قتل عام نمازگزاران مسیحی در کلیسایی در شهر بغداد و مجموعه‌ای از بمب‌گذاری‌ها در محلات شیعه‌نشین این شهر طی چندین روز گذشته نشان می‌دهد که فعالیت گروه‌های شورشی سنی در عراق افزایش یافته است.
یک گروه مرتبط با القاعده مسئولیت گروگان‌گیری در کلیسای کاتولیک شهر بغداد را برعهده گرفته است، ولی در مورد رشته بمب‌گذاری‌های روز سه‌شنبه در محلات شیعه‌نشین تاکنون کسی مسئولیت آن را نپذیرفته است.
علاوه بر این ادعای یک گروه سنی شورشی به نام «ولایت اسلامی عراق» مبنی بر این که هدف گروگان‌گیری و تصرف کلیسا در روز یک‌شنبه مسیحیان قبطی بوده و نه دولت به رهبری شیعیان، بعد جدیدی به فضای حملات خشونت‌آمیز در عراق افزوده است.
خبرگزاری رویترز با توجه به حوادث روزهای اخیر نگاهی دارد به احتمال احیای فعاليت القاعده در عراق.
آیا علائمی حاکی از احیای فعالیت القاعده در عراق وجود دارد؟
ادامه رقابت و کشمکش بین نوری المالکی، نخست وزیر، و ائتلاف العراقیه به رهبری ایاد علاوی که مورد حمایت اکثریت سنی‌هاست، باعث شده است که با وجود کاهش حملات خشونت‌آمیز در ماه‌های اخير به نوعی زمینه‌ها برای خشونت‌های فرقه‌ای دوباره رشد کند.
هوشیار زیباری، وزیر خارجه عراق، روز چهارشنبه در این زمینه گفت: «بمب‌گذاری‌های اخیر محصول خلاء سیاسی و قانونی موجود در کشور است. عدم شکل‌گیری دولت جدید زمینه را برای جنایتکاران فراهم کرده تا حملات به مردم بی‌گناه را تشدید کنند.»
بخشی از اقلیت سنی که نگران کنار زدن ائتلاف سیاسی سنی‌ها توسط دولت به رهبری شیعیان هستند ممکن است در حال حاضر به سمت حمایت از گروه‌های سنی خشونت‌طلب و شورشی تمایل پیدا کنند.
پیروزی ائتلاف سیاسی العراقیه به رهبری ایاد علاوی که در انتخابات پارلمانی اخیر عراق دو کرسی بیشتر از ائتلاف اصلی شیعیان به دست آورد باری دیگر این احساس را در میان سنی‌ها تقویت کرده که آنان مناسب‌ترین گروه برای هدایت سیاسی کشور هستند. این حالت می‌تواند موجب تقویت حمایت از گروه‌های شورشی سنی و القاعده شود.
در عین حال به نظر می‌رسد که گروه‌های شورشی سنی در حال یارگیری و جلب حمایت بخشی از عشایر و شبه‌نظامی سنی هستند که زمانی متحد آنها بوده، ولی از سال ۲۰۰۶ تغییر موضع داده و به ارتش آمریکا پیوستند.
اکنون القاعده سعی دارد با پول نفرات عادی این نیروهای شبه‌نظامی را جذب کند. همزمان فرماندهان و برخی از سران عشایر سنی به خاطر کاهش پرداخت حقوق یا دستگیری برخی از آنان احساس می‌کنند که حکومت فعلی به رهبری شیعیان به آنها خیانت کرده است.
کارشناسان ضد تروریسم می‌گویند که القاعده خود را در عراق بازسازی و احیا نکرده، بلکه روند فعلی را باید شکل‌گیری مجدد شبکه القاعده با تعاریف و سازمان‌دهی جدید تلقی کرد. القاعده که در سال‌های اول فعالیت در عراق اساسا متشکل از جنگجویان خارجی بود اکنون در برگیرنده جوانان عراقی است که به جای کسب پیروزی‌های نظامی موردی در پی نوعی اعلام حضور هستند.
