محمدحسین مجلس‌آرا، مدیرکل امور دانش‌آموختگان وزارت علوم، روز سه‌شنبه گذشته گفت که ممنوعیت انتخاب موضوع رساله در ارتباط با ایران هم شامل دانشجویانی می‌شود که با هزینه شخصی برای ادامه تحصیل به خارج از کشور می‌روند و هم شامل دانشجویان بورسیه دولتی.
این مقام وزارت علوم در عین حال اضافه کرد که ممکن است تنها به برخی از دانشجویانی که بورسیه وزارت علوم هستند، از سوی وزارت علوم «طرح‌های دولتی جهت تعالی کشور برای رساله» ارائه شود، رخدادی که کار‌شناسان آن را بی‌سابقه یا حداقل کم‌سابقه قلمداد می‌کنند.
در این باره رادیوفردا با چند دانشجوی ایرانی مقیم خارج از کشور گفت‌وگو کرده و نظرشان را پرسیده است:
کتایون، از دانشجویان ایرانی ساکن اروپا، این اعلام ممنوعیت را تعیین تکلیف برای دانشگاه‌های خارجی می‌داند و به رادیوفردا می‌گوید: «آن‌ها حق وضع چنین قانونی را ندارند برای آدم‌هایی که در ایران زندگی نمی‌کنند. در واقع دارند برای دانشگاه‌های خارجی قانون تعیین می‌کنند و این مسئله حکم فتوا را دارد.»
اما سوال اینجاست که چنین اظهار نظر و تصمیم‌گیری از سوی وزارت علوم جمهوری اسلامی از کجا نشأت می‌گیرد؟
علی، از دانشجویان ایرانی ساکن هلند، این تصمیم را در ارتباط مستقیم با گرایش شدید دانشجویان ایرانی به نوشتن پایان‌نامه درباره وضعیت امروز ایران می‌داند و می‌گوید: «این مسئله نشان می‌دهد چقدر برای دانشجویان ایرانی جلب توجه کرده که تا وقتی خارج از کشور هستند بتوانند از این فرصت مطالعاتی استفاده کنند. دانشجویان ایرانی اطراف من خیلی تمایل به تحقیق درمورد مسائل ایران دارند، نه لزوما سیاسی، بلکه هر کسی در رشته خودش در مسائل فنی، هنری و ادبی.»
این در حالی است که کتایون این تصمیم را نتیجه یک ترس قلمداد می‌کند، ترس از آگاه شدن جوانان و از سوی دیگر ترساندن آن‌ها برای عدم بازگشت به ایران.
او می‌افزاید: «این تصمیم بیشتر از آنجا ناشی می‌شود که یک ترسی دارند از دانش و آگاهی آدم‌ها و می‌خواهند همه راه‌های آگاهی را ببندند. درست مثل این که در ایران اعلام شد علوم انسانی باید از دانشگاه‌ها برچیده شود. این ابزاری است برای این که اطلاعات در اختیار افرادی که می‌خواهند تحقیق کنند نگذارند و بدشان نمی‌آید دانشجویانی که در خارج از کشور هستند را بترسانند از این که برگردند ایران و یا اصلا وارد این وادی نشوند.»
اما شگفت‌زدگی جوانان دانشجوی ایرانی خارج از کشور سوالات زیادی نیز در اذهان آن‌ها پدید آورده است.
نرگس، یکی دیگر از دانشجویان ایرانی ساکن اروپا، می‌پرسد چه طور می‌توان زندگی و پیشینه را از تحصیلات آکادمیک مجزا کرد؟
او معتقد است: «هر آدمی هر جای دنیا دارد تحصیل می‌کند، تحصیلات آکادمیک تفکیک شده از تمام زندگی پشت سرش نیست. یعنی به واسطه زندگی‌اش این درس را انتخاب کرده، حتی اگر این درس علم محض باشد و هیچ شرایط کاربردی نداشته باشد باز هم متاثر از زندگی پشت سر آن آدم است. در نتیجه دانشجویان ایرانی در همه جای دنیا دوست دارند پرسش‌هایی که در طول زندگی برای‌شان مطرح شده را با درس خود جواب دهند و چنین تفکیکی غیرممکن است.»
