روحانیان شناخته‌شده و فقهایی که صلاحیت آنان برای نامزدی انتخابات خبرگان تأیید نشده، کم نیستند.
مستقل از این نکته‌ی مهم که مجلس خبرگان رهبری دربرگیرنده‌ی «خبره»های تمامی لایه‌های اجتماعی نیست، فقهای شورای نگهبان حتی در برگزیدن مجتهدان و فقهای داوطلب شرکت در رقابت انتخابات این مجلس نیز به‌گونه‌ای بس سلیقه‌ای و سیاسی و تنگ‌نظرانه رفتار کرده‌اند.
هرچند سیدحسن خمینی، نوه‌ی بنیانگذار جمهوری اسلامی چهره‌ی شاخص نامزدهای ردصلاحیت شده به‌حساب می‌آید، اما در میان کسانی که صلاحیت آنها مورد تأیید شش فقیه منصوب رهبر جمهوری اسلامی قرار نگرفته، فقها و مجتهدان مشهور کم نیست. روحانیان برجسته‌ای که ردصلاحیت آنان زیر نام سیدحسن خمینی (که به تعبیری، پدیده و ستاره‌ی انتخابات خبرگان است)، گم شده و به حاشیه رفته است.
عمل‌زدگی و واقع‌گرایی و تمکین به حداقل‌ها و چهارچوب‌های مستقر نیز چنان شدت و عمق یافته که ردصلاحیت این روحانیان شناخته‌شده، با کمترین بازتاب و اعتراض در اردوگاه اصلاح‌طلبان همراه شد.
این درحالی است که تأیید صلاحیت این فقها و روحانیان شناخته‌شده، می‌توانست ترکیب خبرگان رهبری را تغییر دهد، و چه‌بسا در بزنگاهی، بر رخداد محوری و تصمیم اساسی این نهاد (برگزیدن رهبر سوم جمهوری اسلامی) تأثیری معنادار داشته باشد.
در ادامه برخی از این محذوفان ـ که به‌دلایل گوناگون، از یاد رفته‌اند ـ فهرست شده‌اند.
آیت‌الله دستغیب؛ رد صلاحیت مرجع سبز
آیت‌الله سیدعلی‌محمد دستغیب (متولد ۱۳۱۳)، از سال ۱۳۶۰ عضو مجلس خبرگان رهبری ـ از استان فارس ـ است؛ صلاحیت وی اما برای انتخابات آتی، تأیید نشده است. او از شاگردان مراجعی چون: نجابت، خمینی، گلپایگانی، خویی و زنجانی بوده است.
دستغیب از برجسته‌ترین روحانیان دینی معترض به حوادث پس از انتخابات ۱۳۸۸ است. به‌عنوان نمونه، وی همان سال در نامه‌ای خواستار برگزاری اجلاس فوری مجلس خبرگان شد و پیشنهاد کرد: «تا دیر نشده خبرگان برای اعاده حیثیت از مرجعیت، تشکیل جلسه دهد آن هم علنی و مطالب بررسی گردد و به خواست مردم که همان قانون اساسی است جواب داده شود و به شکایات آنها به‌وسیله نمایندگان آنها یعنی آقای موسوی و آقای کروبی رسیدگی شود.»
او در اظهارنظری کم‌سابقه در مجلس خبرگان رهبری در سال ۸۸ با طرح این پرسش که «چه شده که کسی مسئول آن‌همه اتفاقات غیرقانونی نیست؛ چه شده که صدای فریادرسی و عدالت‌خواهی با حکومت نظامی جواب داده می‌شود؟» افزوده بود: «از این مجلس می‌خواهم که از حضرات موسوی و خاتمی و کروبی دعوت شود سخنانی که دارند بگویند.»
حمایت‌های مؤکد این روحانی مشهور از رهبران جنبش سبز، منجر به حمله‌ی گروه‌های فشار و حامیان حکومت به بیت و محل تدریس وی در مسجد قبای شیراز، و سرکوب و بازداشت برخی طلاب همدل با وی شد.
دستغیب در مقام اعتراض به وضع امنیتی حاکم بر کشور، در اجلاس شهریورماه ۱۳۸۹ مجلس خبرگان حضور نیافت.
همدلی این مجتهد با جنبش سبز و رهبرانش محسوس بود؛ در یک مورد، وی تاکید کرد: «بیش از ٢٢ ماه است که کشور تحت سلطه نظامی است؛ نه مردم راضی هستند و نه نیروهای نظامی و انتظامی. هر لحظه آنها را به خیابان می‌آورند برای در دست داشتن نظام که روش عاقلانه‌ای نیست.» عضو منتقد مجلس خبرگان افزوده بود: «باید نظارت استصوابی برداشته شود.»