عنصر بی‌رحمی و خشونت در حملات اخیر که بخش اعظم آنها به اتکاء جوانان بمب‌گذار انتحاری انجام شد پیش‌بینی وقوع آنها را دشوار و مقابله با آنها را دشوارتر می‌کند.
آیا نیروهای انتظامی عراق توانایی محافظت از مردم را دارند؟
حفاظت از مردم در مقابل بمب‌گذاری‌های انتحاری کار بسیار دشواری است. واکنش نیروهای انتظامی عراق به گروگان‌گیری در کلیسا و مجموعه گسترده بمب‌گذاری‌های دو روز بعد از آن ضعف‌های آنها را برملا کرد.
شهر بغداد مملو از پست‌های بازرسی است و ده‌ها هزار مامور پلیس و نیروهای امنیتی همواره در سطح این شهر مستقر هستند. در چنین شرایطی ورود یک گروه کثیر از افراد مسلح به کلیسا یا بمب‌گذاری‌های متعدد و گسترده در محلات شیعه‌نشین بغداد نشان می‌دهد که شورشیان در صفوف نیروهای انتظامی و امنیتی عراق همکاران و تماس‌هایی دارند.
اختلاف سیاسی در میان نفرات نیروهای امنیتی و گاه نفوذ گروه‌های رقیب و مخالف، از جمله وجود اعضای سابق حزب بعث در این سازمان‌ها، از یک سو کارآمدی و هماهنگی واحدهای انتظامی عراق را کاهش داده و از سوی دیگر زمینه را برای نفوذ عوامل مخرب یا مخالف سیستم فراهم می‌کند.
کارشناسان امور امنیتی می‌گویند نیروهای امنیتی و انتظامی عراق برای مقابله با شورشیان نیروی انسانی کافی را در اختیار دارند. کاستی آنها فقدان جمع‌آوری اطلاعات امنیتی، ناتوانی در تبادل اطلاعات و عدم هماهنگی است.
غیر از القاعده چه نیروی دیگری ممکن است مسئول این بمب‌گذاری‌ها باشد؟
به نظر می‌رسد که نوری المالکی به زودی به عنوان نخست وزیر دولت جدید عراق تعیین خواهد شد. این رویداد علاوه بر تحریک شورشیان وابسته به القاعده، گروه‌های بعثی را که به خاطر گرایش‌های اسلامی و نزدیکی به ایران دل خوشی از نوری المالکی ندارند به مخالفت بیشتر تحریک خواهد کرد.
قبل از مجموعه بمب‌گذاری‌های چند روز گذشته مدت‌ها بود که بمب‌گذاری‌های انتحاری در عراق روی نمی‌داد. آن چه که شاهد آن بودیم بیشتر ترورهای پراکنده‌ای بود که با نصب بمب در اتومبیل قربانیان یا شلیک گلوله با استفاده از صداخفه‌کن صورت می‌گرفت.
با وجود آن که گروه‌های سنی نیز در دوره اخیر از اسلحه‌های مجهز به صداخفه‌کن استفاده می‌کنند، در گذشته مقامات نظامی آمریکا این روش ترور را بیش از گروه دیگری به شورشیان شیعه مورد حمایت ایران نسبت می‌دادند.
آیا خروج ارتش آمریکا از عراق زودتر از آن چه باید صورت می‌گیرد؟
ارتش آمریکا به طور رسمی در پایان ماه اوت امسال به ماموریت رزمی خود در عراق خاتمه داد و قبل از خروج کامل از این کشور که در سال آینده صورت می‌گیرد، تعداد نیروهای خود را به ۵۰ هزار نفر کاهش داده است.
برخی از کارشناسان می‌گویند خروج آمریکا از عراق خیلی زودتر از زمان مناسب صورت می‌یرد چون این کشور هنوز امن و باثبات نشده است.
گروه دیگری از کارشناسان معتقدند تنها راهی که رهبران عراق مجبور خواهند شد به اختلافات و خشونت‌های ناشی از آن پایان دهند اجبار است و تا زمانی که آنها به توان نظامی آمریکا متکی باشند حل مشکلات این کشور به تعویق خواهد افتاد.
