صادرات نفت خام ایران به بازارهای اروپا به دلیل افزایش مشکلات بانکی ناشی از اعمال تحریم‌های یک‌جانبه کشورها در دو ماه گذشته کاهش چشمگیر یافته است.
گزارش‌های تازه از جامعه اروپا حاکی است که شرکت‌های کوچک‌تر نفتی متعلق به پرتقال، اسپانیا و یونان به تبعیت از خریداران بزرگ‌تر اروپایی مانند شل و توتال با هدف جایگزینی نفت خام وارداتی خود از ایران اینک متوجه سایر منابع من‌جمله نفت خام صادراتی عراق شده‌اند.
اروپا بعد از آسیا دومین بازار بزرگ نفت خام صادراتی ایران محسوب می‌شود. اگرچه طی سه سال اخیر تا حدودی از حجم صادرات نفت خام ایران به اروپا کاسته شده و به همان نسبت صادرات به کشورهای بزرگ واردکننده آسیایی مانند چین، ژاپن، هند و کره جنوبی افزایش یافته بود، اروپا همچنان سهم عمده‌ای در خرید نفت خام ایران داشت.
جز فروش نفت خام به خریداران ثابت اروپایی، حجم قابل ملاحظه‌ای از نفت خام صادراتی ایران به صورت تک‌محموله‌ای در بازار نفتی روتردام به فروش می‌رسد.
کاهش قدرت صادرات
کاهش صادرات نفت خام ایران که حتی پیش از اعمال تحریم‌های تازه از سال ۲۰۰۹ آغاز شده بود، از ابتدای سال جاری مسیحی و با کاهش خرید نفت توسط چین، سرعت بیشتری یافت.
گزارش‌های منابع نفتی حاکی است که پس از اعمال تحریم‌های رسمی شورای امنیت و همچنین تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و اروپا علیه جمهوری اسلامی اینک حفظ سقف متعارف فروش نفت خام ایران بسیار دشوارتر از پیش شده و صادرات نفت ایران در حال تجربه روند محسوس نزولی است.
عراق به دنبال روسیه و عربستان
در اجرای اقدامی حساب‌شده که می‌توان تحقق آن را تا حدودی به حصول توافق‌های سیاسی اعلام‌نشده دولت‌ها نسبت داد، پیشتر عربستان سعودی و روسیه متوجه خریداران آسیایی نفت خام ایران شده و صادرات خود را به کشورهایی مانند چین افزایش داده بودند.
در اجرای بخش تازه‌ای از این تلاش‌ها که گروهی از ناظران امور ایران معتقدند به صورت هماهنگ و برنامه‌ریزی‌شده و با هدف محروم ساختن تدریجی جمهوری اسلامی از درآمدهای ناشی از صادرات نفت خام صورت می‌گیرد، ظاهرا اشباع بازارهای اروپایی نفت خام ایران به عراق محول شده است.
عراق در حال حاضر ۲۵ درصد از نفت خام تولیدی خود را که در حدود روزانه ۵۰۰ هزار بشکه است از مسیر شمال و مناطق کردنشین به ترکیه حمل می‌کند و از آن طریق به بندر مدیترانه‌ای جیهان می‌رساند.
همکاری ترکیه
ظرفیت کنونی خط لوله‌ای که برای ارسال نفت خام عراق از کرکوک به بندر جیهان در ترکیه مورد استفاده قرار می‌گیرد روزانه تا یک میلیون بشکه است.
به موجب توافق تازه‌ای که هفته گذشته بین وزیر انرژی ترکیه و وزیر نفت عراق صورت گرفت، دو کشور موافقت کردند حجم صادرات از این خط لوله را ابتدا به یک میلیون بشکه در روز که ظرفیت اسمی آن است افزایش داده و در مرحله بعد به ۱.۵ میلیون بشکه در روز برسانند.
با وجود پرداخت هزینه ترانزیت به ترکیه، نفت خام عراق به دلیل نزدیکی جغرافیایی، ارزان‌تر از نفت خام ایران به بازارهای اروپایی می‌رسد.
محدودیت‌های مربوط به نقل و انتقالات بانکی و خودداری شرکت‌های اروپایی و آمریکایی از بیمه کردن محموله‌های نفت خام صادراتی ایران به بازارهای اروپایی، هزینه‌ها و مشکلات فروش نفت خام ایران را در سال جاری بیش از گذشته ساخته است.