این مرجع تقلید پس از بازداشت خانگی رهبران جنبش سبز نیز ازجمله حامیان آنان ماند، و پیوسته به حصر موسوی، کروبی و رهنورد معترض شد.
با چنین مواضع و رویکردی، ردصلاحیت آیت‌الله دستغیب، غیرمترقبه نبود؛ اما مجلس خبرگان از حضور عضوی مستقل محروم شد.
آیت‌الله امجد؛ حذف استاد اخلاق و روحانی منتقد
آیت‌الله محمود امجد (متولد ۱۳۱۸) دیگر ردصلاحیت شده‌ی مهم انتخابات خبرگان است. این مدرس اخلاق، از شاگردان و همراهان مراجعی چون: بهجت، بهاءالدینی، خمینی، و علامه طباطبایی بوده است.
کلاس‌های درس اخلاق وی مخاطبان گسترده‌ای ـ در بین طیف‌های مختلف سیاسی و اجتماعی ـ داشته است.
پس از حمله به کوی دانشگاه تهران (تیرماه ۱۳۷۸)، و به‌ویژه پس از انتخابات ۱۳۸۸ و سرکوب خونین معترضان، دیدگاه انتقادی امجد محسوس شد.
اظهارنظرهای صریح، و همدلی‌ها و همسویی‌های او با جنبش سبز و شهروندانی که هدف خشونت قرار گرفتند، به‌گونه‌ای قابل پیش‌بینی، خوش‌آیند کانون مرکزی قدرت نبود. ازجمله، وی در سخنی مهم، تصریح کرد: «انقلاب عظیمی شد به نام جمهوری اسلامی، متاسفانه [امروز] نه جمهوری است نه اسلامی.»
در سال ۱۳۸۹ نیز امجد با انتقاد از سرکوب‌ها، گفت: «چطور می‌شود کسی عالم اسلامی باشد و دم از اسلام بزند، بعد بی‌تفاوت باشد به اتفاقاتی که افتاده؟ چطور می‌شود طاقت آورد وقتی می‌شنوی نیمه‌شب به دانشگاه‌ها حمله می‌شود و دانشجویان معصوم کتک می‌خورند؟ من همه‌ی کارهایم را تعطیل کرده‌ام و جایی نمی‌روم، چون جوابی برای سئوال‌ها ندارم. بگویم اسلام این است؟ اتفاقاتی که افتاده انسانی است؟»
این فقیه منتقد همچنین در اظهارنظر دیگری تاکید کرد: «الان ظلم و ستم و عوام‌فریبی و دروغ و تهمت و فضیلت‌کشی و نفاق، قابل تحمل نیست و غوغا می‌کند.»
وی در واکنش به حبس خانگی رهبران جنبش سبز نیز گفته است: «جوابی ندارم برای این پرسش مردم، اگر این آقایان جرمی مرتکب شده‌اند چرا در یک دادگاه قانونی محاکمه نمی‌شوند، و اگر جرمی مرتکب نشده‌اند چرا این وضعیت ظالمانه ادامه دارد؟»
با چنین مواضعی، عدم تأیید صلاحیت آیت‌الله امجد توسط شش فقیه منصوب رهبر جمهوری اسلامی، غیرمترقبه نیست؛ و از همین زاویه، حضور وی در انتخابات مجلس خبرگان می‌توانست رخدادی بسیارمهم محسوب شود.
موسوی بجنوردی؛ رد قاضی منصوب آیت‌الله خمینی
سیدمحمد موسوی بجنوردی (متولد ۱۳۲۲) یکی دیگر از روحانیان مشهور اما ردصلاحیت شده توسط شش فقیه منصوب شخص اول نظام است. وی که از شاگردان مراجعی چون خمینی، خویی و حکیم بوده، پس از انقلاب اسلامی، دادگاه عالی قضات را به دستور بنیانگذار جمهوری اسلامی، تأسیس کرد.
او بعدتر، و از سال ۱۳۶۰ به حکم آیت‌الله خمینی، عضو شورای عالی قضایی (مهم‌ترین نهاد قضایی جمهوری اسلامی) شد؛ مسئولیت مهمی که دو دوره (هشت سال) ادامه داشت.
موسوی بجنوردی در بسیاری از دانشکده‌های حقوق و الهیات ایران سابقه‌ی تدرس دارد و در حوزه علمیه مدرس خارج فقه و اصول است.
او که سابقه تدریس در مراکز دانشگاهی دیگر کشورها (ازجمله مصر، تونس و مراکش) را در کارنامه دارد، در سال ۱۳۸۴ «چهره ماندگار» کشور در رشته‌های فقه و حقوق معرفی شد.
