ایران، بزرگ ترین تولیدکننده پسته جهان، امسال احتمالا به دلیل یکی از بدترین برداشت های این محصول در تاریخ جمهوری اسلامی، مقام خود را به ایالات متحده واگذار می کند.
پسته، اصلی ترین کالای صادراتی ایران خارج از بخش نفت است که سال گذشته بیش از یک میلیارد دلار برای ایران درآمد به ارمغان آورد. این محصول در استان خشک کرمان که ۱۴۰ هزار پسته کار دارد، باعث اشتغال زایی فراوان است.
بر اساس گزارش ها، هوای بسیار سرد در زمان جوانه زدن درخت های پسته در ماه آوریل (فروردین) ضربه ای کاری به محصول سال ۲۰۰۸ وارد کرد.
کشاورزان می گویند این محصول در مقایسه با رکورد سال پیش که ۲۸۰ هزار تن ثبت شده است، ۷۵ درصد کاهش خواهد داشت.
به گفته پسته کاران استان کرمان، کمبود محصول باعث بالا رفتن قیمت پسته شده است، اما این افزایش قیمت جبران کننده این کمبود نیست.
محصول بد پسته امسال در پی کم آبی شدیدی خواهد بود که ایران را وادار به واردات میلیون ها تن گندم و رویارویی با مشکل کمبود برق در این چهارمین تولیدکننده بزرگ نفت خام جهان کرده است.
بهروز آگاه، که پدربزرگش پیشگام صادرات پسته خندان در دهه ۱۹۳۰ به شمار می رود، در این باره گفت: «ما هیچ وقت چنین افتی در میزان محصول نداشته ایم. برای پسته کاران ایران، این یک بحران است.»
آقای آگاه انتظار دارد درآمد صادرات پسته به ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار کاهش یابد و سرمازدگی امسال نیز بر محصول سال آینده میلادی تاثیر منفی بگذارد.
گرچه اکنون قیمت پسته در بازارها پس از یک دوره رکود بالا رفته است، تورم دورقمی سالانه ۲۷ درصد و افزایش هزینه ها از سود پسته کاران به شدت می کاهد.
در این میان، ثبات نسبی ریال ایران در برابر دلار آمریکا نیز باری را از دوش فروشندگان پسته در خارج از این کشور برنداشته است.
مهدی آگاه، عموی بهروز و یکی از اعضای هیات مدیره صنف پسته ایران، معتقد است: اقتصاد ایران مبتلا به بیماری هلندی است. در بیماری هلندی، ارزش یک ارز بر اثر صادرات فراوان نفت یا گاز بالا می رود و به توان دیگر بخش ها برای رقابت در سطح بین المللی ضربه می زند.
مهدی آگاه با اشاره به یکی دیگر از اقلام صادراتی ایران گفت: «صنعت قالی بافی همین الآن هم بازی را به بیماری هلندی باخته است.»
پسته، قربانی جذابیت نفت
به گفته سعید لیلاز، تحلیلگر اقتصادی در تهران، واردات ایران نسبت به صادرات غیرنفتی آن رشد سریع تری دارند و این موضوع باعث می شود که کشور به قیمت نفت حساس تر شود.
قیمت نفت که در ماه ژوئیه ۱۴۷ دلار در هر بشکه بود، اخیرا در اثر بحران اقتصادی جهانی به زیر ۹۰ دلار رسیده است.
ایران برای تامین بودجه خود و پرداخت قیمت فزاینده کالاهای وارداتی، به درآمد حاصل از نفت تکیه فراوان دارد. پیش بینی شده است که واردات کالا به ایران در بین سال های ۲۰۰۵ و ۲۰۱۰ دو برابر شود و به ۸۳ میلیارد دلار برسد.
آقای لیلاز در گفت و گو با خبرگزاری « رویترز» گفت: «ما اکنون نسبت به ۱۰ سال قبل، سه برابر بیشتر به درآمد نفت متکی هستیم و این تغییر بسیار بزرگی است.»
