ابوریحان محمد بن احمد بیرونی، دانشمند ایرانی، نه تنها سرآمد در یک فن، که ذوالفنون بود. ابوریحان بیرونی ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و تاریخ‌نگار ایرانی در سده چهارم و پنجم هجری می‌زیست.
محاسبات او درسنجش وزن مخصوص اجسام تنها با ناچیز تفاوت‌هایی هنوز معتبر است. بیرونی گردش خورشید و گردش محوری زمین و جهات شمال و جنوب را دقیقا محاسبه و تعریف کرده است. بسیاری از پژوهشگران ابوریحان بیرونی را بزرگ‌ترین دانشمند مشرق‌زمین نامیده‌اند.
در مورد روز تولد او اتفاق نظر وجود ندارد و روزهای متفاوتی از ۱۳ تا ۲۹ شهریور عنوان شده است.
رادیوفردا با دکترِ شِروین ِ تقوی ِ لاریجانی، پژوهشگر فیزیک اتمی در ناسا، سازمان فضانوردی آمریکا، در مورد جایگاه علمی ابوریحان بیرونی گفت‌وگو کرده است.
شروین تقوی لاریجانی: ایشان مثل خیلی از محققان که در ایران قدیم داشتیم فقط در یک رشته خاص تخصص نداشتند. متخصص چندین رشته بودند، چه در رشته‌های علوم انسانی و چه در رشته‌های علمی. برای مثال، یکی از تخصص‌های ایشان این بود که به نظر من یکی از بنیان‌گذاران کار روان‌شناسی آزمایشی بود که ما در اروپا در قرن نوزدهم دیدیم که به وجود آمد. یا در رشته مکانیک آزمایشگاهی. به رشته‌هایی که کمی مبهم بود یک نظم فکری و آزمایشگاهی داد. در کنار این فلسفه‌دان هم بود، انسان‌شناس و انسان‌دوست.
این قبیل آدم‌ها را امروز به‌ندرت می‌توانیم ببینیم. اینها مثل بیرونی یا خیام یا دیگران توانسته بودند علم فلسفه را با علم فیزیک و ریاضی بیامیزند.
سوالی که می‌توانیم از خود بکنیم، پیش از این که چون ایرانی هستیم به خودمان تبریک بگوییم، این افراد کارهایی کرده‌اند که باید بگوییم اثر بسیاری در پیشرفت علم داشت. توی پرانتز باید بگویم علم بدون مرز است و به یک نژاد و یک طایفه متعلق نیست. متعلق به تمام بشریت است. الان ما این را توی ایران نمی‌بینیم.
اگر شما برگردید می‌بینید که ایشان از جایی که به دنیا آمده شاید ازبکستان باشد. خوارزم جزء ایران بود و حتی مغول‌ها حمله نکردند. اگر نگاه کنید درست روی خط جاده ابریشم بوده. می‌شود گفت چهارراه فرهنگ‌ها بود. هروقت شما مرزها را باز می‌گذارید، مردم با فرهنگ‌های مختلف روبه‌رو می‌شوند، مغزشان رشد می‌کند. در همان موقع شما اگر نگاه کنید اروپا خیلی عقب‌افتاده‌تر بود. می‌توانیم این سوال را از خودمان بکنیم و بگوییم ما که ایرانی هستیم و این آدم‌هایی را داشتیم که این قدر تاثیر خوبی در علم داشتند که کمک کرد به دنیا و اروپا که پیشرفت کند. آدم واقعاً ناراحت می‌شود می‌بیند که ایرانی‌ها این قدر به دنیای علم خدمت کرده‌اند، ولی اسم‌شان در خارج نیست.
آقای دکتر تقوی لاریجانی، سوال این است که کدام تاثیر از ابوریحان بیرونی مشخصاً در علم فضا و نجوم و در ناسا به آن توجه می‌کنید و مد نظر دارید.
شروین تقوی لاریجانی: ایشان اولین کسی بود که تحقیقاتش را در سطح زمین‌شناسی انجام داد. می‌شود گفت از بزرگ‌ترین آزمایشگران تاریخ است. یکی راجع به فیزیک است: محور گردش زمین. یکی هم این است که اولین کسی بود که مکانیک آزمایشی را توسعه داد. ویژگی‌های دیگری هم داشت. سعی کرده بود جاذبه زمین را آزمایش کند، در موقعی که در دنیای غرب خبری از آن نبود. خیلی از کارها را کردند که امروز ما همین آزمایش‌ها را می‌کنیم. ایشان هزارسال پیش دست زده بود به چنین کارهایی. اگر از نظر علمی بخواهید نگاه کنید، ایشان در کنار آن هم به ریاضیات [توجه نشان داد].
همه اینها تاثیر زیادی می‌تواند داشته باشد. شما وقتی از ناسا یا هر موسسه تحقیقاتی حرف می‌زنید، اینها فقط بخش نجوم نیست. بخش مهندسی دارد، بخش ریاضی دارد، بخش مکانیک و هر چه بخواهید در علم امروز وجود دارد. علم در کل یک مجموعه است. در این مجموعه فردی مثل ایشان کارهایی که کرده خیلی به نظر من، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، اثر زیادی داشته. حتی از نظر ماه‌شناسی یکی از اولین کسانی بود تا آنجا که ما می‌شناسیم. برای این که یادتان نرود که ایرانی‌ها قبل از حمله اعراب و شناخت علم در آن عرصه خیلی پیشرفته بودند، متاسفانه کتابخانه و دانشگاه جندی‌شابور را که آتش زدند، همه شناخت ما از آن دوره از بین رفت. این طور که به نظر من می‌آید، که فقط من نیستم، کسانی که در تاریخ ایران باستان تخصص دارند، ایران باستان از نظر علمی از روم و دیگران پیشرفته‌تر بود.
