وضعیت کنونی انتخابات مجلس خبرگان رهبری مقامات اصلی حاکمیت جمهوری اسلامی را نگران کرده است. چرا؟ پاسخ‌اش ساده است چون این مهم‌ترین نهاد جمهوری اسلامی، سال‌ها بود که تبدیل به حیاط خلوت بخشی از نیروهای سیاسی حاکم بر ایران شده بود، و حالا آن حیاط خلوت توسط بخش دیگری از نیروهای سیاسی موجود شلوغ و پرسرو صدا شده است. اما چرا این دوره «آرامش» این انتخابات برهم خورده است!
حداقل دو دلیل را می‌توان برای این تحول برشمرد. یکی اینکه این انتخابات هم یکی از مقوله‌های «پسا ۸۸» است. پس از سال ۸۸، مفهوم انتخابات جنبه تازه‌تری به خود گرفت و این جنبه تازه عملاً هر انتخاباتی را پس از تجربه سال ۸۸ متفاوت کرد. هم از منظر حاکمیت و هم از منظر جامعه.
از انتخابات سال ۸۸ تاکنون دو روز انتخاباتی (شامل سه انتخابات: مجلس شورای اسلامی، ریاست جمهوری و شوراها) را شاهد بوده‌ایم. انتخابات پیش رو در ۷ اسفند ماه ۱۳۹۴ سومین «روز انتخاباتی» است که دو انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری در آن روز برگزار خواهد شد.
با این اوصاف باید تاکید کرد که انتخابات مجلس خبرگان دوره پنجم، اولین انتخابات مجلس خبرگان «پسا ۸۸» است که با توجه به تاثیرات فروانی که هر دو سو - حاکمیت و ملت - از تجربه سال ۸۸ پذیرفته‌اند، حساسیت بیشتری نسبت به قبل ایجاد کرده است. پس اصلی‌ترین دلیل بالا رفتن حساسیت جامعه نسبت به این انتخابات، تفاوت‌ها ناشی از انتخابات سال ۸۸ است.
با این اوصاف باید تاکید کرد که انتخابات مجلس خبرگان دوره پنجم، اولین انتخابات مجلس خبرگان «پسا ۸۸» است که با توجه به تاثیرات فروانی که هر دو سو - حاکمیت و ملت - از تجربه سال ۸۸ پذیرفته‌اند، حساسیت بیشتری نسبت به قبل ایجاد کرده است. پس اصلی‌ترین دلیل بالا رفتن حساسیت جامعه نسبت به این انتخابات، تفاوت‌ها ناشی از انتخابات سال ۸۸ است.
اما دلیل دوم که مکمل دلیل اول شده است، همزمانی برگزاری این انتخابات با انتخابات مجلس شورای اسلامی است که ماهیتی متفاوت مثلاً با انتخابات شوراها یا انتخابات ریاست‌جمهوری دارد. دوره دوم و سوم انتخابات مجلس خبرگان که به تنهایی برگزار شد، میزان مشارکت محدودی - بین ۳۷ تا ۴۶ درصد - را شاهد بود و به دلایل مختلف از جمله وضعیت رسانه‌ها و روابط سنتی جامعه با موضوعات سیاسی، حساسیت‌های جامعه نسبت به آن بسیار پایین و رو به بی‌تفاوتی بود.
دوره چهارم اما در فضای «پسا اصلاحات» برگزار شد که راهکار اندیشیده شده حاکمیت برای بالا بردن مشارکت، همزمان برگزار کردن انتخابات مجلس خبرگان با انتخابات شوراها بود. راهکاری که به لحاظ آماری تاثیرگذار بود و میزان مشارکت را به ۶۱ درصد رساند اما به لحاظ «حساسیت‌زایی» چندان کاربردی نداشت. چون ماهیت شوراها ماهیتی خرد و محلی بود، و با ماهیت مجلس خبرگان که اهمیتی کلان و ملی داشت همخوانی چندانی نداشت.
با این وجود یک تغییر اساسی که ادغام دو انتخابات در یک روز، برای صرفه‌جویی در هزینه‌های مالی بود، داستان متفاوتی را حادث شد. چون به لحاظ قانونی تمدید دوره ریاست‌جمهوری و دوره مجلس ناممکن بود، دو انتخابات باقی مانده دیگر در آن‌ها ادغام شد و اینگونه بود که مقرر شد تا انتخابات ریاست جمهوری و شوراها همزمان و انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان هم همزمان برگزار شود.
جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۲ تجربه همزمانی انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات شوراها پشت سر گذاشت. تجربه‌ای که سایه انتخابات ریاست جمهوری و نگرش کلان و ملی‌اش، عملاً انتخابات شوراها را به حاشیه راند اما حساسیت جامعه را در پی‌داشت. حساسیتی که وقتی به عرصه تاثیرگذاری بر نهادهای کلان‌تر می‌رسد رنگ و بوی خاص‌تری به خود می‌گیرد و به تبع آن تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و روانی برجسته‌تری را در پی دارد.
و حالا نوبت به دومین تجربه از این دست رسیده است. در اسفند سال جاری برای اولین بار انتخابات مجلس خبرگان همزمان با انتخابات مجلس شورای اسلامی برگزار می‌شود. این همزمانی عملاً فرصت حساسیت‌زایی نسبت به مجلس خبرگان را برای نیروهای سیاسی مهیا کرده است. ماهیت نسبتاً محلی انتخابات مجلس شورای اسلامی، «زمین» مناسبی را برای تعمیم حساسیت‌های محلی، که مختص نهاد نمایندگی مجلس است، به حساسیت‌های کلان، که مرتبط با مجلس خبرگان رهبری است، به نیروهای سیاسی هدیه می‌کند. هرچه قدر سنگینی سایه انتخابات ریاست جمهوری، انتخابات شوراها را به حاشیه راند، اما سود فضایش را نهاد کلان‌تر برد، در نمونه پیش رو نیز، نهاد کلان‌تر (مجلس خبرگان) از کارکردهای انتخابات مجلس شورای اسلامی بهره‌مند خواهد شد و در نهایت سودش را خواهد برد.
افزون بر دو مقوله تاثیرگذار بالا - مقوله «پسا ۸۸» و مقوله «همزمانی انتخابات» - یک عامل تاثیرگذار دیگر را نیز باید درنظر گرفت و آن عامل مهم، «پسا برجام» است که خواه‌ناخواه تاثیرات فراوانی را در پی خواهد داشت که انتخابات ۷ اسفند هم از آن بی‌بهره نخواهد ماند.
آنچه مشخص و حتمی است این است که انتخابات «مجلس خبرگان» رهبری دیگر آن حیاط خلوت همیشگی برای خیلی‌ها نیست. حیاط خلوتی که حالا هم شلوغ است پرسروصدا و هم حساسیت‌های جامعه همه زوایای‌اش را تحت نظر گرفته و همین تحت نظر بودن، «نگهبان» های حیاط را نگران کرده است.
---------------------------------------------------------------------------------------------
* نظرات طرح شده در این یادداشت، الزاماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.