تاکنون ایران از راه عرضه قیمت‌های ترجیحی و ارزان‌تر از سطح بازارهای بین‌المللی به خریداران خود، قصد داشته است تا حد ممکن به مقابله با بازدارنده‌های نوظهور بازار برخیزد.
دست یافتن به هماهنگی‌های حساب‌شده سیاسی بین دولت‌های اروپایی و آمریکا، با هدف کاهش وابستگی اروپا به نفت صادراتی ایران، و همزمان تشویق فروشندگان تازه‌نفس مانند عراق به فعال‌تر شدن در بازارهای سنتی نفت خام ایران در قاره قدیم، تلاشهای تهران را در جهت حفظ بازارهای نفتی تا حدود زیادی خنثی ساخته است.
مقایسه ایران و عراق
عراق اعلام داشته است قصد دارد تا پنج سال آینده سقف تولید نفت خام خود را از دو میلیون بشکه در روز به هفت میلیون بشکه در روز برساند.
به منظور دست یافتن به این هدف جاه‌طلبانه که در صورت تحقق عراق را با فاصله‌ای اندک بعد از روسیه و عربستان سعودی به سومین صادرکننده بزرگ نفت جهان تبدیل خواهد ساخت، بیش از ۲۷ شرکت اروپایی، آمریکایی و اروپایی طی سال جاری متعهد به ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری به منظور اکتشاف، بهره‌برداری و تجدید ساختار صنایع نفت آن کشور شده‌اند.
هدف اعلام‌شده ایران، مطابق چشم‌انداز ۲۰ ساله اقتصادی که در برنامه عمرانی پنج‌ساله نیز مورد تاکید قرار گرفته بود، تولید روزانه پنج میلیون و ۱۲۵ هزار بشکه نفت در سال جاری بود.
در حال حاضر تولید نفت خام ایران که دست‌کم ۵۰۰ هزار بشکه از آن با روش‌های غیرصیانتی و به قیمت تخریب جبران‌ناپذیر میدان‌های نفتی صورت می‌گیرد، کمتر از سه میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز است.
در صورت افزایش تولید بنزین و گازوئیل داخلی به منظور جبران کاهش واردات این مواد از خارج، علاوه بر ظرفیت کنونی یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز ظرفیت تولید پالایشگاه‌های ایران باید معادل ۲۲ تا ۲۵ میلیون لیتر، معادل نیاز روزانه بنزین وارداتی، به حجم تحویل نفت خام به پالایشگاه‌های داخلی افزوده شود.
با در نظر گرفتن کاهش ظرفیت تولید نفت خام ایران، تاثیر وضعی افزایش مصرف داخلی بر ظرفیت‌های صادراتی نفت خام اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.
به این ترتیب ایران به دلایل فنی، کاهش سرمایه‌گذاری در اکتشاف و بهره‌برداری، کاهش میزان تزریق گاز به چاه‌های سالمند نفت و به‌خصوص افزایش فزاینده مصرف داخلی، هم اکنون در مسیر کاهش تدریجی ظرفیت صدور نفت خام خود قرار گرفته است.
بر مجموعه عوامل داخلی موثر در کاهش ظرفیت تولید نفت ایران (و بالطبع قدرت صادرات آن) که ناشی از سوء‌مدیریت اقتصاد انرژی، اتخاذ سیاست‌های چالشی در مناسبات بین‌المللی و همچنین محروم ماندن از تکنولوژی و سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی نفت است، اینک حضور کشورهایی مانند عراق در بازارهای صادراتی نفت ایران نیز افزوده شده است.
رضایت آمریکا
آمریکا از زمان تصویب قانون اولین طرح تحریم نفتی ایران در سال ۱۹۹۶ (موسوم به ایلسا) هرگز هدف محروم ساختن جمهوری اسلامی از درآمدهای صادرات نفت را پنهان نکرده است.
در حال حاضر ۹۰ درصد از درآمدهای ارزی ایران از محل صادرات نفت خام تامین می‌شود.
عراق تازه‌ترین صادرکننده‌ای است که جایگزینی بخشی از بازارهای نفت خام ایران را عهده‌دار شده و آمریکا فعال‌ترین عامل در نفت آن کشور است.