یک گروه مرتبط با القاعده مسئولیت گروگان‌گیری در کلیسای کاتولیک شهر بغداد را برعهده گرفته است، ولی در مورد رشته بمب‌گذاری‌های روز سه‌شنبه در محلات شیعه‌نشین تاکنون کسی مسئولیت آن را نپذیرفته است.
علاوه بر این ادعای یک گروه سنی شورشی به نام «ولایت اسلامی عراق» مبنی بر این که هدف گروگان‌گیری و تصرف کلیسا در روز یک‌شنبه مسیحیان قبطی بوده و نه دولت به رهبری شیعیان، بعد جدیدی به فضای حملات خشونت‌آمیز در عراق افزوده است.
خبرگزاری رویترز با توجه به حوادث روزهای اخیر نگاهی دارد به احتمال احیای فعاليت القاعده در عراق.
آیا علائمی حاکی از احیای فعالیت القاعده در عراق وجود دارد؟
ادامه رقابت و کشمکش بین نوری المالکی، نخست وزیر، و ائتلاف العراقیه به رهبری ایاد علاوی که مورد حمایت اکثریت سنی‌هاست، باعث شده است که با وجود کاهش حملات خشونت‌آمیز در ماه‌های اخير به نوعی زمینه‌ها برای خشونت‌های فرقه‌ای دوباره رشد کند.
هوشیار زیباری، وزیر خارجه عراق، روز چهارشنبه در این زمینه گفت: «بمب‌گذاری‌های اخیر محصول خلاء سیاسی و قانونی موجود در کشور است. عدم شکل‌گیری دولت جدید زمینه را برای جنایتکاران فراهم کرده تا حملات به مردم بی‌گناه را تشدید کنند.»
بخشی از اقلیت سنی که نگران کنار زدن ائتلاف سیاسی سنی‌ها توسط دولت به رهبری شیعیان هستند ممکن است در حال حاضر به سمت حمایت از گروه‌های سنی خشونت‌طلب و شورشی تمایل پیدا کنند.
پیروزی ائتلاف سیاسی العراقیه به رهبری ایاد علاوی که در انتخابات پارلمانی اخیر عراق دو کرسی بیشتر از ائتلاف اصلی شیعیان به دست آورد باری دیگر این احساس را در میان سنی‌ها تقویت کرده که آنان مناسب‌ترین گروه برای هدایت سیاسی کشور هستند. این حالت می‌تواند موجب تقویت حمایت از گروه‌های شورشی سنی و القاعده شود.
در عین حال به نظر می‌رسد که گروه‌های شورشی سنی در حال یارگیری و جلب حمایت بخشی از عشایر و شبه‌نظامی سنی هستند که زمانی متحد آنها بوده، ولی از سال ۲۰۰۶ تغییر موضع داده و به ارتش آمریکا پیوستند.
اکنون القاعده سعی دارد با پول نفرات عادی این نیروهای شبه‌نظامی را جذب کند. همزمان فرماندهان و برخی از سران عشایر سنی به خاطر کاهش پرداخت حقوق یا دستگیری برخی از آنان احساس می‌کنند که حکومت فعلی به رهبری شیعیان به آنها خیانت کرده است.
کارشناسان ضد تروریسم می‌گویند که القاعده خود را در عراق بازسازی و احیا نکرده، بلکه روند فعلی را باید شکل‌گیری مجدد شبکه القاعده با تعاریف و سازمان‌دهی جدید تلقی کرد. القاعده که در سال‌های اول فعالیت در عراق اساسا متشکل از جنگجویان خارجی بود اکنون در برگیرنده جوانان عراقی است که به جای کسب پیروزی‌های نظامی موردی در پی نوعی اعلام حضور هستند.
عنصر بی‌رحمی و خشونت در حملات اخیر که بخش اعظم آنها به اتکاء جوانان بمب‌گذار انتحاری انجام شد پیش‌بینی وقوع آنها را دشوار و مقابله با آنها را دشوارتر می‌کند.
