مراسم حج که هم اکنون در مکه در جریان است سرچشمه درآمد‌های عظیمی است که بخش عمده آن نصیب عربستان سعودی می‌شود. اقتصاد حج موضوع گفت‌وگوی اقتصادی امروز رادیوفردا است.
رادیوفردا: انجام مراسم حج که یکی از ارکان دین اسلام است، هر سال شبکه وسیعی از فعالان اقتصادی را، در بخش بزرگی از جهان، در خدمت پاسخ‌گویی به نیاز‌های حجاج بسیج می‌کند. از لحاظ اقتصادی، چه مسائلی در رابطه با مراسم حج بیشتر جلب توجه می‌کند؟
فریدون خاوند: اصولا در همه مذاهب دنیا انجام مراسم مقدس با فعالیت‌ها و آدابی همراه است که می‌توانند بر اقتصاد یک شهر و حتی یک کشور تاثیر تعیین‌کننده داشته باشند.
گفت‌وگو با فریدون خاوند درباره اقتصاد حج
Your browser doesn’t support HTML5
گفت‌وگو با فریدون خاوند درباره اقتصاد حج
روز‌ها و ماه‌های مذهبی، از جمله ماه رمضان، حتی بر شاخص‌های اقتصادی مثل نرخ رشد یا نرخ تورم اثر می‌گذارند. اقتصاد بعضی شهر‌ها، با توریسم زیارتی می‌چرخد.
در دنیای اسلام، مهم‌ترین کشور برخوردار از توریسم زیارتی طبعا عربستان سعودی است که هر سال، تنها در ایام حج تمتع، حدود سه میلیون مسلمان را از سراسر جهان جلب می‌کند. اگر حج عمره را هم اضافه کنیم، سعودی‌ها تنها از محل توریسم زیارتی سالی ۵۰ میلیارد دلار درآمد دارند که برای خیلی از کشور‌های دنیا یک آرزوست.
بر اساس پاره‌ای ارزیابی‌ها، با توجه به بالا رفتن سطح زندگی در بعضی از کشور‌های مسلمان (اندونزی، مالزی، ترکیه و غیره...) و افزایش واجب‌الحج‌ها، تا حدود ده سال دیگر درآمد سعودی‌ها از محل حج به صد میلیارد دلار خواهد رسید.
فراموش نکنیم که عربستان، با جمعیتی حدود ۲۳ میلیون نفر، روزی ۷.۵ میلیون بشکه نفت هم صادر می‌کند و از این راه ۳۵۰ میلیارد دلار درآمد دارد. بنابراین نفت و توریسم زیارتی، به تنهایی، هر سال به تنهایی چهار صد میلیارد دلار را بدون دردسر به خزانه عربستان می‌ریزند.
اگر کشور دیگری، با همان جمعیت، بخواهد به همان مقدار ارز دست پیدا کند، باید مردمش شبانه‌روز تلاش کنند، فکر خود را به کار بیندازند، بهترین بازاریاب‌ها را به این طرف و آن طرف دنیا بفرستند، و با هزار و یک رقیب دست‌وپنجه نرم کنند.
می‌بینیم که در دنیا بی‌عدالتی‌هایی هم هست که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند.
به جز عربستان سعودی، چه کشور‌های دیگری به لحاظ اقتصادی از مراسم حج سود می‌برند؟
حکومت ریاض برای فراهم آوردن شرایط لازم به منظور ورود شمار بیشتری از زائران کعبه، هر سال چند میلیارد دلار را به سرمایه‌گذاری‌های عظیم زیربنایی اختصاص می‌دهد، از جمله برای ساخت مترو، گسترش فرودگاه‌ها و شاهراه‌ها، بهبود شرایط امنیتی و غیره...
همین سرمایه‌گذاری‌ها نعمتی است برای شرکت‌های وابسته به قدرت‌های صنعتی و نوظهور. معظم‌ترین شرکت‌های غربی از این سرمایه‌گذاری‌ها استفاده می‌کنند و به تازگی هم رقیبانی تازه‌نفس، مثل ترکیه، وارد این عرصه شده‌اند.
همچنین جابه‌جایی این همه زائر و تامین نیاز‌های مصرفی آنها در دوران حج، صد‌ها واحد تولیدی و خدماتی را همراه با هزاران نفر، تقریبا در هر جای دنیا که مسلمانان حضور دارند، بسیج می‌کند. فعالیت شماری از شرکت‌های هواپیمایی چند برابر می‌شود. شرکت‌های صادرکننده گوسفند برای قربانی بسیج می‌شوند، و غیره.
در بعضی از کشور‌های اروپای غربی مثل آلمان و فرانسه که میلیون‌ها مسلمان دارند، سفر حج کسب و کار مناسبی را به وجود آورده و صد‌ها آژانس در همین رابطه فعالیت می‌کنند. هر حاجی فرانسوی، به طور متوسط، برای انجام مناسک حج پنج هزار یورو خرج می‌کند.
همزمان با مراسم حج، مکان‌های زیارتی عربستان به بازار عظیمی تبدیل می‌شود برای حجاج، که قدرت خرید خوبی دارند و انواع و اقسام کالا را در بازار‌های سعودی پیدا می‌کنند.
بخش بسیار مهمی از این بازار در دست چینی‌هاست و بدون اغراق می‌توان گفت که در عرصه‌های مربوط به اقتصاد حج، چین یکی از برندگان اصلی است.
آیا اقتصاد ایران هم از بازار عظیم حج استقاده می‌کند؟
خبرگزاری مهر شمار ایرانیانی را که امسال به حج تمتع می‌روند، ۹۷ هزار نفر ارزیابی می‌کند و برای حج عمره هم از هشتصد هزار ایرانی در سال جاری صحبت می‌کند. در مجموع، به گفته همان خبرگزاری، ایرانی‌ها هر سال پنج میلیارد دلار صرف مراسم حج می‌کنند.
ایران می‌توانست بخش بزرگی از این درآمد را به شهروندان خود اختصاص دهد. ولی موقعیت ایران در فعالیت‌های وابسته به حج، از جمله خدمات هوایی یا استفاده از بازار بزرگ حج در عربستان، بسیار ضعیف است.
در زمینه توریسم زیارتی منحصر به شیعیان هم، ایران می‌تواند به درآمد‌های عظیم دست پیدا کند. زائر امروز قدرت خریدی بسیار بالا‌تر از گذشته دارد و شهر‌های زیارتی شیعیان در ایران و عراق می‌توانند به ایجاد یک فضای بسیار عظیم فعالیت اقتصادی تبدیل شوند و صد‌ها هزار شغل به وجود بیاورند.
متاسفانه فعالیت‌های ایران، حتی در این رابطه، بیشتر نشانه استیصال اقتصادی آن است. به گفته رسانه‌های تهران، امسال عمده فعالیت اقتصادی ایرانی‌ها در مکه فروش ریال عربستان است به حجاج ایرانی البته با نرخ‌های متفاوت. بد نیست اشاره کنم که ارزش پول ایران در برابر پول عربستان همچنان رو به کاهش است. به عنوانی که خبرگزاری مهر برای گزارش خود درباره مراسم امسال حج انتخاب کرده توجه کنید: «بازار صرافی‌ها در مکه سکه شد/ ارز چندنرخی این بار در سرزمین وحی!»
تیتر این خبر چکیده وضعیتی است که اقتصاد ایران در آن گرفتار آمده است.