نرگس همچنین کلمه ایران در صحبت‌های محمدحسین مجلس‌آرا را زیر سوال برده و می‌گوید که دوران این که بخواهیم ایران را از بقیه جهان جدا کنیم به سر آمده است: «اصلا موضوع مرتبط با ایران یعنی چه؟ یعنی کلمه ایران در آن موضوع به کار رفته باشد یا موضوعی که مرتبط با ایران باشد؟ اگر دومی باشد که هر موضوعی در پایان‌نامه‌ها مسلما به یک کشور ۷۰ میلیونی در خاورمیانه مرتبط است و ما نمی‌توانیم موضوع آکادمیکی پیدا کنیم که به یک بخشی از دنیا ارتباطی نداشته باشد.»
شاید با طرح تصمیم جدید وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری سوال دیگر این است که چنین تصمیمی برای دانشجویانی که تحت سیستم آموزشی متفاوتی از جمهوری اسلامی در حال تحصیل هستند به چه معنا خواهد بود؟ آیا از این پس دانشجویان از انتخاب موضوع درباره ایران برای پایان‌نامه‌های خود انصراف می‌دهند؟
لاله، از دانشجویان ایرانی مقیم اروپا، نتیجه معکوسی را پیش‌بینی می‌کند و می‌گوید: «من فکر می‌کنم بعد از این صحبت دیگر خیلی‌ها دوست دارند درمورد ایران کار کنند. چون ایجاد مانع ابلهانه و پیش‌قضاوت این‌ها، آدم‌ها را بیشتر تحریک می‌کند تا بروند دنبال داستان و ببینند برای چه منع شده‌اند.»
کتایون اما با کمی شک و تردید به این پرسش پاسخ می‌دهد: «خیلی جای تاسف دارد، چون بهترین تحقیقاتی که انجام می‌شود شاید تحقیقاتی است که بچه‌ها خارج از کشور انجام می‌دهند با هزینه خودشان، اما راه دارد بسته می‌شود و گویا هیچ تحقیقی نباید انجام شود.»
علی، از دانشجویان ایرانی ساکن هلند، نیز می‌گوید این تصمیم هیچ تاثیری بر انگیزه دانشجویان ایرانی خارج از کشور نخواهد داشت: «با توجه به انگیزه‌هایی که من در دانشجویان سراغ دارم بعید می‌دانم نتیجه این کار پشیمانی و انصراف دانشجویان از چنین موضوعاتی باشد، چون در نهایت سود این تحقیقات برای ایران است.»
حال بعد از صحبت‌های این مقام وزارت علوم باید منتظر بود و دید چگونه این نهاد برای کنترل پایان‌نامه دانشجویان خارج از کشور و موضوع آن عمل خواهد کرد.
این مقام وزارت علوم در عین حال اضافه کرد که ممکن است تنها به برخی از دانشجویانی که بورسیه وزارت علوم هستند، از سوی وزارت علوم «طرح‌های دولتی جهت تعالی کشور برای رساله» ارائه شود، رخدادی که کار‌شناسان آن را بی‌سابقه یا حداقل کم‌سابقه قلمداد می‌کنند.
در این باره رادیوفردا با چند دانشجوی ایرانی مقیم خارج از کشور گفت‌وگو کرده و نظرشان را پرسیده است:
کتایون، از دانشجویان ایرانی ساکن اروپا، این اعلام ممنوعیت را تعیین تکلیف برای دانشگاه‌های خارجی می‌داند و به رادیوفردا می‌گوید: «آن‌ها حق وضع چنین قانونی را ندارند برای آدم‌هایی که در ایران زندگی نمی‌کنند. در واقع دارند برای دانشگاه‌های خارجی قانون تعیین می‌کنند و این مسئله حکم فتوا را دارد.»
اما سوال اینجاست که چنین اظهار نظر و تصمیم‌گیری از سوی وزارت علوم جمهوری اسلامی از کجا نشأت می‌گیرد؟
علی، از دانشجویان ایرانی ساکن هلند، این تصمیم را در ارتباط مستقیم با گرایش شدید دانشجویان ایرانی به نوشتن پایان‌نامه درباره وضعیت امروز ایران می‌داند و می‌گوید: «این مسئله نشان می‌دهد چقدر برای دانشجویان ایرانی جلب توجه کرده که تا وقتی خارج از کشور هستند بتوانند از این فرصت مطالعاتی استفاده کنند. دانشجویان ایرانی اطراف من خیلی تمایل به تحقیق درمورد مسائل ایران دارند، نه لزوما سیاسی، بلکه هر کسی در رشته خودش در مسائل فنی، هنری و ادبی.»
این در حالی است که کتایون این تصمیم را نتیجه یک ترس قلمداد می‌کند، ترس از آگاه شدن جوانان و از سوی دیگر ترساندن آن‌ها برای عدم بازگشت به ایران.