محاسبات او درسنجش وزن مخصوص اجسام تنها با ناچیز تفاوت‌هایی هنوز معتبر است. بیرونی گردش خورشید و گردش محوری زمین و جهات شمال و جنوب را دقیقا محاسبه و تعریف کرده است. بسیاری از پژوهشگران ابوریحان بیرونی را بزرگ‌ترین دانشمند مشرق‌زمین نامیده‌اند.
در مورد روز تولد او اتفاق نظر وجود ندارد و روزهای متفاوتی از ۱۳ تا ۲۹ شهریور عنوان شده است.
رادیوفردا با دکترِ شِروین ِ تقوی ِ لاریجانی، پژوهشگر فیزیک اتمی در ناسا، سازمان فضانوردی آمریکا، در مورد جایگاه علمی ابوریحان بیرونی گفت‌وگو کرده است.
شروین تقوی لاریجانی: ایشان مثل خیلی از محققان که در ایران قدیم داشتیم فقط در یک رشته خاص تخصص نداشتند. متخصص چندین رشته بودند، چه در رشته‌های علوم انسانی و چه در رشته‌های علمی. برای مثال، یکی از تخصص‌های ایشان این بود که به نظر من یکی از بنیان‌گذاران کار روان‌شناسی آزمایشی بود که ما در اروپا در قرن نوزدهم دیدیم که به وجود آمد. یا در رشته مکانیک آزمایشگاهی. به رشته‌هایی که کمی مبهم بود یک نظم فکری و آزمایشگاهی داد. در کنار این فلسفه‌دان هم بود، انسان‌شناس و انسان‌دوست.
این قبیل آدم‌ها را امروز به‌ندرت می‌توانیم ببینیم. اینها مثل بیرونی یا خیام یا دیگران توانسته بودند علم فلسفه را با علم فیزیک و ریاضی بیامیزند.
سوالی که می‌توانیم از خود بکنیم، پیش از این که چون ایرانی هستیم به خودمان تبریک بگوییم، این افراد کارهایی کرده‌اند که باید بگوییم اثر بسیاری در پیشرفت علم داشت. توی پرانتز باید بگویم علم بدون مرز است و به یک نژاد و یک طایفه متعلق نیست. متعلق به تمام بشریت است. الان ما این را توی ایران نمی‌بینیم.
اگر شما برگردید می‌بینید که ایشان از جایی که به دنیا آمده شاید ازبکستان باشد. خوارزم جزء ایران بود و حتی مغول‌ها حمله نکردند. اگر نگاه کنید درست روی خط جاده ابریشم بوده. می‌شود گفت چهارراه فرهنگ‌ها بود. هروقت شما مرزها را باز می‌گذارید، مردم با فرهنگ‌های مختلف روبه‌رو می‌شوند، مغزشان رشد می‌کند. در همان موقع شما اگر نگاه کنید اروپا خیلی عقب‌افتاده‌تر بود. می‌توانیم این سوال را از خودمان بکنیم و بگوییم ما که ایرانی هستیم و این آدم‌هایی را داشتیم که این قدر تاثیر خوبی در علم داشتند که کمک کرد به دنیا و اروپا که پیشرفت کند. آدم واقعاً ناراحت می‌شود می‌بیند که ایرانی‌ها این قدر به دنیای علم خدمت کرده‌اند، ولی اسم‌شان در خارج نیست.
آقای دکتر تقوی لاریجانی، سوال این است که کدام تاثیر از ابوریحان بیرونی مشخصاً در علم فضا و نجوم و در ناسا به آن توجه می‌کنید و مد نظر دارید.
شروین تقوی لاریجانی: ایشان اولین کسی بود که تحقیقاتش را در سطح زمین‌شناسی انجام داد. می‌شود گفت از بزرگ‌ترین آزمایشگران تاریخ است. یکی راجع به فیزیک است: محور گردش زمین. یکی هم این است که اولین کسی بود که مکانیک آزمایشی را توسعه داد. ویژگی‌های دیگری هم داشت. سعی کرده بود جاذبه زمین را آزمایش کند، در موقعی که در دنیای غرب خبری از آن نبود. خیلی از کارها را کردند که امروز ما همین آزمایش‌ها را می‌کنیم. ایشان هزارسال پیش دست زده بود به چنین کارهایی. اگر از نظر علمی بخواهید نگاه کنید، ایشان در کنار آن هم به ریاضیات [توجه نشان داد].
همه اینها تاثیر زیادی می‌تواند داشته باشد. شما وقتی از ناسا یا هر موسسه تحقیقاتی حرف می‌زنید، اینها فقط بخش نجوم نیست. بخش مهندسی دارد، بخش ریاضی دارد، بخش مکانیک و هر چه بخواهید در علم امروز وجود دارد. علم در کل یک مجموعه است. در این مجموعه فردی مثل ایشان کارهایی که کرده خیلی به نظر من، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، اثر زیادی داشته. حتی از نظر ماه‌شناسی یکی از اولین کسانی بود تا آنجا که ما می‌شناسیم. برای این که یادتان نرود که ایرانی‌ها قبل از حمله اعراب و شناخت علم در آن عرصه خیلی پیشرفته بودند، متاسفانه کتابخانه و دانشگاه جندی‌شابور را که آتش زدند، همه شناخت ما از آن دوره از بین رفت. این طور که به نظر من می‌آید، که فقط من نیستم، کسانی که در تاریخ ایران باستان تخصص دارند، ایران باستان از نظر علمی از روم و دیگران پیشرفته‌تر بود.