ادامه تدریجی این روند، بدون توسل به تحریم رسمی نفت ایران که می‌توانست بازارهای بین‌المللی را آشفته ساخته و به افزایش قیمت‌های جهانی نفت خام منجر شود، می‌تواند هدف محروم ساختن کامل ایران از درآمدهای ناشی از صادرات نفت خام را با کمک همسایگان ایران به‌راحتی تامین سازد.
گزارش‌های تازه از جامعه اروپا حاکی است که شرکت‌های کوچک‌تر نفتی متعلق به پرتقال، اسپانیا و یونان به تبعیت از خریداران بزرگ‌تر اروپایی مانند شل و توتال با هدف جایگزینی نفت خام وارداتی خود از ایران اینک متوجه سایر منابع من‌جمله نفت خام صادراتی عراق شده‌اند.
اروپا بعد از آسیا دومین بازار بزرگ نفت خام صادراتی ایران محسوب می‌شود. اگرچه طی سه سال اخیر تا حدودی از حجم صادرات نفت خام ایران به اروپا کاسته شده و به همان نسبت صادرات به کشورهای بزرگ واردکننده آسیایی مانند چین، ژاپن، هند و کره جنوبی افزایش یافته بود، اروپا همچنان سهم عمده‌ای در خرید نفت خام ایران داشت.
بیشتر بخوانید:
کاهش قدرت صادرات
کاهش صادرات نفت خام ایران که حتی پیش از اعمال تحریم‌های تازه از سال ۲۰۰۹ آغاز شده بود، از ابتدای سال جاری مسیحی و با کاهش خرید نفت توسط چین، سرعت بیشتری یافت.
گزارش‌های منابع نفتی حاکی است که پس از اعمال تحریم‌های رسمی شورای امنیت و همچنین تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و اروپا علیه جمهوری اسلامی اینک حفظ سقف متعارف فروش نفت خام ایران بسیار دشوارتر از پیش شده و صادرات نفت ایران در حال تجربه روند محسوس نزولی است.
عراق به دنبال روسیه و عربستان
در اجرای اقدامی حساب‌شده که می‌توان تحقق آن را تا حدودی به حصول توافق‌های سیاسی اعلام‌نشده دولت‌ها نسبت داد، پیشتر عربستان سعودی و روسیه متوجه خریداران آسیایی نفت خام ایران شده و صادرات خود را به کشورهایی مانند چین افزایش داده بودند.
در اجرای بخش تازه‌ای از این تلاش‌ها که گروهی از ناظران امور ایران معتقدند به صورت هماهنگ و برنامه‌ریزی‌شده و با هدف محروم ساختن تدریجی جمهوری اسلامی از درآمدهای ناشی از صادرات نفت خام صورت می‌گیرد، ظاهرا اشباع بازارهای اروپایی نفت خام ایران به عراق محول شده است.
عراق در حال حاضر ۲۵ درصد از نفت خام تولیدی خود را که در حدود روزانه ۵۰۰ هزار بشکه است از مسیر شمال و مناطق کردنشین به ترکیه حمل می‌کند و از آن طریق به بندر مدیترانه‌ای جیهان می‌رساند.
همکاری ترکیه
ظرفیت کنونی خط لوله‌ای که برای ارسال نفت خام عراق از کرکوک به بندر جیهان در ترکیه مورد استفاده قرار می‌گیرد روزانه تا یک میلیون بشکه است.
به موجب توافق تازه‌ای که هفته گذشته بین وزیر انرژی ترکیه و وزیر نفت عراق صورت گرفت، دو کشور موافقت کردند حجم صادرات از این خط لوله را ابتدا به یک میلیون بشکه در روز که ظرفیت اسمی آن است افزایش داده و در مرحله بعد به ۱.۵ میلیون بشکه در روز برسانند.
با وجود پرداخت هزینه ترانزیت به ترکیه، نفت خام عراق به دلیل نزدیکی جغرافیایی، ارزان‌تر از نفت خام ایران به بازارهای اروپایی می‌رسد.
محدودیت‌های مربوط به نقل و انتقالات بانکی و خودداری شرکت‌های اروپایی و آمریکایی از بیمه کردن محموله‌های نفت خام صادراتی ایران به بازارهای اروپایی، هزینه‌ها و مشکلات فروش نفت خام ایران را در سال جاری بیش از گذشته ساخته است.
تاکنون ایران از راه عرضه قیمت‌های ترجیحی و ارزان‌تر از سطح بازارهای بین‌المللی به خریداران خود، قصد داشته است تا حد ممکن به مقابله با بازدارنده‌های نوظهور بازار برخیزد.