با اطمینان می‌توان گفت، عضویت موسوی بجنوردی در مجمع روحانیون مبارز، نزدیکی وی به سیدمحمد خاتمی، و زیست سیاسی وی در اردوگاه اصلاح‌طلبان، در ردصلاحیت وی مؤثر بوده است.
رد صلاحیت پدر همسر سیدحسن خمینی اما زیر سایه‌ی عدم احراز صلاحیت داماد، به حاشیه رفته و گم شده است؛ درحالی‌که حضور وی در انتخابات مجلس خبرگان، می‌توانست بسیارمهم و معنادار باشد.
روحانیان «غیرخودی» که صلاحیت‌شان تأیید نشد
فهرست روحانیان مشهور و فقهایی که صلاحیت آنان توسط شش فقیه منصوب رهبر جمهوری اسلامی تأیید نشد، کوتاه نیست؛ افزون بر سه مجتهد پیشین، موارد زیر قابل اشاره‌اند:
ـ مجید انصاری؛ عضو دوره سوم مجلس خبرگان رهبری، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام از سال ۱۳۸۰، معاون پارلمانی رییس جمهور، و عضو مجمع روحانیون مبارز. انصاری از شاگردان مراجعی چون وحیدخراسانی، تبریزی، محقق، مکارم شیرازی، مشکینی، و صانعی بوده است.
ـ محسن غرویان، شاگرد برجسته‌ی مصباح یزدی و از منتقدان اخیر و مهم وی؛ غرویان همچنین پای درس مراجعی چون: وحید خراسانی، فاضل لنکرانی، جوادی آملی و مکارم شیرازی حاضر بوده است.
ـ سروش محلاتی، نویسنده و پژوهشگر دینی و از مدرسان حوزه؛ محلاتی در کلاس درس مراجعی چون: وحید خراسانی، شبیری زنجانی، حسن‌زاده آملی و جوادی آملی حضور داشته است.
ـ رسول منتجب‌نیا؛ قائم‌مقام و از اعضای مؤسس حزب اعتماد ملی، عضو مجمع روحانیون مبارز، مدیر گروه فقه و اصول دانشگاه شاهد، و نماینده سه دوره مجلس؛ منتجب‌نیا از شاگردان مراجعی چون: وحید خراسانی، گلپایگانی، فاضل لنکرانی و حائری بوده است.
ـ سیدضیاء مرتضوی، پژوهشگر دینی و مسئول اسبق مرکز تحقیقات علمی دبیرخانه خبرگان و پژوهشکده فقه و حقوق؛ وی از روحانیان نزدیک به اردوگاه اصلاح‌طلبان محسوب می‌شود.
افزون بر این نام‌ها، روزنامه جمهوری اسلامی با تاکید بر این نکته که «صلاحیت گروهی از اساتید معروف حوزه علمیه قم که دارای مواضع مستقل سیاسی هستند تأیید نشده» به اسامی روحانیانی چون: سیدمحمد غروی، سیدجواد ورعی، کاظم قاضی‌زاده، سیدمجتبی طاهری خرم‌آبادی، سعید ضیائی‌فر، سیدصادق قادری، اکبر خادم الذاکرین و عبدالمجید عسگری نیز اشاره کرده است.
این همه، روحانیون «غیرخودی» بودند که صلاحیت آنان مورد تأیید شش فقیه منصوب شخص اول نظام قرار نگرفت.
افراد مزبور، مستقل از تمامی زنانی هستند که صلاحیت ایشان برای ورود به مجلس خبرگان، رد شده؛ اعظم طالقانی، فعال مشهور ملی ـ مذهبی و دختر آیت‌الله طالقانی؛ و عصمت سوادی، دکترای فقه و مبانی حقوق و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد دو چهره‌ی مشهورتری بودند که صلاحیت ایشان ـ همچون ۱۴ زن دیگری که نامزد خبرگان رهبری شده بودند ـ تأیید نشد.
با حضور این محذوفان در رقابت، به احتمال بسیار، انتخابات مجلس خبرگان رهبری کیفیتی دیگر می‌یافت؛ فقهای شورای نگهبان و رأس هرم نظام سیاسی و جریان نظامی ـ امنیتی همسو اما با رد صلاحیت‌های بی‌تعارف، بار دیگر نشان دادند که پروژه‌های مطلوب خود را از منظری تمامیت‌خواهانه و بی‌اعتنا به افکار عمومی تعقیب می‌کنند.
----------------------------------------------------
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آنهاست و بازتاب دیدگاهی از رادیو فردا نیست.