد شده.
مسئله در آنجاست که زیر فشار تحریم، صادرات نفتی ایران کاهش خواهد یافت و اگر، در این میان، بهای نفت هم پایین برود، مشکلات اقتصادی جمهوری اسلامی شدت خواهد گرفت.
ایران کشوری است که تقریبا هفتاد درصد درآمد بودجه‌اش به صورت‌های مستقیم و غیرمستقیم از محل نفت تامین می‌شود و هشتاد و پنج درصد منابع ارزی‌اش هم به نفت بستگی دارد.
به بیان دیگر، سقوط احتمالی قیمت نفت بد‌ترین خبر برای مسئولان ارشد جمهوری اسلامی خواهد بود، به خصوص از این نظر که دولت احمدی‌نژاد یک سناریوی آلترناتیو یا بدیل را، که بر پایه کاهش درآمد نفت تنظیم شده باشد، تهیه نکرده است.
شماری از صاحب‌نظران جمهوری اسلامی پیشنهاد کرده بودند دولت در کنار بودجه رسمی، سندی را زیر عنوان «بودجه سایه» برای دخل و خرج کشور تهیه کند تا جمهوری اسلامی در شرایط اضطراری، زیر فشار‌های اقتصادی ناشی از تحریم، غافلگیر نشود.
آقای احمدی‌نژاد طبعا نمی‌توانست چنین بودجه‌ای را تهیه کند، چون مرتبا می‌گفت که تحریم‌های بین‌المللی نه تنها ایران را تضعیف نکرده، بلکه به تحکیم اقتصاد آن کمک کرده است.
ولی در عمل، با توجه به شرایط تحریم، اگر بازار جهانی نفت هم در جهتی مخالف آرزو‌های دولت احمدی‌نژاد تحول پیدا کند، اقتصاد ایران در شرایطی کاملا غافلگیرکننده قرار خواهد گرفت.