دست یافتن به هماهنگی‌های حساب‌شده سیاسی بین دولت‌های اروپایی و آمریکا، با هدف کاهش وابستگی اروپا به نفت صادراتی ایران، و همزمان تشویق فروشندگان تازه‌نفس مانند عراق به فعال‌تر شدن در بازارهای سنتی نفت خام ایران در قاره قدیم، تلاشهای تهران را در جهت حفظ بازارهای نفتی تا حدود زیادی خنثی ساخته است.
مقایسه ایران و عراق
عراق اعلام داشته است قصد دارد تا پنج سال آینده سقف تولید نفت خام خود را از دو میلیون بشکه در روز به هفت میلیون بشکه در روز برساند.
به منظور دست یافتن به این هدف جاه‌طلبانه که در صورت تحقق عراق را با فاصله‌ای اندک بعد از روسیه و عربستان سعودی به سومین صادرکننده بزرگ نفت جهان تبدیل خواهد ساخت، بیش از ۲۷ شرکت اروپایی، آمریکایی و اروپایی طی سال جاری متعهد به ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری به منظور اکتشاف، بهره‌برداری و تجدید ساختار صنایع نفت آن کشور شده‌اند.
هدف اعلام‌شده ایران، مطابق چشم‌انداز ۲۰ ساله اقتصادی که در برنامه عمرانی پنج‌ساله نیز مورد تاکید قرار گرفته بود، تولید روزانه پنج میلیون و ۱۲۵ هزار بشکه نفت در سال جاری بود.
در حال حاضر تولید نفت خام ایران که دست‌کم ۵۰۰ هزار بشکه از آن با روش‌های غیرصیانتی و به قیمت تخریب جبران‌ناپذیر میدان‌های نفتی صورت می‌گیرد، کمتر از سه میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز است.
در صورت افزایش تولید بنزین و گازوئیل داخلی به منظور جبران کاهش واردات این مواد از خارج، علاوه بر ظرفیت کنونی یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز ظرفیت تولید پالایشگاه‌های ایران باید معادل ۲۲ تا ۲۵ میلیون لیتر، معادل نیاز روزانه بنزین وارداتی، به حجم تحویل نفت خام به پالایشگاه‌های داخلی افزوده شود.
با در نظر گرفتن کاهش ظرفیت تولید نفت خام ایران، تاثیر وضعی افزایش مصرف داخلی بر ظرفیت‌های صادراتی نفت خام اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.
به این ترتیب ایران به دلایل فنی، کاهش سرمایه‌گذاری در اکتشاف و بهره‌برداری، کاهش میزان تزریق گاز به چاه‌های سالمند نفت و به‌خصوص افزایش فزاینده مصرف داخلی، هم اکنون در مسیر کاهش تدریجی ظرفیت صدور نفت خام خود قرار گرفته است.
بر مجموعه عوامل داخلی موثر در کاهش ظرفیت تولید نفت ایران (و بالطبع قدرت صادرات آن) که ناشی از سوء‌مدیریت اقتصاد انرژی، اتخاذ سیاست‌های چالشی در مناسبات بین‌المللی و همچنین محروم ماندن از تکنولوژی و سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی نفت است، اینک حضور کشورهایی مانند عراق در بازارهای صادراتی نفت ایران نیز افزوده شده است.
رضایت آمریکا
آمریکا از زمان تصویب قانون اولین طرح تحریم نفتی ایران در سال ۱۹۹۶ (موسوم به ایلسا) هرگز هدف محروم ساختن جمهوری اسلامی از درآمدهای صادرات نفت را پنهان نکرده است.
در حال حاضر ۹۰ درصد از درآمدهای ارزی ایران از محل صادرات نفت خام تامین می‌شود.
عراق تازه‌ترین صادرکننده‌ای است که جایگزینی بخشی از بازارهای نفت خام ایران را عهده‌دار شده و آمریکا فعال‌ترین عامل در نفت آن کشور است.
ادامه تدریجی این روند، بدون توسل به تحریم رسمی نفت ایران که می‌توانست بازارهای بین‌المللی را آشفته ساخته و به افزایش قیمت‌های جهانی نفت خام منجر شود، می‌تواند هدف محروم ساختن کامل ایران از درآمدهای ناشی از صادرات نفت خام را با کمک همسایگان ایران به‌راحتی تامین سازد.