آیا نیروهای انتظامی عراق توانایی محافظت از مردم را دارند؟
حفاظت از مردم در مقابل بمب‌گذاری‌های انتحاری کار بسیار دشواری است. واکنش نیروهای انتظامی عراق به گروگان‌گیری در کلیسا و مجموعه گسترده بمب‌گذاری‌های دو روز بعد از آن ضعف‌های آنها را برملا کرد.
شهر بغداد مملو از پست‌های بازرسی است و ده‌ها هزار مامور پلیس و نیروهای امنیتی همواره در سطح این شهر مستقر هستند. در چنین شرایطی ورود یک گروه کثیر از افراد مسلح به کلیسا یا بمب‌گذاری‌های متعدد و گسترده در محلات شیعه‌نشین بغداد نشان می‌دهد که شورشیان در صفوف نیروهای انتظامی و امنیتی عراق همکاران و تماس‌هایی دارند.
اختلاف سیاسی در میان نفرات نیروهای امنیتی و گاه نفوذ گروه‌های رقیب و مخالف، از جمله وجود اعضای سابق حزب بعث در این سازمان‌ها، از یک سو کارآمدی و هماهنگی واحدهای انتظامی عراق را کاهش داده و از سوی دیگر زمینه را برای نفوذ عوامل مخرب یا مخالف سیستم فراهم می‌کند.
کارشناسان امور امنیتی می‌گویند نیروهای امنیتی و انتظامی عراق برای مقابله با شورشیان نیروی انسانی کافی را در اختیار دارند. کاستی آنها فقدان جمع‌آوری اطلاعات امنیتی، ناتوانی در تبادل اطلاعات و عدم هماهنگی است.
غیر از القاعده چه نیروی دیگری ممکن است مسئول این بمب‌گذاری‌ها باشد؟
به نظر می‌رسد که نوری المالکی به زودی به عنوان نخست وزیر دولت جدید عراق تعیین خواهد شد. این رویداد علاوه بر تحریک شورشیان وابسته به القاعده، گروه‌های بعثی را که به خاطر گرایش‌های اسلامی و نزدیکی به ایران دل خوشی از نوری المالکی ندارند به مخالفت بیشتر تحریک خواهد کرد.
قبل از مجموعه بمب‌گذاری‌های چند روز گذشته مدت‌ها بود که بمب‌گذاری‌های انتحاری در عراق روی نمی‌داد. آن چه که شاهد آن بودیم بیشتر ترورهای پراکنده‌ای بود که با نصب بمب در اتومبیل قربانیان یا شلیک گلوله با استفاده از صداخفه‌کن صورت می‌گرفت.
با وجود آن که گروه‌های سنی نیز در دوره اخیر از اسلحه‌های مجهز به صداخفه‌کن استفاده می‌کنند، در گذشته مقامات نظامی آمریکا این روش ترور را بیش از گروه دیگری به شورشیان شیعه مورد حمایت ایران نسبت می‌دادند.
آیا خروج ارتش آمریکا از عراق زودتر از آن چه باید صورت می‌گیرد؟
ارتش آمریکا به طور رسمی در پایان ماه اوت امسال به ماموریت رزمی خود در عراق خاتمه داد و قبل از خروج کامل از این کشور که در سال آینده صورت می‌گیرد، تعداد نیروهای خود را به ۵۰ هزار نفر کاهش داده است.
برخی از کارشناسان می‌گویند خروج آمریکا از عراق خیلی زودتر از زمان مناسب صورت می‌یرد چون این کشور هنوز امن و باثبات نشده است.
گروه دیگری از کارشناسان معتقدند تنها راهی که رهبران عراق مجبور خواهند شد به اختلافات و خشونت‌های ناشی از آن پایان دهند اجبار است و تا زمانی که آنها به توان نظامی آمریکا متکی باشند حل مشکلات این کشور به تعویق خواهد افتاد.