او می‌افزاید: «این تصمیم بیشتر از آنجا ناشی می‌شود که یک ترسی دارند از دانش و آگاهی آدم‌ها و می‌خواهند همه راه‌های آگاهی را ببندند. درست مثل این که در ایران اعلام شد علوم انسانی باید از دانشگاه‌ها برچیده شود. این ابزاری است برای این که اطلاعات در اختیار افرادی که می‌خواهند تحقیق کنند نگذارند و بدشان نمی‌آید دانشجویانی که در خارج از کشور هستند را بترسانند از این که برگردند ایران و یا اصلا وارد این وادی نشوند.»
اما شگفت‌زدگی جوانان دانشجوی ایرانی خارج از کشور سوالات زیادی نیز در اذهان آن‌ها پدید آورده است.
نرگس، یکی دیگر از دانشجویان ایرانی ساکن اروپا، می‌پرسد چه طور می‌توان زندگی و پیشینه را از تحصیلات آکادمیک مجزا کرد؟
او معتقد است: «هر آدمی هر جای دنیا دارد تحصیل می‌کند، تحصیلات آکادمیک تفکیک شده از تمام زندگی پشت سرش نیست. یعنی به واسطه زندگی‌اش این درس را انتخاب کرده، حتی اگر این درس علم محض باشد و هیچ شرایط کاربردی نداشته باشد باز هم متاثر از زندگی پشت سر آن آدم است. در نتیجه دانشجویان ایرانی در همه جای دنیا دوست دارند پرسش‌هایی که در طول زندگی برای‌شان مطرح شده را با درس خود جواب دهند و چنین تفکیکی غیرممکن است.»
نرگس همچنین کلمه ایران در صحبت‌های محمدحسین مجلس‌آرا را زیر سوال برده و می‌گوید که دوران این که بخواهیم ایران را از بقیه جهان جدا کنیم به سر آمده است: «اصلا موضوع مرتبط با ایران یعنی چه؟ یعنی کلمه ایران در آن موضوع به کار رفته باشد یا موضوعی که مرتبط با ایران باشد؟ اگر دومی باشد که هر موضوعی در پایان‌نامه‌ها مسلما به یک کشور ۷۰ میلیونی در خاورمیانه مرتبط است و ما نمی‌توانیم موضوع آکادمیکی پیدا کنیم که به یک بخشی از دنیا ارتباطی نداشته باشد.»
شاید با طرح تصمیم جدید وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری سوال دیگر این است که چنین تصمیمی برای دانشجویانی که تحت سیستم آموزشی متفاوتی از جمهوری اسلامی در حال تحصیل هستند به چه معنا خواهد بود؟ آیا از این پس دانشجویان از انتخاب موضوع درباره ایران برای پایان‌نامه‌های خود انصراف می‌دهند؟
لاله، از دانشجویان ایرانی مقیم اروپا، نتیجه معکوسی را پیش‌بینی می‌کند و می‌گوید: «من فکر می‌کنم بعد از این صحبت دیگر خیلی‌ها دوست دارند درمورد ایران کار کنند. چون ایجاد مانع ابلهانه و پیش‌قضاوت این‌ها، آدم‌ها را بیشتر تحریک می‌کند تا بروند دنبال داستان و ببینند برای چه منع شده‌اند.»
کتایون اما با کمی شک و تردید به این پرسش پاسخ می‌دهد: «خیلی جای تاسف دارد، چون بهترین تحقیقاتی که انجام می‌شود شاید تحقیقاتی است که بچه‌ها خارج از کشور انجام می‌دهند با هزینه خودشان، اما راه دارد بسته می‌شود و گویا هیچ تحقیقی نباید انجام شود.»
علی، از دانشجویان ایرانی ساکن هلند، نیز می‌گوید این تصمیم هیچ تاثیری بر انگیزه دانشجویان ایرانی خارج از کشور نخواهد داشت: «با توجه به انگیزه‌هایی که من در دانشجویان سراغ دارم بعید می‌دانم نتیجه این کار پشیمانی و انصراف دانشجویان از چنین موضوعاتی باشد، چون در نهایت سود این تحقیقات برای ایران است.»
حال بعد از صحبت‌های این مقام وزارت علوم باید منتظر بود و دید چگونه این نهاد برای کنترل پایان‌نامه دانشجویان خارج از کشور و موضوع آن عمل خواهد کرد.