گفت‌وگو درباره زلزله سراوان با بهرام عکاشه

  • مهتاب وحیدی راد

آوار ناشی از زلزله سراوان در آن سوی مرز، پاکستان

حاتم نارویی استاندار سیستان و بلوچستان خسارات حاصل از زلزله ۷ و ۸ دهم ریشتری روز سه‌شنبه را اندک توصیف کرده است.

پژوهشگاه زلزله‌شناسی ایران هم عمیق بودن و فاصله زیاد کانون زلزله تا مناطق مسکونی و پرتراکم را از عوامل پایین بودن میزان خسارت‌ها عنوان کرده است.

رادیوفردا در گفت‌وگو با بهرام عکاشه، استاد زلزله‌شناسی در تهران، ابتدا از او علت پایین بودن خسارات و تلفات این زلزله شدید را پرسیده است.

بهرام عکاشه: زلزله‌خیزی منطقه البرز در شمال، منطقه زاگرس در جنوب غرب با زلزله‌خیزی مکران یا سیستان و بلوچستان در جنوب شرق کاملا با همدیگر متفاوت است.

زلزله‌ای که در منطقه سیستان و بلوچستان اتفاق افتاد اولا چون در بعدازظهر اتفاق افتاد، افراد و کودکان در خانه نبودند و در بیرون از خانه بودند و دوما این که جمعیت منطقه کم و پراکنده است و سوما این که این زلزله در عمق ۹۰ کیلومتری رخ داد.

هر چقدر هم عمق زلزله زیاد‌تر باشد توزیع انرژی در سطح وسیع‌تری است و خرابی در سطح زمین کمتر است. اگر عمق این زلزله به جای ۹۰ کیلومتر، ۹ کیلومتر بود زمین به طول ۲۰۰ کیلومتر شکاف برمی‌داشت.

در حالی که برای یک زلزله با عمق ۹۰ کیلومتری، آثار گسلش در روی زمین دیده نمی‌شود و انرژی در سطح وسیعی توزیع می‌شود و خسارت بسیار کم خواهد شد.

آقای عکاشه از روز سه‌شنبه و ساعاتی پس از وقوع زلزله، پس‌لرزه هم اتفاق افتاد ولی عمق همه آنها ۷۰ تا ۱۰۰ کیلومتر اندازه‌گیری شده است و خسارت کمی بر جای گذاشته است. آیا امکان دارد که پس‌لرزه‌هایی با شدت بالا‌تر و در عمق کمتری رخ بدهد؟ و در آن صورت آیا خرابی‌هایی بر جای خواهد گذاشت؟

معمولا بزرگ‌ترین پس‌لرزه یک درجه کوچک‌تر از زلزله اصلی است و تجربه این موضوع را نشان می‌دهد. ولی این بدین معنا نیست که پس‌لرزه‌ها حتما بایستی یک درجه کمتر از زلزله اصلی باشند، بلکه ممکن است نیم درجه از زلزله اصلی کوچک‌تر باشند. چون پس‌لرزه‌ها کوچک‌تر هستند و در عمق ۷۰ تا ۱۰۰ کیلومتری زمین رخ می‌دهند پس آثاری در روی زمین دیده نمی‌شود.

ممکن است پس‌لرزه‌ها در عمق کمتر هم اتفاق بیفتد. ولی قدر مسلم آن است که توزیع انرژی و حرکت انرژی در امتداد گسل خواهد بود. ضمن این که در طول امتداد گسل انرژی موج پی یا موج اولیه حرکت می‌کند، موج اف یا‌‌ همان موج ثانویه هم عمود بر انتشار انرژی تزریق می‌شود.

بعید نیست که عمق‌های کم هم زلزله رخ دهد و امیدواریم پس‌لرزه‌ای نداشته باشیم که در عمق کم اتفاق بیفتد که اگر این پس‌لرزه‌ها در عمق کم اتفاق بیفتد باعث خسارت جانی هم خواهد شد.

گزارش‌هایی مبنی بر فعال شدن کوه آتشفشانی تفتان در نزدیکی خاش منتشر شده است و گفته شده که دودهایی غلیظ با ترکیبات گوگرد از این کوه خارج شده است. احتمال دارد که زلزله روز سه‌شنبه تاثیراتی بر منطقه و فعالیتی این کوه آتشفشانی گذاشته باشد؟

قدر مسلم این است که انرژی که در مرکز زلزله دیروز سیستان و بلوچستان‌‌ رها شده است، مسلما در ساختار آتشفشان تفتان در نزدیکی زاهدان اثر داشته و تغییراتی بر این آتشفشان گذاشته است. این مستلزم آن است که یک تیمی از سازمان زمین‌شناسی به آنجا بروند و در مورد گازهایی که از کوه بیرون می‌آید مطالعه کنند.

همچنین یک تیمی هم از موسسه ژئوفیزیک بروند در نزدیکی کوه تفتان و رکوردگیری کنند تا ببینند لرزه‌خیزی به چه شکل است و آیا این لرزه‌خیزی‌ها زیاد شده است یا کم شده است. بعید نیست که این زلزله بر روی کوه آتشفشان اثر گذاشته باشد. این زلزله ۸/۷ انرژی بسیاری را آزاد می‌کند و حتما هم در زمینی که در آنجا کوه آتشفشان تفتان وجود دارد، اثر گذاشته است.