صندوق بین المللی پول در ماه اوت گذشته در گزارشی هشدار داد: در صورتی که قیمت نفت تا ۷۵ دلار کاهش یابد، ممکن است مازاد حساب جاری ایران در میان مدت به کسر بودجه سوق یابد.
اما برای پسته کاران ایرانی، مهم ترین مسئله در حال حاضر، کمبود محصول امسال در شرایطی است که تقاضا برای آن از سوی مشتریان جدید در کشورهایی چون چین و روسیه افزایش یافته است.
معمولا در فصل برداشت در ماه سپتامبر در باغ های بزرگ پسته از صدها کارگر عمدتا افغان استفاده می کنند، اما در این فصل انبارها نیمه خالی است و ماشین آلات بی استفاده مانده اند.
علی علیزاده، مدیر یک کارگاه تمیز و خشک کردن پسته در کرمان، گفت: «مجبوریم عذر کارگرها را بخواهیم.» او انتظار دارد صادرات شرکتش تا حدود ۷۰ درصد افت داشته باشد.
ایران در جنگ پسته با آمریکا
اما انگار مشکل پسته در ایران که نرخ رسمی بیکاری در آن حدود ۱۰ درصد است، کافی نبوده، که اکنون بعدی سیاسی نیز به آن اضافه شده است.
روزنامه « سرمایه» ماه گذشته در گزارشی اعلام کرد: احتمال دارد امسال ایالات متحده برای اولین بار بیش از ایران پسته تولید کند.
در این گزارش به نقل از محمد حسین کریمی پور، مدیر کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران، آمده بود: «آمریکایی ها دارند از تمام ابزارهای تبلیغاتی و قدرت مالی خود برای پیروزی در این بازار استفاده می کنند.»
ایالات متحده در دهه گذشته تولید خود را دو برابر کرد و در سال ۲۰۰۷ آن را به حدود ۱۹۰ هزار تن رساند که بخش اعظم آن در ایالت کالیفرنیا به عمل می آید.
به دلیل این که معمولا یک سال خوب پسته با یک سال ضعیف همراه است، انتظار می رود که محصول پسته کالیفرنیا در سال جاری به حدود ۱۰۰ هزار تن افت کند، اما این باز هم از پیش بینی هایی که برای ایران می شود، بیشتر است.
ریچارد ماتویان، مدیر صنف پسته غرب آمریکا، گفت: «در صورتی که مشکل آب و هوایی رخ ندهد، انتظار داریم سال آینده محصول مان به حدود ۱۹۵ هزار تن برسد.»
روزنامه ایران در گزارشی در ماه ژوئن اشاره کرد که ایالات متحده تلاش می کند «با متزلزل ساختن تجارت و بازرگانی در ایران جایگاه خود در جنگ جهانی تولید و صادرات پسته را بهبود بخشد.»
«کم آبی، بزرگ ترین مشکل»
مهدی آگاه و دیگر پسته کاران استان کرمان تاثیر تولید پسته کالیفرنیا را آن اندازه نمی دانند و می گویند: کمبود آب، بزرگ ترین عامل نگرانی برای آنهاست.
محسن جلال پور، از اتاق بازرگانی کرمان، گفت: کمبود آب که پس از سال ها کاهش در میزان بارندگی می آید، می تواند میزان محصول را شدیدا کاهش دهد.
صنف پسته کاران امیدوار است دولت ایران از طرح انتقال تولید این محصول به دیگر نقاط کشور که آب بیشتری دارند حمایت و پشتیبانی کند. مهدی آگاه می گوید: «اگر این کار را بکنیم... دیگر ترسی از رقابت آمریکایی ها نخواهیم داشت.»
پسته کاران آمریکایی ممکن است از آب و زمین استفاده موثرتری بکنند، اما پسته کاران ایرانی می گویند پسته هیچ جا نمی تواند با مزه و طعم پسته آنها رقابت کند.
مهدی آگاه می گوید انتظار دارد ایران سال آینده دوباره مقام اول جهان را کسب کند.